Object
Dijksterhuis / Ten Dijke

Locatie
Adres: Wierhuisterweg
Pieterburen
Gemeente De Marne
Provincie Groningen

Het vroegere kasteelterrein ligt direct ten noorden van de lintbebouwing van Wierhuizen, Pieterburen aan de Wierhuisterweg.

Typologie

Op basis van de opmetingen en de foto’s van voor de sloop kan worden vastgesteld dat Dijksterhuis een woontoren is geweest.

Etymologie
Het huis is genoemd naar het eerste bewonersgeslacht Ten Dijke.

Huidige situatie
Het kasteelterrein is overgroeid met struikgewas en bomen. De binnengracht is intact en de brug is vervangen door een dammetje. Op het voorterrein bevindt zich de boerderij uit 1857.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het oude kasteelterrein is nog intact evenals de binnengracht, de brug is vervangen door een dam. Ook het voorplein is intact, het schathuis aan de noordzijde gebouwd in 1857 is nog steeds aanwezig en heeft de functie van een boerderij. Het koetshuis dat aan de zuidzijde is gelegen, is afgebroken. Van de buitengracht is nog de oostzijde bewaard en een deel van de zuidwestkant.

Afmetingen
De woontoren mat 8.30 x 11 meter, het totale terrein inclusief de buitenste grachten 160 x 325 m, het voorplein mat 75 x 75 m.

Oudste vermelding
Datum: 1464
Bron: Rijksarchief Groningen, Huisarchief Menkema, inv. nr. 493. reg.nr.24

Vrouwe Ode ten Dijke schenkt aan Rengers ten Post in 1464 haar ‘huizinge en heeminge to Dijke’. Graaf Edzard liet in 1499 het huis Ten Dijke bevestigen en versterken. Kort daarna werd het door de Groningers weer ‘ontvest’ (Kroniek Benninge, Analecta ,1725, p. 28, 31)

Bezitsgeschiedenis
In 1406 wordt Focko ten Dijke genoemd als eerste van het geslacht ten Dijke in de bronnen genoemd. Hij is dan hoofdeling te Pieterburen. Hij zal waarschijnlijk in bezit zijn geweest van een versterkt huis, maar het is niet met zekerheid vast te stellen of het om Dijksterhuis gaat. Terugredenerend vanuit de bronnen lijkt dit wel waarschijnlijk. In de loop van de 15e eeuw zijn het geslacht ten Dijke en Ponte van Dijke eigenaar van het huis Ten Dijke; door vererving rond 1470 komt het in de familie Rengers, die het bezitten tot midden 16e eeuw. Dan halverwege de 16e eeuw erft het geslacht Manninga het goed tot 1665. In die periode heeft de geuzenaanvoerder Diderik Sonoy er van 1594-1597 verbleven. Vervolgens was het geslacht Horenken eigenaar van circa 1665 tot 1704 . In de laatste fase van 1704 tot 1902 was het geslacht Alberda eigenaar, dat ook de Menkemaborg bezat. De kinderen van de laatste eigenaar Gerhard Alberda van Menkema verkochten het huis voor afbraak in 1902, en ondanks een reddingspoging volgde sloop in 1903.

Bouwgeschiedenis
Ten Dijke wordt in het laatste kwart van de 14e eeuw gebouwd als een rechthoekige woontoren, waarschijnlijk in drie bouwlagen en met onderkeldering. De afmeting bedroeg buitenmaats 8.30 x 11 meter en de muren waren 1.50 meter dik. In 1499 laat graaf Edzard dit huis bevestigen en versterken, enige jaren later ‘ontvesten’ de Groningers het weer. In de loop van de 15e en/of 16e eeuw volgt er aanbouw van lage vleugels ten zuidoosten in een of twee bouwlagen en een vierkante traptoren ten noorden van de woontoren als we de tekening van Coenders uit 1678 mogen geloven. Omstreeks 1700 is er een belangrijke verbouwing met verhoging van de vleugels naar twee verdiepingen en polygonale verbouw en verhoging van de traptoren aan de noordzijde. Dat komt goed overeen met de tekening van Beckeringh uit 1782 en de foto’s uit de 19e eeuw vóór de sloop in 1903.

Afbeeldingen
Kadastrale minuut uit 1830, Eenrum, sectie D 3, no. 624 (Bewerking in Formsma 1973, 331). Plattegrond en bouwdetails Dijksterhuis (Peters 1921, p. 275). Schets van ‘Dijksterhuis’ en omgeving, plattegrond (Krol 1953, 88-89 en Formsma 1973, 332) Tekening ‘Dyxterhuys tot Pieterbouren’ in de marge van de Coenderskaart 1678 (Formsma, 1973, 333). Tekening ‘Dyksterhuis tot Pieterbuiren’ in de marge van de kaart van Beckeringh 1782 (Feith 1979, tegenover p. 90). Schilderij panorama Dijksterhuis van J. Stormer uit 1860, aanwezig in Groninger Museum (Formsma , 334). Foto’s voor de sloop einde 19e eeuw met aanzicht van het huis uit het noorden en het zuiden, aanwezig in Rijksarchief Groningen (Formsma 1973, 334).

Bronnen
Rijksarchief Groningen, Huisarchief Menkema, inv. nr. 493. reg.nr. 24

Literatuur
Feith J.A., 1979, De Ommelander borgen en haar bewoners, Groningen, 90. Formsma W.J., J.A. Luitjens-Dijkveld Stol, A. Pathuis, 1973, De Ommelander borgen en steenhuizen, Assen, 330-337. Koster, H.P., 1932, ‘De Groninger Borgen’ in: Oudheidkundig Jaarboek, jrg. 33 (1932), 78-85. Krol, J.A., 1953, ‘Herinneringen aan Dijksterhuis’, in: Groninger Volksalmanak 1953, 87-102. Peters. C.H., 1921, Oud Groningen Stad en Lande, Groningen, Den Haag, 274-275.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 14566
 Beschrijving in ODB: BOERDERIJ ten Dijke. In het schathuis van de Dijksterhuis gebouwde boerderij. Het gebouw vormt een zeer lang bouwlichaam in het voorste gedeelte, waarvan zich het woonhuis bevindt. Omlijste ingangen en zesruitsvensters. Grote topschoorsteen met sierbord. Ten oosten van het schathuis het omgrachte borgterrein.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan buitengebied, vastgesteld 16-12-2008.)
Bestemming:  (Enkelbestemming Agrarisch-Landschappelijke en natuurwaarde)
Bestemming:  (Dubbelbestemming Archeologisch waardevolg gebied)

Auteur en datum
Auteur: J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 29-01-2009

Archeologisch onderzoek RCE
Veldcontrole september 1972 ROB (R. Klok).

Geomorfologische codering
3K31 - Kwelderwal

Bodemkundige codering
Mn15A-VII - Kalkrijke poldervaaggronden; lichte zavel, profielverloop 5 en Mn15C-VII - Kalkarme poldervaaggronden; lichte zavel, profielverloop 5