Object
Vlissingen, Kasteel van

Locatie
Adres: Paul Krugerstraat/Hobeinsteeg
Vlissingen
Gemeente Vlissingen
Provincie Zeeland

Op het punt Hobeinstraat - Paul Krugerstraat (zie bovenstaande coördinaten) zijn in 1961 de resten gevonden van waarschijnlijk het Kasteel van Vlissingen uit 1264 (Algemeen Handelsblad 1961). Van den Broecke stelt in zijn boek uit 1978 dat het voormalig Kasteel van Vlissingen gelegen was op de plaats waar nu het stadhuis van Vlissingen is gesitueerd en dat sluit bij de locatie van de archeologische vondsten aan. Van den Broecke baseert zich waarschijnlijk op de publicatie van P.K. Dommisse uit 1910, met name de als bijlage toegevoegde reconstructiekaarten van de ontwikkeling van de plattegrond van Vlissingen. Dommisse localiseert hier het kasteel direct aan de noordoostzijde van het dorp Oud-Vlissingen. In oorkonden wordt het object zowel een sterkte als een huis genoemd (Van der Aa 1848, 771-772).

Typologie
 (mogelijk adellijk huis)
Het Kasteel van Vlissingen is te typeren als een adellijk huis. Op een kaartje van Oud-Vlissingen (situatie van 1264) door P.K. Dommisse staat het kasteel afgebeeld in de vorm van een U, maar in hoeverre dat betrouwbaar is, is niet bekend (Dommisse 1910).

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar de plaats waar het gelegen was, namelijk Vlissingen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 12-10-2011

Huidige functie:

Het kasteel bestaat niet meer, op het terrein staat tegenwoordig het stadhuis. Tevens herinnert de Kasteelstraat ons aan het bestaan van het middeleeuwse kasteel. Vreemd is echter dat de straat elders is gelegen dan waar de opgravingen zijn gedaan (kruising Hobeinstraat - Paul Krugerstraat).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:  (Archeologische vondsten gedaan in 1961; of deze zich nog steeds onder de grond bevinden is onbekend.)
Grondgebruik:  (Bebouwing; stadhuis Vlissingen)

Er is niets meer zichtbaar in het landschap dat doet herinneren aan het bestaan van de versterking. In 1961 zijn volgens een artikel in het Algemeen Handelsblad archeologische vondsten op de locatie gedaan, die waarschijnlijk toebehoren aan het voormalige Kasteel van Vlissingen. Verder is er echter niets bekend over mogelijke archeologische vondsten (geen meldingen in Archis). Het is onbekend of zich fundamenten of andere resten van het kasteel in de bodem bevinden. Het stadhuis van Vlissingen staat nu op het terrein waar vroeger het kasteel lag.Bestemmingsplan bebouwde kom.

Afmetingen
Er is niets bekend over de afmetingen van het voormalige kasteel.

Oudste vermelding
Datum: 20 september 1264
Bron: Van den Broecke 1978, 36

"'domum meam lapideam sive munitionem'"

In 1264 draagt Wisse van Koudekerke zijn huis in Oud-Vlissingen op aan Aleid, zuster van wijlen roomskoning/graaf Willem II en voogdes voor de nog minderjarige Floris V, om het vervolgens weer van haar in leen terug te ontvangen. Het huis wordt in de oorkonde omschreven als: ‘mijn stenen huis oftewel versterking (domum meam lapideam sive munitionem) die ik heb gesticht en gebouwd in Oud-Vlissingen aan de oostzijde van de kerk’. Het kasteel was zo goed als zeker Wisses woonhuis van waaruit hij zijn bezittingen en ambachten in Koudekerke en Vlissingen beheerde en bestuurde. De aangegeven ligging ten oosten van de kerk van Oud-Vlissingen correspondeert wel ongeveer met de archeologische vindplaats.

Bezitsgeschiedenis
Op 20 september 1264 droeg edelman Wisse van Coudekerke het kasteel van Vlissingen op aan Aleid, de weduwe van Jan van Avesnes, die voogdes was over Floris V. Hij ontving het kasteel van haar in leen terug. Er moet dus kennelijk al voor 1264 sprake zijn geweest van een verdedigbaar huis. Zijn opvolger was Wisse Gillisz., vermoedelijk zijn neef. Het kreeg het kasteel in handen rond 1289. Hij verwierf het kasteel en het ambacht. Op 10 januari 1294 verkocht hij zijn ambachten op Walcheren - uit latere gegevens blijkt dat het ging om ambacht in Koudekerke en Vlissingen - aan graaf Floris V (OHZ, deel 5. nr. 2849). Het kasteel maakte geen deel uit van die transactie. Dat zou ook niet gekund hebben, want het kasteel behoorde sedert 1264, althans de leenhoogheid erover, aan Floris’ tante Aleid en na haar dood aan haar zoon, graaf Jan van Henegouwen. Pas toen deze in 1299 als Jan II ook graaf van Holland en Zeeland werd kwam de leenhoogheid over het kasteel aan de graaf. Deze kreeg daarover al snel de vrije beschikking omdat de leenman Wisse Gilliszoon van Koudekerke in de Vlaams-Hollandse oorlog van 1303-1304 de Vlaamse zijde had gekozen, zodat zijn goederen en rechten verbeurd werden verklaard en aan de graaf vervielen. De graaf was toen vrij het kasteel in leen te geven aan wie hij wilde. Tussen 1318 en 1344 is Lam Matthijsz., klerk van de rentmeester bewester Schelde, de kasteelbewoner geweest. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Jan Lamsz., die het complex van graaf Willem IV in leen kreeg. Na zijn overlijden rond 1360 kwam het kasteel als leen in het bezit van Jan van Oostsouburg. Volgens Van den Broecke moeten er later nog verschillende leenhouders zijn geweest, waarna Floris van Borsele in 1426 werd beleend met een groot deel van het ambacht van Oud-Vlissingen. Over het kasteel is daarna niets meer vernomen (Van den Broecke 1978, 36-37).

Historische betekenis
Waarschijnlijk was dit huis het woonverblijf van Wisse Van Coudekerke en zijn opvolgers. Mogelijk had het aanvankelijk eveneens een militaire functie, daar ook over een sterkte en wapentuig gewag werd gemaakt (Van den Broecke 1978, 36).

Bouwgeschiedenis
Op 20 september 1264 droeg edelman Wisse van Coudekerke het kasteel van Vlissingen op aan Aleid, de weduwe van Jan van Avesnes, die voogdes was over Floris V. Hij ontving het kasteel van haar in leen terug. Het kasteel is dus voor 1264 gebouwd, ten oosten van de kerk van Oud-Vlissingen. Na 1426 komt het kasteel niet meer voor in de geschreven bronnen. Op de kaart van Vlissingen door Jacob van Deventer van circa 1550 ontbreekt het kasteel. Op de kaart van Antoon van den Wijngaerde - ook uit circa 1550 - staat het kasteel mogelijk nog wel weergegeven. Over de sloop, hoe, in welke omstandigheden en wanneer, is niets bekend.

Afbeeldingen
Google Earth foto, 2011, Locatie Kasteel van Vlissingen (NKS digitale documentatie).Afbeelding plattegrond op kaart van P.K. Dommisse (in: Archief 1910).Kaart van Antoon van den Wijngaerde uit circa 1550, in: descriptio Zelandiae.

Bronnen
Koch, A.C.F., J.G. Kruisheer, E.C. Dijkhof (eds.), Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299 (OHZ), 5 dln., Assen/Maastricht, 's-Gravenhage 1970-2005.

Literatuur
Aa, A. van der, 1848, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, elfde deel T. V., Gorinchem, 771-772. Broecke, J.P. van den, 1978, Middeleeuwse kastelen van Zeeland. Bijzonderheden over verdwenen burchten en ridderhofsteden, Delft, 36-37. Dommisse, P.K., 1910, De ambachtsheerlijkheid van Oud Vlissingen en de wording van nieuw Vlissingen, in: Archief, vroegere en latere mededeelingen voornamelijk in betrekking tot Zeeland, Middelburg. Grol, H.G. van, 1931, de geschiedenis der oude havens van Vlissingen, alsmede de invloed van Oranje op hare verdere ontwikkeling. Vlissingen (= algemene literatuur over de geschiedenis van Vlissingen). Schrijver onbekend, 1961, 'Vlissingen: archeologische vondst', in: Algemeen Handelsblad (zie documentatiecentrum NKS map 'Vlissingen').

Documentatie
Artikel 'Vlissingen: archeologische vondst' in Documentatiecentrum NKS, map 'Vlissingen'.Willemsen, C.G., 1975, Het Steenhuis te Vlissingen (Verslag in Zeeuws Archeologisch Archief onder projectnummer 4958).

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: H. Jongepier
Beschrijving gemaakt: 22-05-2013

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
Krantenartikel Handelsblad (1961): tijdens heien op diepte van 7 meter stuitte men op restanten van het middeleeuwse Kasteel van Vlissingen; de Rijksdienst voor het oudheidkundig bodemonderzoek toont belangstelling.

Geomorfologische codering
B, bebouwing.

Bodemkundige codering
|h BEBOUW--, bebouwing,