Rijnenburg
BASISREGISTRATIE [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Rijnenburg
Rijnenburg
Locatie
Adres: Naast Nedereindseweg 509.
Nieuwegein
Gemeente Nieuwegein
Provincie Utrecht
Het kasteel heeft gestaan aan de zuidzijde van de Nedereindseweg in Jutphaas.
Adres: Naast Nedereindseweg 509.
Nieuwegein
Gemeente Nieuwegein
Provincie Utrecht
Het kasteel heeft gestaan aan de zuidzijde van de Nedereindseweg in Jutphaas.
Typologie
Het vroegste kasteel Rijnenburg is in 1481 geheel of gedeeltelijk verwoest. Het is niet bekend welk type kasteel dit is geweest. Zeventiende- en achttiende-eeuwse afbeeldingen van het kasteel tonen een omgracht adellijk huis, mogelijk met een gedeeltelijk vijftiende-eeuws front, dat in de zestiende en zeventiende eeuw ingrijpend verbouwd is.
Het vroegste kasteel Rijnenburg is in 1481 geheel of gedeeltelijk verwoest. Het is niet bekend welk type kasteel dit is geweest. Zeventiende- en achttiende-eeuwse afbeeldingen van het kasteel tonen een omgracht adellijk huis, mogelijk met een gedeeltelijk vijftiende-eeuws front, dat in de zestiende en zeventiende eeuw ingrijpend verbouwd is.
Etymologie
Het kasteel ontleent zijn naam aan zijn ligging: een burcht nabij de Rijn.
Het kasteel ontleent zijn naam aan zijn ligging: een burcht nabij de Rijn.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 17-05-2006
Het kasteel is verdwenen. De gracht, het laatste restant van het kasteelterrein, is in 1958 gedempt.
Laatst bijgewerkt: 17-05-2006
Het kasteel is verdwenen. De gracht, het laatste restant van het kasteelterrein, is in 1958 gedempt.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Het middeleeuwse kasteel bestaat niet meer. In de grond zijn nog resten van de fundamenten en de grachten aanwezig. Het koetshuis op de voorburcht is verbouwd tot boerderij. Deze boerderij bevat ook nog een restant van het poortgebouw.
Zichtbaar:
Het middeleeuwse kasteel bestaat niet meer. In de grond zijn nog resten van de fundamenten en de grachten aanwezig. Het koetshuis op de voorburcht is verbouwd tot boerderij. Deze boerderij bevat ook nog een restant van het poortgebouw.
Afmetingen
Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivieroeverwal, bodemkunde - Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivieroeverwal, bodemkunde - Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.
Oudste vermelding
Datum: 1336, 26-04
Bron: Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland, inv. nr. 10, f. 25v, nr. 139. (Kort 1988, 394)
Op 26 april 1336 werd Hendrik van Rijn beleend met de voorburcht van Rijnenburg voor 200 pond tournoois, te betalen aan Engelbert, rentmeester van Noord-Holland, Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland (LRK) inv. nr. 10, f. 25v. nr 139 (Kort 1988, 394).
Datum: 1336, 26-04
Bron: Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland, inv. nr. 10, f. 25v, nr. 139. (Kort 1988, 394)
Op 26 april 1336 werd Hendrik van Rijn beleend met de voorburcht van Rijnenburg voor 200 pond tournoois, te betalen aan Engelbert, rentmeester van Noord-Holland, Rijksarchief Noord-Holland, Leen- en registerkamer van Holland (LRK) inv. nr. 10, f. 25v. nr 139 (Kort 1988, 394).
Bezitsgeschiedenis
In 1336 werd Hendrik van Rijn door de graaf van Holland beleend met Rijnenburg. Het bleef in de familie van Rijn tot 1516, toen Frederik van Gent van Rixtel, zoon van Josina (Joost) van Rijn en Hendrik van Gent van Rixtel, met het huis werd beleend. Rijnenburg werd in 1536 erkend als ridderhofstad. Het bleef in handen van de familie Van Gent van Rixtel tot 1663. Catharina van Gent schonk Rijnenburg toen aan haar neef Willem van Renesse. Zijn dochter Mechteld droeg het kasteel in 1682 over aan Bernard de Horion, die het meteen verkocht aan de kanunnik Arnoud Bartelotti van den Heuvel gezegd Beichlingen, die het kasteel nog datzelfde jaar overdroeg aan zijn broer Johan Baptista. Zijn kleindochter Geertruyd Cornelia verkocht Rijnenburg in 1774 aan Anne Willem Carel baron van Nagell, burgemeester van Zutphen. Het kasteel werd in de koopakte omschreven als een ruïne. Op 27 november 1774 diende hij bij de vroedschap van Utrecht een verzoek in om het kasteel te mogen afbreken. Blijkbaar is hem dat toegestaan, want het kasteel is verdwenen. Het koetshuis dat op de voorburcht stond, is verbouwd tot boerderij. In deze boerderij zijn nog gedeeltes van het voormalige poortgebouw opgenomen.
In 1336 werd Hendrik van Rijn door de graaf van Holland beleend met Rijnenburg. Het bleef in de familie van Rijn tot 1516, toen Frederik van Gent van Rixtel, zoon van Josina (Joost) van Rijn en Hendrik van Gent van Rixtel, met het huis werd beleend. Rijnenburg werd in 1536 erkend als ridderhofstad. Het bleef in handen van de familie Van Gent van Rixtel tot 1663. Catharina van Gent schonk Rijnenburg toen aan haar neef Willem van Renesse. Zijn dochter Mechteld droeg het kasteel in 1682 over aan Bernard de Horion, die het meteen verkocht aan de kanunnik Arnoud Bartelotti van den Heuvel gezegd Beichlingen, die het kasteel nog datzelfde jaar overdroeg aan zijn broer Johan Baptista. Zijn kleindochter Geertruyd Cornelia verkocht Rijnenburg in 1774 aan Anne Willem Carel baron van Nagell, burgemeester van Zutphen. Het kasteel werd in de koopakte omschreven als een ruïne. Op 27 november 1774 diende hij bij de vroedschap van Utrecht een verzoek in om het kasteel te mogen afbreken. Blijkbaar is hem dat toegestaan, want het kasteel is verdwenen. Het koetshuis dat op de voorburcht stond, is verbouwd tot boerderij. In deze boerderij zijn nog gedeeltes van het voormalige poortgebouw opgenomen.
Bouwgeschiedenis
Kasteel Rijnenburg wordt voor het eerst genoemd in een belening uit 1336, en zal dus voor die tijd gebouwd zijn, mogelijk door een lid van de familie Van Rijn. Het is niet bekend hoe dit kasteel eruit heeft gezien, al blijkt uit de beschrijving van het kasteel uit 1481 dat het een kelder, een '(binnen)plaets' en een 'sael' heeft gehad. Op 28 november 1481 werd Rijnenburg in de strijd van bisschop David van Bourgondie en Holland tegen de stad Utrecht door een list ingenomen door de mannen van Holland. Een zekere Bernt met 50 man voer in bootjes over de gracht en drong via een gat in de kelder het huis binnen. Zij namen iedereen gevangen, richtten vervolgens een feestmaal aan, waarna zij vernielingen aanrichtten en het huis in brand staken. Hoe ernstig het kasteel toen is beschadigd, is niet vast te stellen. Waarschijnlijk is het niet volledig verwoest, aangezien op zeventiende-eeuwse tekeningen te zien is dat het middengedeelte van het front mogelijk oorspronkelijk de poorttoren is geweest, en mogelijk nog uit omstreeks 1400 zou kunnen dateren. Het kasteel is na 1481 hersteld of herbouwd. De zuidelijke vleugel, links tegen het poortgebouw aan gebouwd, is mogelijk in deze bouwcampagne aan het kasteel toegevoegd, aangezien de arkeltorentjes op de beide hoeken van de zuidgevel dateren uit de vijftiende eeuw. De noordwestvleugel, rechts van het poortgebouw, eindigt tegen een zestiende-eeuwse topgevel, en de daar achter gelegen noordoostvleugel dateert waarschijnlijk eveneens uit de zestiende eeuw. Mogelijk is het ontwerp van het kasteel: een poortgebouw met aan weerszijden een woonvleugel, geïnspireerd op kasteel Woerden, een kasteel van de graaf van Holland, de leenheer van Rijnenburg. In de loop van de zestiende en zeventiende eeuw is het kasteel gemoderniseerd. Boven de ingang werd, mogelijk in het derde kwart van de zestiende eeuw, een renaissance-arkel aangebracht. Waarschijnlijk gebeurde dit in opdracht van Hendrik van Gent van Rixtel, die in Gelderland verscheidene belangrijke bestuurlijke functies vervulde. De noordkant van het kasteel is, gezien de rijk geornamenteerde muurankers, in de eerste helft van de zeventiende eeuw, waarschijnlijk rond 1640, ingrijpend verbouwd. Op de tekening van Jan de Beyer uit 1744 verkeert het kasteel nog in goede staat. 30 jaar later, in 1774, werd Rijnenburg in de koopakte omschreven als een ruine. De nieuwe eigenaar, Anne Willem Carel baron van Nagell, diende het verzoek in om het te laten slopen. Blijkbaar is dat toegestaan, want het kasteel is afgebroken.
Kasteel Rijnenburg wordt voor het eerst genoemd in een belening uit 1336, en zal dus voor die tijd gebouwd zijn, mogelijk door een lid van de familie Van Rijn. Het is niet bekend hoe dit kasteel eruit heeft gezien, al blijkt uit de beschrijving van het kasteel uit 1481 dat het een kelder, een '(binnen)plaets' en een 'sael' heeft gehad. Op 28 november 1481 werd Rijnenburg in de strijd van bisschop David van Bourgondie en Holland tegen de stad Utrecht door een list ingenomen door de mannen van Holland. Een zekere Bernt met 50 man voer in bootjes over de gracht en drong via een gat in de kelder het huis binnen. Zij namen iedereen gevangen, richtten vervolgens een feestmaal aan, waarna zij vernielingen aanrichtten en het huis in brand staken. Hoe ernstig het kasteel toen is beschadigd, is niet vast te stellen. Waarschijnlijk is het niet volledig verwoest, aangezien op zeventiende-eeuwse tekeningen te zien is dat het middengedeelte van het front mogelijk oorspronkelijk de poorttoren is geweest, en mogelijk nog uit omstreeks 1400 zou kunnen dateren. Het kasteel is na 1481 hersteld of herbouwd. De zuidelijke vleugel, links tegen het poortgebouw aan gebouwd, is mogelijk in deze bouwcampagne aan het kasteel toegevoegd, aangezien de arkeltorentjes op de beide hoeken van de zuidgevel dateren uit de vijftiende eeuw. De noordwestvleugel, rechts van het poortgebouw, eindigt tegen een zestiende-eeuwse topgevel, en de daar achter gelegen noordoostvleugel dateert waarschijnlijk eveneens uit de zestiende eeuw. Mogelijk is het ontwerp van het kasteel: een poortgebouw met aan weerszijden een woonvleugel, geïnspireerd op kasteel Woerden, een kasteel van de graaf van Holland, de leenheer van Rijnenburg. In de loop van de zestiende en zeventiende eeuw is het kasteel gemoderniseerd. Boven de ingang werd, mogelijk in het derde kwart van de zestiende eeuw, een renaissance-arkel aangebracht. Waarschijnlijk gebeurde dit in opdracht van Hendrik van Gent van Rixtel, die in Gelderland verscheidene belangrijke bestuurlijke functies vervulde. De noordkant van het kasteel is, gezien de rijk geornamenteerde muurankers, in de eerste helft van de zeventiende eeuw, waarschijnlijk rond 1640, ingrijpend verbouwd. Op de tekening van Jan de Beyer uit 1744 verkeert het kasteel nog in goede staat. 30 jaar later, in 1774, werd Rijnenburg in de koopakte omschreven als een ruine. De nieuwe eigenaar, Anne Willem Carel baron van Nagell, diende het verzoek in om het te laten slopen. Blijkbaar is dat toegestaan, want het kasteel is afgebroken.
Afbeeldingen
- Kasteel Rijnenburg op de landmeterskaart van Hendrik Verstralen, 1625, in het kaartboek van het convent van St. Nicolaas. HUA, BA I, 1032 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 386).- Kasteel Rijnenburg gezien vanuit het noordoosten, door Roelant Roghman, 1646/47. Part. coll. (De Ligt en Olde Meierink 1995, 385).- Kasteel Rijnenburg door Cornelis Pronk, 1731. MFA. AC 13-150-2 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 387).- Rijnenburg vanuit het noordoosten, door Jan de Beyer, 1744. KHA, MCS/785 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 388).- Kadastrale minuut, 1819-1821, Gemeente Jutphaas, Utrecht, sectie A, blad 3, 390 (huis), 389 (voorburcht) (http://watwaswaar.nl/#Uy-UG-8-ed-1v-1-36YS-21c8---2zU, geraadpleegd op 05-08-2010). - Google Earth foto, 2010, Locatie Rijnenburg (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).
- Kasteel Rijnenburg op de landmeterskaart van Hendrik Verstralen, 1625, in het kaartboek van het convent van St. Nicolaas. HUA, BA I, 1032 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 386).- Kasteel Rijnenburg gezien vanuit het noordoosten, door Roelant Roghman, 1646/47. Part. coll. (De Ligt en Olde Meierink 1995, 385).- Kasteel Rijnenburg door Cornelis Pronk, 1731. MFA. AC 13-150-2 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 387).- Rijnenburg vanuit het noordoosten, door Jan de Beyer, 1744. KHA, MCS/785 (De Ligt en Olde Meierink 1995, 388).- Kadastrale minuut, 1819-1821, Gemeente Jutphaas, Utrecht, sectie A, blad 3, 390 (huis), 389 (voorburcht) (http://watwaswaar.nl/#Uy-UG-8-ed-1v-1-36YS-21c8---2zU, geraadpleegd op 05-08-2010). - Google Earth foto, 2010, Locatie Rijnenburg (Documentatiecentrum NKS, digitale documentatie).
Bronnen
N.v.t.
N.v.t.
Literatuur
- Graaf, K. van der, R. Datema en K. Anderson, 1990, Landschapsplan en archeologie in de provincie Utrecht, RAAP-rapport 43, Amsterdam [Nog niet ingezien].- Haarhuis, H.F.A. en E.P. Graafstal, 1993, Rijnenburg; een archeologische kartering, inventarisatie en waardering. RAAP-rapport 81, Amsterdam [Nog niet ingezien].- Kort, J.C., 1988, 'Repertorium op de lenen van de hofstede Amstel 1236-1650', Ons Voorgeslacht 43, 355-406, aldaar 394-395.- Ligt, E. de, en B. Olde Meierink, 1995, 'Rijnenburg', in B. Olde Meierink e.a., red., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 385-388.- Waard, G.H.P. de, 1994, 'De geschiedenis van het huis of de ridderhofstad 'Rijnenburg'', in: Cronyck de Geyn 16-2 (1994), 22-28 [Nog niet ingezien].- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1912, Bijdragen tot de Geschiedenis der Utrechtsche Ridderhofsteden en Heerlijkheden, 's-Gravenhage, II,2, 559-570.
- Graaf, K. van der, R. Datema en K. Anderson, 1990, Landschapsplan en archeologie in de provincie Utrecht, RAAP-rapport 43, Amsterdam [Nog niet ingezien].- Haarhuis, H.F.A. en E.P. Graafstal, 1993, Rijnenburg; een archeologische kartering, inventarisatie en waardering. RAAP-rapport 81, Amsterdam [Nog niet ingezien].- Kort, J.C., 1988, 'Repertorium op de lenen van de hofstede Amstel 1236-1650', Ons Voorgeslacht 43, 355-406, aldaar 394-395.- Ligt, E. de, en B. Olde Meierink, 1995, 'Rijnenburg', in B. Olde Meierink e.a., red., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 385-388.- Waard, G.H.P. de, 1994, 'De geschiedenis van het huis of de ridderhofstad 'Rijnenburg'', in: Cronyck de Geyn 16-2 (1994), 22-28 [Nog niet ingezien].- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1912, Bijdragen tot de Geschiedenis der Utrechtsche Ridderhofsteden en Heerlijkheden, 's-Gravenhage, II,2, 559-570.
Documentatie
N.v.t.
N.v.t.
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan, 05-08-2010, Maartje Verhoeckx (aanvulling)
Beschrijving gemaakt: 17-05-2006
Auteur: M.D. Saan, 05-08-2010, Maartje Verhoeckx (aanvulling)
Beschrijving gemaakt: 17-05-2006
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
RAAP-rapport 81 en 43
RAAP-rapport 81 en 43
Geomorfologische codering
3K25, Rivieroeverwal.
3K25, Rivieroeverwal.
Bodemkundige codering
Rn44C-III, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.
Rn44C-III, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.