Object
Coendersborg

Locatie
Adres: Groenesteinlaan, Groningen
Groningen
Gemeente Groningen
Provincie Groningen

Google Earth coördinaten: 53 08 53.80 N, 6 18 03.07 O. Het vroegere kasteelterrein ligt onder de boerderij Coendersborg in het Groenesteinpark aan de Groenesteinlaan.

Typologie

De typologie is onbekend

Etymologie
De naam is afgeleid van het geslacht Coenders

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 28-04-2010

Het vroegere kasteelterrein ligt onder de gelijknamige boerderij Coendersborg in het Park Groenestein (mon.nr. 18463). Het huis Groenestein (mon.nr. 484145) is ontstaan uit een huis uit 1685 en zijn huidige vorm is daaruit ontstaan in 1871. Het gehele park geniet rijksbescherming gezien de bijzondere samenhang met de buitenplaats, naar ontwerp van H.Copijn in 1871.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:

Op het vroegere kasteelterrein staat nu een boerderij.

Afmetingen
De kadastrale minuut uit 1828 laat de boerderij zien grenzend in de noordwesthoek aan de dubbele rechthoekige omgrachting van de buitenplaats Groenestein uit 1685, die formele plattegrond is in 1871 door tuinarchitect H. Copijn is getransformeerd in een Engelse aanleg.

Oudste vermelding
Datum: 1506
Bron: Kroniek van Eggeric Beninga, p. 462 # 09A3 # citaat#: in 1506 werd het huis te Heltman verwoest door de Saksische veldoverste Vyt van Traxdorp.

"in 1506 werd het huis te Heltman verwoest door de Saksische veldoverste Vyt van Traxdorp."

In 1504 werd het slot van de Heeren van Coenders van Helpen door de Saksische troepen geplunderd, in 1505 wederom door de troepen van graaf Edzard van Oost-Friesland en in 1506 verwoest door de Saksische veldoverste Vyt van Traxdorp tijdens de veldtocht tegen de stad Groningen (van der Aa 1944, p. 406).

Bezitsgeschiedenis
De toponiem 'Heltmen' komt al in 1245 in de schriftelijke bronnen voor, in 1422 is dat Helpman of Helpen geworden. In de 15e eeuw is het kasteel eigendom van het geslacht Coenders van Helpen. In 1506 is het kasteel verwoest door de Saksen en waarschijnlijk weer opgebouwd, want het speelt een rol als bolwerk van de Reformatie in de 16e eeuw. In 1667 is Coendersborg te Helpman onderdeel naast Scheltkema-Nijenstein van de nalatenschap van Edzard Jacob Clant en Bouwe Coenders van Helpen. Zoon Derk Jacob Clant erfde Coendersborg. In een koopacte uit 1698 is er sprake van 'een treffelicke costelicke starcke borch'. In de 18e eeuw is het geslacht Coenders uitgestorven en zal het kasteel ten onder zijn gegaan. Jonker Coenders gehuwd met Etta Auwema, gaf bij de stichting in de tweede helft van de 17e eeuw van zijn deftige huis te Nuis, het de naam Coendersborg, in navolging van het machtige stamslot van zijn geslacht te Helpman (Feith 1979 , p. 123).

Bouwgeschiedenis
In de 15e eeuw is een weerbaar huis gebouwd dat in 1506 werd verwoest. In het einde van de 18e eeuw is op de kasteelplaats een boerderij gebouwd. Direct ten noorden van de boerderij is in 1996 een opgraving gedaan, daarbij zijn geen directe aanwijzingen gevonden voor de middeleeuwse burcht. Wel werd duidelijk dat het kasteel aangelegd werd op de zuidelijke es van Helpman, en dat na de sloop in het begin van de 18e eeuw het terrein is opgehoogd met mogelijk de grond van de kasteelheuvel (motte). Hierin werd een basement gevonden van een zandstenen schouw uit de eerste helft van de 17e eeuw (Kortekaas 1997, p. 7-8).

Afbeeldingen
Kadastrale minuut 1828, Haren Gron. Sectie A, blad 03, perceel 348.Foto boerderij Coendersborg (noordzijde 2009) op: www.wikipedia.org/wiki/Coendersborg_(wijk)

Literatuur
Aa, van der, A.J., 1844, Woordenboek der Nederlanden, dl. 5. Zaltbommel, p. 406.Feith, J.A., (1906) 1979, De Ommelander Borgen en haar bewoners, Groningen, p. 122-123.Kortekaas, G.L.G.A., 1997, 'Coendersborg'in: Jaarboek archeologie, bouwhistorie en restauratie in de gemeente Groningen, p. 7-8.Matthaeus, A., 1738, 'Chronyk of historie van Oost-Frieslant' van Eggeric Beninga, in: Veteris Aevi Analecta, dl. 4, 's Gravenhage, p. 462.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:  (8)

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 28-04-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
beschrijving mon.nrs. 18463 en 484145

Overig onderzoek
opgraving 1996 noordzijde boerderij Coendersborg (Kortekaas 1997)