Object
Zuylen

Locatie
Adres: Tournooiveld 1, 3611 AS
Oud-Zuilen
Gemeente Maarssen
Provincie Utrecht

Slot Zuylen is gelegen in het dorp Oud-Zuylen tussen Utrecht en Maarsen, ten oosten van de Vecht, tussen de Slotlaan en het Tournooiveld.

Typologie

Bij opgravingen ten zuidwesten van het kasteel zijn drie zijden van de fundamenten van een zware stenen toren aangetroffen. Waarschijnlijk gaat het hier om een woontoren, die mogelijk al in de dertiende eeuw gebouwd is.

Etymologie
Het slot ontleent zijn naam aan de familie Van Zuylen, die het kasteel tot 1404 in bezit had.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 23-05-2011

Huidige functie:

Het uiterlijk van kasteel Zuylen is sinds de achttiende eeuw nauwelijks meer veranderd. Bij de laatste verbouwing zijn oude elementen zoals hoektorens en schietgaten behouden, waardoor Zuylen nog steeds een kasteelachtig karakter heeft. Ook het interieur is in de achttiende eeuw verbouwd naar ontwerp van Jacob Marot. Een bijzonder element is de portrettengalerij in de eetkamer, een reeks levensgrote familieportresten opgenomen in de betimmering van de kamer. In de zgn. Gobelinzaal hangen bijzondere wandtapijten die omstreeks 1670 zijn gemaakt in het atelier van de Delftse tapijtwever Maximiliaan van der Gught. Op de voorburcht staan nog steeds twee dienstgebouwen, en in het linker diensthuis zijn nog laat-middeleeuwse bouwdelen aanwezig. De toegang naar de voorburcht wordt gevormd door een poorttoren die vermoedelijk is gebouwd naar ontwerp van een lid van de familie Keldermans. Een formele tuinaanleg rond het kasteel is voor het eerst zichtbaar op afbeeldingen uit het eind van de zeventiende eeuw. De binnen- en buitengrachten van het kasteel waren in het ontwerp opgenomen, waardoor het kasteelcomplex tot een samenhangend geheel werd. Waarschijnlijk in de jaren 1730 is aan de noordwestzijde van de tuin een zeer fraaie slangemuur aangelegd. Vervolgens is omstreeks 1840 in het zuidelijke deel van de tuin de formele aanleg vervangen door een aanleg in Engelse landschapsstijl, waarschijnlijk naar een ontwerp van Johan David Zocher. De huidige tuin bevat elementen uit al deze perioden.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:

Slot Zuylen is nog intact. Ondergronds bevinden zich nog resten van de vermoedelijk dertiende-eeuwse woontoren, de oudste bouwfase van het kasteel. Het kasteel zelf is het resultaat van verschillende verbouwingen, en bevat bouwdelen uit de veertiende tot en met de achttiende eeuw. Het huidige gebouw is een Rijksmonument. Het terrein is archeologisch niet beschermd, maar wel van zeer hoge archeologische waarde (AMK).

Afmetingen
Het hoofdgebouw meet ca. 31 x 12,5 m. Met de zijvleugels en het tussenliggende voorplein erbij genomen, meet de hoofdburcht ca. 31 x 21 m.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - bebouwing, bodemkunde - Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4.

Oudste vermelding
Datum: 1247
Bron: Buitelaar 1993, 266.

"Citaat ontbreekt."

In een oorkonde uit 1247 wordt gesproken van het kasteel van Gijsbert van Zuylen. Dit is de eerste betrouwbare vermelding van kasteel Zuylen. In de zestiende eeuw heeft Arent toe Boecop in zijn kroniek het volgende aangetekend: 'die here van Anholt en van Zulen die hilt te lene van den Sticht dat Casteel en Heerlicheyt van Zulen' Dit zou een beschrijving zijn van de situatie ten tijde van bisschop Boudewijn van Holland (1178-1196). Aangezien dit pas in de zestiende eeuw is opgetekend, kan dit niet beschouwd worden als de vroegste betrouwbare vermelding van kasteel Zuylen. Verboeket 2003: In een oorkonde uit 1265 wordt gesproken van 'Henrick van Suilen en Anholt, ridder, heer van den huize Zuylen op de Vecht'.

Bezitsgeschiedenis
Waarschijnlijk is kasteel Zuylen in de dertiende eeuw gebouwd door een lid van de familie van Zuylen. In 1247, toen het voor het eerst in de bronnen genoemd werd, was het kasteel als allodiaal goed in handen van Gijsbert van Zuylen. Het kasteelterrein binnen de buitengracht had de familie in eeuwigdurende erfpacht van de abdij van Oostbroek in De Bilt. Dit alles bleef in handen van de familie van Zuylen tot 1404, toen het na de dood van erfdochter Alienora van Zuylen overging op haar zoon Dirk van Borselen en vier jaar later op diens broer Floris. Zijn zoon Frank van Borselen volgde in 1422 zijn vader op als heer van Zuylen. In datzelfde jaar werd kasteel Zuylen door de Utrechters verwoest, waarschijnlijk als onderdeel van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Het kasteel werd niet meteen herbouwd, aangezien de familie Van Borselen elders nog andere kastelen bezat en Zuylen dus niet direct nodig had. Na de dood van Frank van Borselen kwam Zuylen in handen van zijn zus Alienora, die het in 1485 naliet aan haar kleinzoon Jasper van Culemborg. Zijn oudste dochter Elisabeth volgde hem op in 1508, waarna zij het kasteel in 1510 (1516?) overdroeg aan haar jongere zus Cornelia, getrouwd met Willem van Rennenberg. Aangezien hij een pied-à-terre nodig had in het Sticht, liet hij het huidige kasteel Zuylen bouwen. Waarschijnlijk was dit qua exterieur in 1522 afgerond. George Lalaing van Rennenberg, kleinzoon van Cornelia en Willem en heer van Zuylen, liep in 1580 over naar Spaanse zijde. Zijn goederen werden toen door de Staten van Utrecht verbeurd verklaard. Lamoraal van Egmond werd vervolgens met kasteel Zuylen beleend. Hij verkocht het in 1610 aan zijn kleinzoon, Anthonie van Lalaing, die tevens een achterneef en erfgenaam was van George van Rennenberg. Anthonie verkocht Zuylen aan Caspar Quinget, een Amsterdamse koopman. Deze slaagde er in 1615 in Zuylen van een erfpachtgoed tot een leengoed van het Sticht te maken. In 1617 verkocht hij Zuylen aan Adam van Lockhorst, die het bij zijn dood in 1656 naliet aan zijn toen vierjarige kleindochter Anna Elisabeth van Reede, omdat zijn dochter overleden was. Zijn schoonzoon Gerard van Reede van Nederhorst en Anna's voogden waren het vaak niet eens over de manier waarop Anna opgevoed werd en het beheer van haar goederen, wat resulteerde in een groot aantal processen. Zuylen vererfde in 1682 op Anna's zoon Reinout (Reynaud) Gerard van Tuyll van Serooskerken. Hij was de grootvader van de beroemde schrijfster Belle van Zuylen. De familie Van Tuyll van Serooskerken heeft Zuylen tot 1951 in bezit gehad. Frederik Christiaan Constantijn van Tuyll van Serooskerken en zijn echtgenote Lucile Agnes baronesse van Lynden hebben toen de Stichting Slot Zuylen opgericht om de instandhouding van het monument voor de toekomst veilig te stellen. Zij brachten het huis, de tuin en een groot deel van de inboedel onder in deze stichting.

Bouwgeschiedenis
Kasteel Zuylen wordt voor het eerst vermeld in de bronnen in 1247 als bezit van Gijsbert van Zuylen. Het zal dus in de eerste helft van de dertiende eeuw gebouwd zijn. Waarschijnlijk is het kasteel in een vroege fase niet meer geweest dan een eenvoudige woontoren. Bij opgravingen in 1981 zijn ten zuidwesten van het kasteel fundamenten blootgelegd die hierop wijzen. Het gaat om drie zijden van de toren, aangezien de vierde zijde waarschijnlijk onder de zuidwestvleugel van het kasteel ligt. De buitenmaten van deze toren zouden ca. 10,4 bij naar schatting 11,5 m hebben bedragen, en de binnematen 5 x 6,1 m. De teruggevonden funderingen hadden een breedte van ca. 2,5 m, en bestonden uit zeer grote bakstenen van 29/30,5 x 14/14,5 x 6/5,7 cm. Mogelijk gaat het hier inderdaad om de fundamenten van het in 1247 genoemde kasteel, hoewel dat niet waarschijnlijk is, aangezien het baksteenformaat duidt op een datering in de tweede helft van de dertiende eeuw. Waarschijnlijk is het kasteel in de veertiende eeuw uitgebreid met een zaal, bestaande uit een kelder met vermoedelijk twee verdiepingen onder een kap. Het geheel stond aan een ommuurde binnenplaats. Dit kasteel is in 1422 door de Utrechters grondig verwoest. Pas rond 1520 werd het kasteel in opdracht van Willem van Rennenberg hersteld en uitgebreid. De toren werd niet herbouwd, maar de ommuring werd hersteld en aan weerszijden van de zaal werd een extra ruime toegevoegd. Er werd een extra vleugel aan de noordoostzijde gebouwd, waardoor het kasteel een L-vormige plattegrond kreeg aan een ommuurde binnenplaats. Op de vier hoeken werden het achtkantige torentjes gebouwd. Mogelijk is in deze tijd ook het poortgebouw op de voorburcht gebouwd, waarschijnlijk naar ontwerp van Rombout II Keldermans of iemand van zijn familie. In de loop van de zestiende eeuw werd tegen de noordwestzijde een ingangspartij gebouwd.Na het vertrek van de Fransen in 1673 moest het kasteel ingrijpend hersteld worden. In 1752 gaf Diederik Jacob van Tuyll van Serooskerken Jacob Marot opdracht voor een grootscheepse verbouwing en uitbreiding van het kasteel, zodat het volgens de mode van de tijd een buitenverblijf voor de zomer zou worden. De gracht aan de zuidoostkant werd gedempt en de ommuring van de binnenplaats werd grotendeels afgebroken, zodat er een voorplein ontstond. Met gebruikmaking van gedeeltes van muur werd aan de zuidwestzijde een nieuwe vleugel opgetrokken, zodat het kasteel een symmetrische U-vorm kreeg. De ingangspartij aan de noordwestzijde werd afgebroken, en de ingang werd verplaatst naar de zuidoostgevel op het voorplein. Voor deze zuidoostgevel van de middenvleugel werd een nieuwe representatieve facade opgetrokken in classicistische stijl, met evenwichtig geplaatste schuifvensters en een eenvoudige bakstenen kroonlijst. De kruiskozijnen in de andere gevels werden eveneens vervangen door schuiframen, en de trapgevels moesten plaats maken voor een omgaande gootlijst met schilddaken. De nieuwe hoofdingang lag niet zoals gebruikelijk op de bel-etage, maar op de begane grond. De trappen naar de bel-etage bevinden zich dan ook in het huis, en niet buiten tegen de voorgevel.Sinds deze verbouwing zijn er geen grote wijzigingen meer aangebracht aan kasteel Zuylen.

Afbeeldingen
- Kasteel Zuylen, gravure door Hessel Gerrits, 1610, vermeld bij Bosch van Drakenstein 1995, 533.- Kasteel Zuylen, 'Het Huys te Zuylen Van Agteren', anoniem, 1620 (Van Maanen, 1985, omslag).- Kasteel Zuylen, afgebeeld in het kaartboek van Hendrik Verstralen, 1624, HUA (voorheen RAU), kapittel Oud-Munster, inv. nr. 933 (22-33) (Verboeket 2003, 10). - Kasteel Zuylen gezien vanuit het westen, door Roelant Roghman, 1646/47. Brits Museum, Dep. of Prints and Drawings, 1836.8.11.479 (Hind 19) (Bosch van Drakestein 1995, 528).- Kasteel Zuylen gezien vanuit het noorden, door Roelant Roghman, 1646/47. Eigenaar onbekend (repro RKD, L 61450) (Bosch van Drakestein 1995, 529).- Kasteel Zuylen vanuit het noordoosten, door Allard van Everdingen, ca. 1650. Coll. Slot Zuylen (Bosch van Drakestein 1995, 530).- Kasteel Zuylen afgebeeld in het kaartboek van Balthasar Lobe, ca. 1650. HUA (voorheen RAU), Huis Zuylen, inv. nr. 283, vermeld bij Bosch van Drakenstein 1995, noot 36.- Kasteel Zuylen, afgebeeld op een ets uit ca. 1719 (Verboeket 2003, 12). - Plattegrond van kasteel Zuylen, pentekening door J.H. van Suchtelen, 1742. Coll. Slot Zuylen (Bosch van Drakestein 1995, 531).- Plattegrond van slot Zuylen voor de verbouwing, 18 januari 1753. Coll. Slot Zuylen (Van Maanen 1985, 8).- Kasteel Zuylen gezien vanuit het noordwesten, tekening door J. Caths, 1772 RACM (voorheen RDMZ), TH-163. (Bosch van Drakestein 1995, 532).- Kadastrale minuut, 1831, Gemeente Zuilen, Utrecht, Sectie A, blad 2, nr. 188 (http://watwaswaar.nl/#Uy-WG-7-ed-1v-1-37oW-29vE---jw, geraadpleegd op 05-08-2010).- Plattegronden van souterrain en bel-etage, en een langsdoorsnede van kasteel Zuylen. Tekeningen R.G. bosch van Drakestein naar eigen opmetingen 1985 (Bosch van Drakestein 1995, 534-535).Google Earth foto, 2010, Locatie Terrein Zuylen (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Bosch van Drakestein, R., 1995, 'Zuylen', in: B. Olde Meierink e.a. red., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht. - Verboeket, K., 2003, Slot Zuylen, Oud-Zuilen. Ludion Gids. Amsterdam/Gent.

Documentatie
N.v.t.

Coördinaten
Coordinaten: 52° 7'37.71''N, 5° 4'23.25''O
Kaartblad: 31H , x: 133.50, y: 459.92, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 519611 (hoofdgebouw)
 ODB Beschrijving: 'Omschrijving onderdeel 1: (Tournooiveld 1; op de bijbehorende kaart aangegeven met nr.1) HOOFDGEBOUW (Slot Zuylen). Het in oorsprong middeleeuwse omgrachte kasteel is in het eerste kwart van de 16de eeuw opnieuw opgetrokken en tussen 1751-1752 naar ontwerp van Jacob Marot, met behoud van het kasteelachtige karakter, vergroot met een vleugel aan de zuidwestzijde waardoor de U-vormige plattegrond is ontstaan rondom het rechthoekige voorplein; in de gevels bevindt zich nog een aantal schietgaten met de oorspronkelijke dwarsbalken voor haakbussen. De huidige voorgevel (zuidoost) in classicistische stijl is bij de verbouwing van 1751-1752 gerealiseerd, evenals de plaatsing van schuifvensters en het aanbrengen van omgaande gootlijsten. Het in baksteen opgetrokken pand bestaat uit twee bouwlagen en een souterrain onder een met leien gedekt omlopend schilddak. De hoeken zijn voorzien van achtzijdige torentjes, waarvan drie bekroond door een spits en één, op de westhoek, bekroond door een klokvormig dak met pinakel. In de torentjes smalle vensteropeningen. Alle gevels kennen een vrij regelmatige invulling van meerruitsvensters, meerruits- of getraliede souterrainvensters en dakkapellen onder een zadeldakje. De symmetrisch ingedeelde, vijfassige voorgevel heeft in de risalerende middenas een toegangsdeur gevat in een eenvoudige natuurstenen omlijsting waarin het jaartal '1752'. De twee vooruitspringende zijvleugels hebben aan de voorpleinzijde één vensteras en ook de voorzijde van de zijvleugels bevat één vensteras afgesloten door een meerruits dakkapel. De zevenassige achtergevel (noordwest) heeft aan de linkerzijde een rechthoekige uitbouw van vier traveeën breed met middenrisaliet onder een met leien gedekt schilddakje eindigend in een gemetselde schoorsteen. Aan de zuidwestgevel grenst een terrasvormige bakstenen uitbouw waarlangs een eenvoudige ijzeren balustrade en een trapje naar het water. In het INTERIEUR is de 16de-eeuwse ruimte-indeling gaaf bewaard gebleven. De aankleding dateert uit verschillende eeuwen, zo is ondermeer van belang de 18de-eeuwse keukeninrichting met 17de-eeuwse broodkast; de 18de-eeuwse zijden wandbespanning in de blauwe kamer (ca.1950 aangebracht afkomstig van de zolder van Zuylen); de 'teecamer' met 17de-eeuwse plafondschildering van cupido's gesigneerd met 'J. Muller 1669'; de zaal met wandtapijten (ca.1670) van Maximiliaan van Gught uit Delft en de 18de-eeuwse afwerking van schouwen, lambriseringen plafonds in Lodewijk XV-stijl naar ontwerp van Jacob Marot; het zogenaamde 'geschilderd camertje' met plafondschilderingen (voorstellingen van verhaal van Faidon) uit de tweede helft 17de eeuw; eetkamer met reeks voorouderlijke portretten vanaf ca.1670, die zijn geïntegreerd in de betimmeringen. Waardering HOOFDGEBOUW (Slot Zuylen) is van algemeen belang: - als representatief voorbeeld van een in oorsprong middeleeuws kasteel dat in de 16de eeuw opnieuw is opgetrokken en in het midden van de 18de eeuw is verfraaid door Jacob Marot, doch zijn karakter als ridderhofstad behouden heeft; - vanwege de gaaf bewaarde 16de-eeuwse ruimte-indeling van het interieur en de 18de-eeuwse ingangspartij van Jacob Marot; - vanwege de gaaf bewaarde aankleding van het interieur met elementen uit verschillende tijdsperioden; - vanwege de kenmerkende ligging binnen de tuin- en parkaanleg; - vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.Overige Rijksmonumenten, behorende tot Zuylen:519612 - Historische Tuin- en Parkaanleg519615 - Brug519616 - Kademuur Voorplein519617 - Poortgebouw519618 - Hoektoren519619 - Koetshuis519620 - Tuinmansbewoning519621 - Speelhuisje519622 - Moestuinensemble519623 - Houtopslagschuur519624 - Boerderij met toegangshek519625 - Wagenschuur519626 - Slangemuur519627 - Toegangshek519628 - Duiker'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Maartje Verhoeckx (aanvulling basisregistratie)
Beschrijving gemaakt: 05-08-2010

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Zie Archis waarnemingsnummer 45568.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
B, bebouwing.

Bodemkundige codering
Rn47C-III, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4.