Object
Feerwerd, Grote Borg te / Aldringaborg

Locatie
Adres: Zijlsterweg 4, 9892 PK Feerwerd
Feerwerd
Gemeente Winsum
Provincie Groningen

Het vroegere kasteelterrein ligt 700 meter ten noordwesten van het dorp Feerwerd aan de Zijlsterweg.

Typologie

Waarschijnlijk was de Grote borg te Feerwerd een adellijk huis, zoals kan worden vastgesteld aan de hand van de afbeeldingen op een kaart uit 1644, de afbeelding op de Coenderskaart van ca. 1678 en de kadastrale minuut.

Etymologie
Feerwerd bezat vroeger twee borgen. Kennelijk was de Aldringaborg de grootste van de twee en ontleent zij daaraan haar naam 'Grote Borg'. De naam Aldringaborg komt van de bewonersfamilie uit de 15e - 17e eeuw.

Huidige situatie
Het grachtenvierkant is intact, alleen de oostzijde door een toegangsdam doorbroken. Het oostelijk terreindeel wordt ingenomen door een moderne boerderij met schuren, Olbosch genaamd. Voor Zijlsterweg is er een projectbesluit in de maak, dat voorziet in nieuwbouw van kantoorruimte op dit terrein. Zie voor de ruimtelijke onderbouwing: http://ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01/d_NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01.pdf (geraadpleegd WL 12-08-2011).

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Van de Grote Borg te Feerwerd rest nog het deels omgrachte borgterrein, dat aan de zuidzijde is verkleind.Van de Grote Borg te Feerwerd rest nog grotendeels het borgterrein met een deel van de omgrachting. Voor Zijlsterweg is er een projectbesluit in de maak, dat voorziet in nieuwbouw van kantoorruimte op dit terrein.

Afmetingen
Op de kadastrale minuut uit 1830 is de afmeting van het totale terrein inclusief de grachten ca. 100 x 100 meter. Volgens Google Earth is het nu ca 100 x 65 meter, het zuidelijke deel van het terrein lijkt te zijn verdwenen. De afmetingen van het kasteel zelf zijn niet bekend.

Oudste vermelding
Datum: 1624
Bron: onbekend

"onbekend"

In 1624 vererft de borg van Popco Aldringa op zijn oomzegger Jebbo Aldringa.

Bezitsgeschiedenis
De grote Borg te Feerwerd is afkomstig uit de erfenis van Meit Hoendrix. In de glazen van de kerk te Feerwerd van vóór 1610 noemde zij zich ‘arffrouwe’, denkelijk van Feerwerd. Zij was getrouwd met Jebbo Aldringa (ca. 1548 – 1585), afkomstig uit Oost-Friesland. Mogelijk rond 1577 of eerder had hij zich gevestigd in Feerwerd. Zijn beide zusters waren gehuwd met een Coenders resp. Gruys, dus hij was direct ingebed in de (stad-) Groninger adellijke c.q. patricische families. Hun zoon Popko Aldringa noemde zich ïn de kerkglazen ‘hoevelinck tho Fherwert en sylrechter van Auwerdersyll’. Waarschijnlijk stond er toen dus al een borg te Feerwerd. Na de dood van zijn neef en erfgenaam Jebbo in 1658 wordt het kasteel verkocht aan Agnes van Bassen, weduwe van Derck Alberda. In 1697 gaat de Grote Borg over in handen van Maria Commersteyn, in tweede echt gehuwd met Gerhard Schatter. Dit echtpaar leeft kort daarna in onmin met elkaar. Schatter vertrok naar Groningen en Maria naar haar dochter en schoonzoon Johan Willem Ripperda op Englumborg. In 1712 wordt de borg verpacht. Twee jaar later dragen de pachters hun rechten over aan Johan Willem Ripperda. Vanwege de rechten koopt de stad Groningen de borg van diens zoon Ludolf Luurd in 1734 en laat in 1735 het kasteel afbreken.

Bouwgeschiedenis
De kaart uit 1644 en de kaart van Coenders ca. 1678 laten in principe hetzelfde complex zien in de vorm van een langgerekt rechthoekig hoofdgebouw met zadeldak en respectievelijk één of twee korte aanbouwen in het midden van de lange zijde. Op de kaart van 1644 is nog een afzonderlijke toegangspoort aangegeven. Op de kaart van Coenders is de rechter aanbouw een poortgebouw. In 1658 wordt de borg omschreven als een “schoon en welbetimmert huis met allerhands accommodatie van camers, keuken, kelder brouwhuis, peerdenstale, een goede schuurs… poorten bruggen graft cingels…”. In 1735 volgde de afbraak.

Afbeeldingen
-Kadastrale minuut uit 1830, Grote Borg Feerwerd, Ezinge, sectie B2, nr. 279 t/m 284 (bewerking Formsma 1987, 115). http://watwaswaar.nl/#iG-yK-8-eq-1v-1-4R3A-41Vw---2Iu (geraadpleegd 5-8-2011).- Vergroting van een detail van een kaart uit 1644 ‘Aldringaborch’, Rijksarchief Groningen, Catalogus getekende kaarten nr. 13 (Formsma 1987, p. 116).- Gravure op de marge van de Coenderskaart ca. 1678 ‘Feerwert tot Feerwert’ (Formsma 1987, 116). - Google Earth foto, locatie Grote Borg te Feerwerd, Aldringaborg. Documentatiecentrum NKS, Digitale documentatie.

Bronnen
RHC Groninger Archieven, Catalogus getekende kaarten nr. 13.RHC Groninger Archieven, Hoge Justitiekamer, toegang: 136, inv. nr. 1354, p. 324.

Literatuur
Feith, J.A., 1979, De Ommelander borgen en haar bewoners, Groningen, 100-101.Formsma, W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A.Pathuis, 1987, 114-119 en 586: noot 48.Rutgers, C.P.L., ’Jan Cornelis Schatter’, 1898, in: Groningsche Volksalmanak 1989, 159-184, aldaar 160-164. Gemeente Winsum, 2010, Ruimtelijke onderbouwing projectbesluit Zijlsterweg 4 te Feerwerd, Winsum.

Documentatie
Aantekeningen van Redmer Alma over de bezitsgeschiedenis van de Grote Borg te Feerwerd, 16-09-2011. NKS Documentatiecentrum, map Grote Borg te Feerwerd.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Middag-humsterland. Gemeente Winsum. Er is sprake van een voorbereidingsbesluit. NL.IMRO.0053.VBBG2011BEHE-VA01 (bron: www.ruimtelijkeplannen.nl geraadpleegd WL 12-08-2011). Voor Zijlsterweg is er een projectbesluit in de maak, dat voorziet in nieuwbouw van kantoorruimte op dit terrein. Zie voor de ruimtelijke onderbouwing: http://ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01/d_NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01.pdf (geraadpleegd WL 12-08-2011). )
Bestemming:  (Voorbereidingsbesluit)

Auteur en datum
Auteur: F.R. Hijszeler, J.W. van den Heuvel
Beschrijving gemaakt: 15-02-2010

Archeologisch onderzoek RCE
Veldontrole september 1971 ROB (R. Klok). Veldcontrole + boringen januari 1972 M. Miedema.

Overig onderzoek
In het kader van het voorbereidingsbesluit om op het voormalige kasteelterrein kantoorgebouwen op te trekken, is onderzoek verricht. Zie voor de ruimtelijke onderbouwing: http://ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01/d_NL.IMRO.0053.PBBG2010INBR2-VA01.pdf (geraadpleegd WL 12-08-2011). In idt rapport wordt melding gemaakt van archeologisch onderzoek verricht door Libau in oktober 2009. Citaat uit het rapport: 'Libau adviseert een archeologisch vervolgonderzoek te laten uitvoeren in de vorm van archeologische begeleiding tijdens de sloopwerkzaamheden onder maaiveld (vloeren, kelders en funderingen). De begeleiding dient te worden uitgevoerd op basis van een Programma van Eisen (wettelijk vereist) dat door Libau, uit naam van de gemeente Winsum, zal worden opgesteld. Voor het aantonen van de uitvoerbaarheid van het plan, zijn de conclusie en het advies van Libau op dit moment voldoende. Bij aanwezigheid van archeologische resten in de bodem zal planaanpassing of een opgraving aan de orde zijn'.

Geomorfologische codering
2R11 Geul van meanderen afwateringsstelsel, 2M35 Vlakte van getij-afzettingen

Bodemkundige codering
Mn25C-V Kalkarme poldervaaggronden; zwarte zavel, profielverloop 5