Object
Ennemaborgh

Locatie
Adres: Hoofdweg100, 9681 AJ Midwolda
Midwolda
Gemeente Scheemda
Provincie Groningen

Google Earth coördinaten: 53 11 32.33 N 6 59 57.09 O.Het kasteelterrein ligt direct ten zuidwesten van de lintbebouwing van Midwolda. Het betreft een smalle langwerpige kavel volgens een noord-zuid as.

Typologie

De typologie is onbekend. Op de afbeelding van Stellingwerff uit 1723 zien we een rechthoekig hoofdgebouw in twee bouwlagen met schilddak en twee flankerende polygonale torens met tweemaal de hoogte van het huis. Achter het dak steken nog twee torenspitsen uit. Stellingwerff is niet altijd betrouwbaar, maar een type moated site zou je kunnen opvoeren.

Etymologie
De naam is afkomstig van het Oldambtster geslacht Ennens.

Huidige situatie
Een vierkant huis in twee verdiepingen met een omgaand zadeldak met vier hoekschoorstenen staat met de gevel naar het noorden gericht. Eromheen een ruim park in barokstijl. De voorgevel is symmetrisch met 18e eeuwse vensterindeling, het monumentale portaal heeft een gedecoreerd bovenlicht en een sober timpaan.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:

Er zijn geen samenhangende elementen herkenbaar van het middeleeuwse steenhuis. Wel zijn er bakstenen fragmenten te vinden in de kelder en de zuidmuur, mogelijk afkomstig uit afbraak van het steenhuis of van een steenhuis elders.

Afmetingen
Het totale kasteelterrein inclusief buitenste grachten meet 200 x 300 meter. De afmetingen van het oude steenhuis zijn onbekend.

Oudste vermelding
Datum: 1391
Bron: RHC Groninger Archieven, Oorkondeboek Groningen en Drente 1391, no.814; Driessen 1822, dl. 3, p. 445.

"Sebo Ennens te Scheemda "

Er zijn slechts indirecte vermeldingen te vinden omtrent het oudste steenhuis: in een grensscheiding-document van Reiderland en Oldambt uit 1391 wordt hoofdeling Sebo Ennens genoemd te Scheemda.(Ennemaborgh ligt tussen Scheemda en Midwolda.) Historicus Ubbo Emmius noemt hem Sebo Ennema Midwoldanus. (Ook vermeld Driessen 1822, in Monumenta Groningana, p.445, bij Midwolda in 1565 : "Daer de negen styghe steenhuesen waeren")

Bezitsgeschiedenis
De oudste eigenaren waren mogelijk uit het geslacht Ennens of Ennema. Sebo Ennens was hoofdeling omstreeks 1391, als zijn woonplaats wordt genoemd Midwolda en hij had ook bezittingen in Scheemda. Pas sinds 1600 komen weer bewoners in beeld uit het geslacht Diurcken. Mogelijk had de echtgenote van Reinold Diurcken, Wya Sebes bloedverwantschap met Sebo Ennens. In de 17e eeuw kwam de borg door vererving in het bezit van de familie Clinge. Anna Maria Clinge huwde in 1681 met Wilhelmus Hora. De familie Hora Siccama heeft daarna 130 jaar het goed bezeten en voornamelijk als zomerverblijf gebruikt. In 1812 overleed Johan Hora Siccama op de Ennemaborgh. In 1817 volgde publieke verkoop op last van de erven. De kopers waren twee Friese beleggers Isaac Telting en Johannes Petrus van Beijma. Rentmeester Jacob Piers Bosma bewoonde het pand en zorgde voor de exploitatie. In 1837 werd hij opgevolgd door Oeds Oedes de Leeuw, die tot 1887 initiatiefrijk de exploitatie voortzette in o.a. bosbouw en vervening. Daarna zagen we als rentmeesters de familie Tiddema. De erven Telting en Beijma hadden het eigendom al in 1886 ondergebracht in de NV Ennemaborgh. Vanaf 1946 neemt de Nederlandse Heidemij het beheer over en sinds 1965 is de Stichting Het Groningse Landschap het eigendom tot op heden.

Bouwgeschiedenis
Op grond van de resten in de kelder en de zuidmuur. als die resten tenminste niet van elders zijn aangevoerd, concludeert men dat de bouw ergens in de 14e eeuw moet zijn aangevangen in de toen gebruikelijke vorm van het steenhuis.Volgens de tekening uit de 17e eeuw (Stellingwerf) is er dan een rechthoekig huis met een verdieping en een zadeldak met twee flankerende polygonale traptorens met uivormige bekroning, achter het huis nog twee lagere torens met spitse afwerking . Mogelijk zijn de torens rond 1600 toegevoegd. De bouwmassa stond in het water van de omgrachting, met toegang via een houten brug.In het laatste kwart van de 17e eeuw ging het kasteel zoals afgebeeld door Stellingwerf tegen de vlakte. Het was in die tijd bouwvallig.Er verrees een vierkant en symmetrisch huis op dezelfde plaats met een verdieping en een omgaand zadeldak met vier schoorstenen. De omgrachting wordt gedempt op een kleine rest na aan de zuidzijde. In de 18e eeuw is de voorgevel vernieuwd. Van 1965-1970 vond de laatste restauratie plaats, waarbij ook het koetshuis werd betrokken.

Afbeeldingen
Tekening van J. Stellingwerf met aanzicht van de borg vanaf de zuidzijde vóór de sloop in 1683 (Vinhuizen 1926, p. 54).Tekening anoniem, gedateerd 1772, De Ennemaborgh in de 18e eeuw (Vinhuizen 1926, p. 55).Plattegrond van den Ennemaborgh in 1814 (Vinhuizen 1926, p. 74).Foto's Ennemaborg ( van der Molen 1978 afb. 41, 42). Foto Ennemaborg met vijver en koetshuis ( Schellart 1975, p. 55-57)

Literatuur
Driessen, R.K., 1822-1830, Monumenta Groningana veteris aevi inedita, dl.3, Groningen, p. 445.van der Molen, S.J. en Paul Vogt, 1978, Stinzen, Borgen en Havezaten van het Noordererf, Zutphen, p. 66. Schellart, A.I.J.M. en Ger Dekkers, 1975, Historische Landhuizen, Deventer, p. 210.Vinhuizen, Jb.,'Ennemaborgh te Midwolda', in: Groningsche Volksalmanak, 1926, p. 54-76.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (3)

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 18-02-2009

Bouwhistorisch onderzoek RCE
Rapportage monument nr. 29920