Object
Bolsiersema / Schatsborg

Locatie
Adres: Godlinzerweg / Tolweg
Leermens
Gemeente Loppersum
Provincie Groningen

Het oude kasteelterrein ligt halverwege Leermens en ‘t Zandt aan de T-kruising van de Godlinzerweg met de Leermensterweg, ten zuidwesten van de waterloop Leermenstermaar.

Typologie

Het is niet bekend hoe deze borg eruit heeft gezien. In de noordhoek van het kasteelterrein zouden in de bodem nog fundamenten aanwezig zijn die wijzen op een lang, smal gebouw (Formsma 1973, 207). Het is niet bekend van wanneer deze fundamenten dateren, noch of het hier gaat om de resten van een hoofd- of bijgebouw van de borg.

Etymologie
De naam Bolsiersema is mogelijk afkomstig van de familienaam Boeltzertzema, die in de 15e eeuw voor het eerst in de bronnen genoemd wordt. De naam Schatsborg is een verbastering van 'de Scharfsborg', vernoemd naar de familie Scharf, die in de 17e eeuw eigenaar is van de borg.

Huidige situatie
Het vroegere kasteelterrein is nog intact, alleen de noordelijke gracht is gedempt. In het noordelijk deel van het terrein staat een boerderij, waarvan het voorhuis van oudere datum is. Het terrein is 50 cm afgegraven voor de demping van de grote vijver die er in 1830 nog wordt afgebeeld op de kadasterkaart.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

In de noordhoek van het kasteelterrein bij het voorhuis van de bestaande boerderij zouden nog fundamenten in de grond liggen van een lang smal gebouw. De omgrachting is nog intact, behalve aan de noordzijde.

Afmetingen
Het totale terrein inclusief de grachten meet ca. 80 x 160 m.

Oudste vermelding
Datum: 1561
Bron: Rijksarchief Friesland, Arch. Schwartzenberg II, Starkenborch inv.nr. 8.

De eerste keer dan Bolsiersema in de bronnen genoemd wordt, is in de naam Lucas Clant van Bolsiersema. Deze hoofdeling van Leermens en Warfhuizen gaat in 1561 voor het eerst gebruik maken van de toevoeging 'van Bolsiersema' achter zijn naam.

Bezitsgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer de borg Bolsiersema gebouwd is. In 1412 wordt er een Doedeke Boeltzertzema vermeld, maar het is niet bekend of deze iets met de borg te maken had. De eerste vermelding van de naam Bolsiersema als huis stamt uit 1561, als Lucas Clant, hoofdeling van Leermens en Warfhuizen zich voor het eerst 'van Bolsiersema' gaat noemen. Waarschijnlijk is hij zich naar zijn huis gaan noemen om zich te onderscheiden van andere takken van zijn familie. Het is zelfs mogelijk dat hij het huis heeft gebouwd. Lucas' dochter en erfgenaam Aleit trouwde met Willem Ubbena, waardoor de borg in bezit kwam van de familie Ubbena. De borg bleef in het bezit van deze familie tot 1619, toen het verkocht werd aan Diderich Scherf of Scharf. Zijn kleindochter Juliana Maria bracht Bolsiersema door haar huwelijk met Gijsbert Arendsma d'Walrech in in de familie De Walrigh. Haar zoon Gerard was een vertrouweling van stadhouder Johan Willem Friso, en Bolsiersema werd zo het politieke centrum van de Ommelanden (Pauw, 1956). Deze Gerard raakte in financiele moelijkheden, en in 1723 moest de borg gerechtelijk worden verkocht. Het kwam in handen van Frick Reynders, die ook al Ompteda in zijn bezit had. Waarschijnlijk is de borg kort hierna gesloopt, aangezien er bij een opmeting van Bolsiersema met zijn hoven en landen in 1725 slechts sprake is van de 'plaats van het huis'.

Historische betekenis
Bolsiersema was het politieke centrum van de Ommelanden in de 17e eeuw door de invloed van borgheer Gerhard de Walrigh (Pauw, 1956).

Bouwgeschiedenis
Het is niet met zekerheid bekend wanneer de borg Bolsiersema gebouwd is. Mogelijk is het huis gebouwd door Lucas van Clant, die zich vanaf 1561 ook 'van Bolsiersema' gaat noemen. Hoe dit huis eruit heeft gezien is niet duidelijk. Bij de verkoop in 1619 is er sprake van het huis en hofstede te Boelziersema te Leermens met bouwhuis, poort en alles wat op de hofstede getimmerd was, met grachten, singels, hovinge en plantages (Formsma 1973, 207). Bij de verkoop in 1723 wordt er gemeld dat er verscheidene vertrekken in het huis waren. Tussen 1723 en 1725 is het huis gesloopt, aangezien er op 16 november 1725 slechts melding gemaakt wordt van de 'plaats van het huis'.

Afbeeldingen
- Kadastrale minuutkaart 1830, Bolsiersema, ’t Zandt, sectie D, nr. 11. Bewerking afgebeeld in Formsma 1973, 206.

Bronnen
Rijksarchief Friesland, Arch. Schwartzenberg II, Starkenborch inv.nr. 8.

Literatuur
Pauw, C., 1956, Strubbelingen in Stad en Land, Groningen-Djakarta.Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, 1973, De Ommelander borgen en steenhuizen, Assen, 205-207.Feith, J.A., 1979, De Ommelander borgen, Groningen, 83-84.Miedema, M, 1990, Oost-Fivelingo 250 vC - 1850 nC, archeologische kartering en beschrijving van 2100 jaar bewoning in Noordoost-Groningen, in: Palaeohistoria 32 (1990), 147.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 46198
 Beschrijving uit ODB: Borgterrein. Datering: 13e eeuw of later. De bescherming van de belaste percelen, wordt teruggebracht tot die gedeelten van de percelen zoals gearceerd is aangegeven op de aan ommezijde weergegeven situatietekening.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan buitengebied, voorontwerp 06-12-2011.)
Bestemming:
Bestemming:  (Dubbelbestemming waarde: archeologie 1)

Auteur en datum
Auteur: F. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 16-04-2009

Archeologisch onderzoek RCE
Visuele inspectie i.v.m. AMR-project, R.E. Rijpma, St. Archeologische Monumentenwacht Nederland, april 2005.

Geomorfologische codering
2M35 - Vlakte van getij-afzettingen en 3K31 - Kwelderwal

Bodemkundige codering
|f TERP - Oude bewoningsplaatsen en Mn15C-VI - Kalkarme poldervaaggronden; lichte zavel, profielverloop 5