Andelst
BASISREGISTRATIE [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Andelst
Andelst
Locatie
Adres: Tielsestraat 192
Andelst
Gemeente Over-Betuwe
Provincie Gelderland
Het voormalige huis te Andelst lag ten westen van het gelijknamige dorp, iets ten noorden van de tegenwoordige Tielsestraat, recht tegenover de Klipstraat.
Adres: Tielsestraat 192
Andelst
Gemeente Over-Betuwe
Provincie Gelderland
Het voormalige huis te Andelst lag ten westen van het gelijknamige dorp, iets ten noorden van de tegenwoordige Tielsestraat, recht tegenover de Klipstraat.
Typologie
De typologie van het huis te Andelst is niet bekend.
De typologie van het huis te Andelst is niet bekend.
Etymologie
Het huis te Andelst is genoemd naar het gelijknamige dorp.
Het huis te Andelst is genoemd naar het gelijknamige dorp.
Huidige situatie
Van het kasteel te Andelst resten het kasteelterrein met het eiland waar de hoofdburcht heeft gestaan, grachtrestanten, voorburcht, voorhof en twee oprijlanen. Aan de zijde van de Waaldijk naast de boerderij de Vale Dries in Dodewaard staan twee hekpijlers met 18de-eeuwse leeuwtjes, aan de andere oprijlaan staan vier hekpijlers, waarvan twee met 18de-eeuwse vazen. Twee vazen liggen in de tuin.
Van het kasteel te Andelst resten het kasteelterrein met het eiland waar de hoofdburcht heeft gestaan, grachtrestanten, voorburcht, voorhof en twee oprijlanen. Aan de zijde van de Waaldijk naast de boerderij de Vale Dries in Dodewaard staan twee hekpijlers met 18de-eeuwse leeuwtjes, aan de andere oprijlaan staan vier hekpijlers, waarvan twee met 18de-eeuwse vazen. Twee vazen liggen in de tuin.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Archis monumentnummer 4593: Terrein van hoge archeologische waarde, niet beschermd.
Van het kasteel te Andelst resten het kasteelterrein met het omgrachte eiland waar de hoofdburcht heeft gestaan. Aan de weg resteren nog twee bakstenen hekpijlers met geprofileerde, natuurstenen dekplaten en gebeeldhouwde siervazen in lodeijk XV-vormen. Deze vormen een Rijksmonument onder nummer 36732.
Archis waarnemingsnummer 16341: Beschrijving; "op het terrein van kasteel Andelst zou zich ook mogelijk een Romeins grafveld bevinden, aangezien er in 1922 een aantal Romeinse bekers gevonden zijn. De Funderingen van het kasteel zijn nog in de ondergrond aanwezig."
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Archis monumentnummer 4593: Terrein van hoge archeologische waarde, niet beschermd.
Van het kasteel te Andelst resten het kasteelterrein met het omgrachte eiland waar de hoofdburcht heeft gestaan. Aan de weg resteren nog twee bakstenen hekpijlers met geprofileerde, natuurstenen dekplaten en gebeeldhouwde siervazen in lodeijk XV-vormen. Deze vormen een Rijksmonument onder nummer 36732.
Archis waarnemingsnummer 16341: Beschrijving; "op het terrein van kasteel Andelst zou zich ook mogelijk een Romeins grafveld bevinden, aangezien er in 1922 een aantal Romeinse bekers gevonden zijn. De Funderingen van het kasteel zijn nog in de ondergrond aanwezig."
Afmetingen
Het kasteelterrein had in 1819 een trapeziumvorm en bestond uit een omgrachte hoofdburcht, een L-vormige voorburcht aan de zuidoostzijde die destijds één geheel vormde met een L-vormig terrein aan de noordwestzijde en een tweede voorburcht aan de zuidzijde. De hoofdburcht had een maat van 24 x 29 m. De oorspronkelijke voorburcht had een grootste maat van 78 x 95 m, terwijl het totale terrein een maat had van 274 x 120 m. De maten zijn ontleend aan de kadastrale minuut.
Het kasteelterrein had in 1819 een trapeziumvorm en bestond uit een omgrachte hoofdburcht, een L-vormige voorburcht aan de zuidoostzijde die destijds één geheel vormde met een L-vormig terrein aan de noordwestzijde en een tweede voorburcht aan de zuidzijde. De hoofdburcht had een maat van 24 x 29 m. De oorspronkelijke voorburcht had een grootste maat van 78 x 95 m, terwijl het totale terrein een maat had van 274 x 120 m. De maten zijn ontleend aan de kadastrale minuut.
Oudste vermelding
Datum: 1628
Bron: Sloeten en Martens van Sevenhoven, 1924, 274 nr. 107a.
In 1628 droegen Gerrit van Meeckeren en zijn echtgenote Geertruyt Hackfort op in leen 'Huys ende havesate tot Andelst, met allen sijnnen olden ende nieuwen toebehoren...'.
Datum: 1628
Bron: Sloeten en Martens van Sevenhoven, 1924, 274 nr. 107a.
In 1628 droegen Gerrit van Meeckeren en zijn echtgenote Geertruyt Hackfort op in leen 'Huys ende havesate tot Andelst, met allen sijnnen olden ende nieuwen toebehoren...'.
Bezitsgeschiedenis
In 1576 wordt een vermelding gemaakt van Andelst als Riddermatig goed in de Ridderschap van het kwartier van Nijmegen. Gijsbrecht van Meeckeren tot Andelst is dan de eigenaar. Hij verscheen dus in 1576, maar ook van 1594-1613 en als richter van Gent in 1614. Zijn vader, Johan van Meeckeren tot Andelst, verscheen op de riddercedels van Nijmegen van 1555-1576. Van diens vader, opnieuw een Gijsbrecht van Meeckeren, is niet bekend of die ook al in bezig was van het riddermatige goed Andelst. De zoon van de eerstgenoemde Gijsbrecht van Meeckeren, Bernd van Meeckeren tot Andelst verschijnt in de ridderschap van 1602-1622, hij is ook richter van Gent. Het is niet duidelijk of hij niet getrouwd is, of dat het gewoon niet bekend is wie de vrouw geweest is. Wel is duidelijk dat hij een bastaardzoon kreeg, Johan, met de omschrijving: "ingevolge quartiersresolutie van 23 Maart 1622 gelegitimeerd zonder adellijk gevolg of rechten, wordt in 1616 bij cessie van zijn vader richter van Gent". Het huis Andelst moet dan aan iemand anders zijn doorgegeven daarna, het lijkt er op dat het wel in de familie is gebleven, want dezelfde naam komt terug in de leenaktenboeken.
Het huis te Andelst wordt pas in 1628 voor het eerst vermeld in de leenaktenboeken. Gerrit van Meeckeren en zijn echtgenote Getruyt Hackfort droegen toen op in leen en ontvingen weer in leen terug 'huys ende havesate to Andelst', met alle nieuwe en oude toebehoren, alle oude lenen, tinsen en rechten. Waarschijnlijk was het huis te Andelst daarvoor een allodiaal goed geweest, aangezien er een uitgebreide beschrijving volgt van de voorwaarden waaronder Gerrit en zijn vrouw het goed in leen opdragen. Na Gerrits dood werd eerst zijn vrouw er in 1635 mee beleend. Daarna werd het leen, waar het huis te Andelst maar een onderdeel van was, door verschillende erfgenamen gedeeld. Zo werd in 1648 Diederik van Bemmel als oudste nog levende erfgenaam van zijn vader Willem, die oudste nog levende erfgenaam was geweest van Gerrit van Meeckeren, met de goederen te Andelst beleend. Zijn zoon Casmijn volgde hem op in het leen, waarna het in 1661 in handen kwam van diens weduwe Elisabeth van Wassenaer. Zijn legateerde het aan haar zuster Peternella. Vervolgens kwamen vele delen van het leen in 1693 weer in een hand, toen Diederik Johan Albert de Ridder van Groenestein met deze goederen te Andelst beleend werd. Via het huwelijk van zijn kleindochter Hendrika Theodora Hövel kwamen de goederen in handen van de familie Speyart van Woerden. In 1821 werd het huis vervolgens verkocht aan Pieter Pook van Baggen en in 1844 aan Cornelis Taets, burgemeester van Dodewaard. Hij liet het huis in 1846 afbreken.
In 1576 wordt een vermelding gemaakt van Andelst als Riddermatig goed in de Ridderschap van het kwartier van Nijmegen. Gijsbrecht van Meeckeren tot Andelst is dan de eigenaar. Hij verscheen dus in 1576, maar ook van 1594-1613 en als richter van Gent in 1614. Zijn vader, Johan van Meeckeren tot Andelst, verscheen op de riddercedels van Nijmegen van 1555-1576. Van diens vader, opnieuw een Gijsbrecht van Meeckeren, is niet bekend of die ook al in bezig was van het riddermatige goed Andelst. De zoon van de eerstgenoemde Gijsbrecht van Meeckeren, Bernd van Meeckeren tot Andelst verschijnt in de ridderschap van 1602-1622, hij is ook richter van Gent. Het is niet duidelijk of hij niet getrouwd is, of dat het gewoon niet bekend is wie de vrouw geweest is. Wel is duidelijk dat hij een bastaardzoon kreeg, Johan, met de omschrijving: "ingevolge quartiersresolutie van 23 Maart 1622 gelegitimeerd zonder adellijk gevolg of rechten, wordt in 1616 bij cessie van zijn vader richter van Gent". Het huis Andelst moet dan aan iemand anders zijn doorgegeven daarna, het lijkt er op dat het wel in de familie is gebleven, want dezelfde naam komt terug in de leenaktenboeken.
Het huis te Andelst wordt pas in 1628 voor het eerst vermeld in de leenaktenboeken. Gerrit van Meeckeren en zijn echtgenote Getruyt Hackfort droegen toen op in leen en ontvingen weer in leen terug 'huys ende havesate to Andelst', met alle nieuwe en oude toebehoren, alle oude lenen, tinsen en rechten. Waarschijnlijk was het huis te Andelst daarvoor een allodiaal goed geweest, aangezien er een uitgebreide beschrijving volgt van de voorwaarden waaronder Gerrit en zijn vrouw het goed in leen opdragen. Na Gerrits dood werd eerst zijn vrouw er in 1635 mee beleend. Daarna werd het leen, waar het huis te Andelst maar een onderdeel van was, door verschillende erfgenamen gedeeld. Zo werd in 1648 Diederik van Bemmel als oudste nog levende erfgenaam van zijn vader Willem, die oudste nog levende erfgenaam was geweest van Gerrit van Meeckeren, met de goederen te Andelst beleend. Zijn zoon Casmijn volgde hem op in het leen, waarna het in 1661 in handen kwam van diens weduwe Elisabeth van Wassenaer. Zijn legateerde het aan haar zuster Peternella. Vervolgens kwamen vele delen van het leen in 1693 weer in een hand, toen Diederik Johan Albert de Ridder van Groenestein met deze goederen te Andelst beleend werd. Via het huwelijk van zijn kleindochter Hendrika Theodora Hövel kwamen de goederen in handen van de familie Speyart van Woerden. In 1821 werd het huis vervolgens verkocht aan Pieter Pook van Baggen en in 1844 aan Cornelis Taets, burgemeester van Dodewaard. Hij liet het huis in 1846 afbreken.
Historische betekenis
...
...
Bouwgeschiedenis
Wanneer het kasteel te Andelst is gebouwd is niet bekend, noch hoe het er toen uitzag. Op grond van latere afbeeldingen kan worden verondersteld dat het is ontstaan uit een hoofdburcht op een vierkant terrein, met een L-vormige voorburcht aan de zuidoostzijde. Afgaande op de afbeeldingen en de kadastrale minuut bestond het kasteel in het begin van de 19de eeuw uit een hoofdburcht, een voorburcht en een voorhof. Het totale terrein had een trapeziumvorm. De hoofdburcht bestond uit een omgracht vierkant met breed poortgebouw aan de zuidzijde en een vijftal woonvleugels aan de noordoostzijde. Van deze vleugels hadden er ten minste twee een zogenaamde Gelderse topgevel, waardoor ze gedateerd kunnen worden in de 17de eeuw. De voorburcht had zoals gezegd een L-vorm en vormde destijds één geheel met een L-vormig terrein aan de noordwestzijde van de hoofdburcht. Het huis is in 1846 gesloopt. Alleen de zogenaamde timmermanswoning op de voorhof is bewaard, alsmede een aantal hekpijlers langs de twee oprijlanen.
Wanneer het kasteel te Andelst is gebouwd is niet bekend, noch hoe het er toen uitzag. Op grond van latere afbeeldingen kan worden verondersteld dat het is ontstaan uit een hoofdburcht op een vierkant terrein, met een L-vormige voorburcht aan de zuidoostzijde. Afgaande op de afbeeldingen en de kadastrale minuut bestond het kasteel in het begin van de 19de eeuw uit een hoofdburcht, een voorburcht en een voorhof. Het totale terrein had een trapeziumvorm. De hoofdburcht bestond uit een omgracht vierkant met breed poortgebouw aan de zuidzijde en een vijftal woonvleugels aan de noordoostzijde. Van deze vleugels hadden er ten minste twee een zogenaamde Gelderse topgevel, waardoor ze gedateerd kunnen worden in de 17de eeuw. De voorburcht had zoals gezegd een L-vorm en vormde destijds één geheel met een L-vormig terrein aan de noordwestzijde van de hoofdburcht. Het huis is in 1846 gesloopt. Alleen de zogenaamde timmermanswoning op de voorhof is bewaard, alsmede een aantal hekpijlers langs de twee oprijlanen.
Afbeeldingen
- Google Earth foto, 2009, locatie terrein Andelst (Documentatiecentrum NKS).
- Kadastrale minuut, 1819, Gemeente Zetten, Gelderland. Sectie B, blad 2, nr. 296-310 (huis is 307) (http://watwaswaar.nl/#bU-R2-8-ed-1v-1-3kp6-1oQa---3Fe, geraadpleegd op 15-12-2009).
- Tekening door Hendrik Tavenier in Arch. De Poll., inv. nr. 1203, tijdelijk RKD (?).
- Tekening van de noordzijde door F.N.M. Eyck van Zuylichem, 1837, Leiden, Bodell Nijenhuis 301 I 30.
- Tekening van de zuidzijde door F.N.M. Eyck van Zuylichem, 1837, Leiden, Bodell Nijenhuis 301 I 29.
- Tekening van ''t Huis Andelst in vogelvlucht' ca. 1750, door G.R. van Bastelaere, 1982, mogelijk naar voorbeeld van Tavernier (Dee-Honders e.a. 1997, 14).
- Tekening van het Huis Andelst in 1840, door G.R. van Bastelaere, 1982 (Dee-Honders e.a. 1997, 14).
- Google Earth foto, 2009, locatie terrein Andelst (Documentatiecentrum NKS).
- Kadastrale minuut, 1819, Gemeente Zetten, Gelderland. Sectie B, blad 2, nr. 296-310 (huis is 307) (http://watwaswaar.nl/#bU-R2-8-ed-1v-1-3kp6-1oQa---3Fe, geraadpleegd op 15-12-2009).
- Tekening door Hendrik Tavenier in Arch. De Poll., inv. nr. 1203, tijdelijk RKD (?).
- Tekening van de noordzijde door F.N.M. Eyck van Zuylichem, 1837, Leiden, Bodell Nijenhuis 301 I 30.
- Tekening van de zuidzijde door F.N.M. Eyck van Zuylichem, 1837, Leiden, Bodell Nijenhuis 301 I 29.
- Tekening van ''t Huis Andelst in vogelvlucht' ca. 1750, door G.R. van Bastelaere, 1982, mogelijk naar voorbeeld van Tavernier (Dee-Honders e.a. 1997, 14).
- Tekening van het Huis Andelst in 1840, door G.R. van Bastelaere, 1982 (Dee-Honders e.a. 1997, 14).
Bronnen
- D’Ablaing van Giessenburg, W.J., 1899, De Ridderschap van het Kwartier van Nijmegen, Den Haag, p. 60, 106.
- Sloet, J.J.S., en A.H. Martens van Sevenhoven, 1924, Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem, 274-277.
- D’Ablaing van Giessenburg, W.J., 1899, De Ridderschap van het Kwartier van Nijmegen, Den Haag, p. 60, 106.
- Sloet, J.J.S., en A.H. Martens van Sevenhoven, 1924, Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem, 274-277.
Literatuur
- Beaufort, R.F.P. de en H.M van den Berg, 1968, De Betuwe. De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel III. De provincie Gelderland, eerste stuk Het kwartier van Nijmegen, onderdeel De Betuwe benevens de graafschappen Buren en Culemborg, ’s-Gravenhage, p. 221, 364.
- Dee-Honders e.a., J. van (red.), 1997, Kruiend door de Betuwe. Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de Historische Kring Kesteren en Omstreken, Kesteren, p. 14, 83, 182.
- Jas, Jorien, Frank Keverling Buisman, Elyze Storm-Smeets, et al. red., 2013, Kastelen in Gelderland, Utrecht, 400-401.
- Wolters, J., ‘De Hof te Andelst’, De Betuwe 18-09-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Kasteel en kasteelheren van Andelst in en na de 17e eeuw’, De Betuwe 09-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Het heerlijke molenrecht. Aftakkingen van de heerlijkheid’, De Betuwe 16-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Andere afsplitsingen van Huis Andelst’, De Betuwe 23-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Beaufort, R.F.P. de en H.M van den Berg, 1968, De Betuwe. De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel III. De provincie Gelderland, eerste stuk Het kwartier van Nijmegen, onderdeel De Betuwe benevens de graafschappen Buren en Culemborg, ’s-Gravenhage, p. 221, 364.
- Dee-Honders e.a., J. van (red.), 1997, Kruiend door de Betuwe. Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de Historische Kring Kesteren en Omstreken, Kesteren, p. 14, 83, 182.
- Jas, Jorien, Frank Keverling Buisman, Elyze Storm-Smeets, et al. red., 2013, Kastelen in Gelderland, Utrecht, 400-401.
- Wolters, J., ‘De Hof te Andelst’, De Betuwe 18-09-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Kasteel en kasteelheren van Andelst in en na de 17e eeuw’, De Betuwe 09-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Het heerlijke molenrecht. Aftakkingen van de heerlijkheid’, De Betuwe 16-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
- Wolters, J., ‘Andere afsplitsingen van Huis Andelst’, De Betuwe 23-10-1964. Over-Betuwse Historiën.
Documentatie
Advertenties van de verkoop in 1821 en 1844:
- Opregte Haarlemsche Courant 01-02-1821
- Algemeen Handelsblad 18-06-1844
- Algemeen Handelsblad 30-04-1844
- Arnhemsche courant 24-04-1844
Advertenties van de verkoop in 1821 en 1844:
- Opregte Haarlemsche Courant 01-02-1821
- Algemeen Handelsblad 18-06-1844
- Algemeen Handelsblad 30-04-1844
- Arnhemsche courant 24-04-1844
Bescherming gebouw
Status: (Het gaat enkel om de hekpijlers met daarop siervazen)
Status: (Het gaat enkel om de hekpijlers met daarop siervazen)
Bescherming terrein
Status: (Terrein van hoge archeologische waarde, niet beschermd.)
Status: (Terrein van hoge archeologische waarde, niet beschermd.)
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 30-08-2007
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 30-08-2007
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
3K25, Rivieroeverwal.
3K25, Rivieroeverwal.
Bodemkundige codering
Rn95C-VI, Kalkloze poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5.
Rn95C-VI, Kalkloze poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5.
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.