Object
Pol, De / Pollenbeering / Pollenbrink

Locatie
Adres: Het 'Lidwinaterrein' te Bemmel, begrensd door de Deken Dr. Mulderstraat, de Lidwinastraat, de Herckenrathweg en de kerk met pastorie.
Bemmel
Gemeente Lingewaard
Provincie Gelderland

Het kasteel de Pollenbeering was gelegen op het Lidwinaterrein in het centrum van Bemmel, begrensd door de Deken Dr. Mulderstraat, de Lidwinastraat, de Herckenrathweg en de kerk met pastorie. De huidige straten Pollenbrink, Buitengracht en de Beeringen verwijzen naar het toenmalige kasteel.

Typologie

Het is niet zeker wat de oorspronkelijke typologie van Pollenbeering is geweest, omdat veel funderingsresten verdwenen en moeilijk in een context te plaatsen zijn. De opgravingen in 2003 en 2004, onder leiding van de Nijmeegse gemeentearcheoloog Jan Thijssen, heeft samen met 18e eeuwse afbeeldingen, het leenactenboek en de kadastrale kaarten wat informatie over de vroegere verschijningsvorm van het kasteel opgeleverd. Het ronde perceel dat met een gracht was omgeven zou kunnen duiden op een voormalige 'motte', waarop het kasteel zou hebben gestaan. De naam 'de Pol' impliceert namelijk dat het terrein ooit verhoogd was.

Etymologie
Het woord 'poll' komt van het woord pol, ofwel een kunstmatig opgeworpen heuvel. De naam 'beering' zou van de landerijen die erbij hoorden komen. Deze heetten de hoge en de lage Beeringen (Bredie 1970, 41). Beering(en) zou een verbastering zijn van Benyngen en een verwijzing zijn naar het geslacht Van Beuningen, dat mogelijk ook aan deze kant van de Waal bezittingen had (Onna 2007, 33).

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 31-8-2007

Het terrein waar ooit het kasteel heeft gestaan is geheel overbouwd.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het huis is sinds de 19e eeuw verdwenen en het voormalige kasteelterrein is geheel overbouwd.

Afmetingen
Afmetingen kunnen worden ontleend aan de kadastrale minuut van 1830. Duidelijk te zien is dat de Pollenbeering op een rond perceel stond (de opgeworpen heuvel), omgeven door dubbele grachten. Het voorhof bood plaats aan bijgebouwen. De buitenste grachten liepen taps toe. Een van de huidige straten op het voormalige kasteelterrein heet Buitengracht en zou kunnen verwijzen naar een van de buitenste grachten.

Oudste vermelding
Datum: 1665
Bron: Sloet 1924: 212-213.

"'Otto van den Bilant onfengt dat goet tot Bemmel, geheiten op den Benyngen (...)' (Sloet 1924, 212). In 1665 werd er pas letterlijk gesproken over een adellijk huis: 'het adelijck huys ende havesaet genoemt den Pol, met de annexe getimmeren, boomgaerden, hoven (...) item den hogen ende legen Beringen daer annex (...) te leen ontfangen bij Cornelis van Bronckhorst tot de Poll' (Sloet 1924, 213)."

In 1412 werd voor het eerst gesproken over een 'goet tot Bemmel' op 'den Benyngen', ontvangen door Otto van Bilant. De eerste, op schrift vastgestelde, bewoner van het huis de Pollenbeering was Cornelis van Bronckhorst, ambtman en richter in de Over-Betuwe in 1665.

Bezitsgeschiedenis
De eerste, op schrift vastgestelde, bewoner van het huis Pollenbeering was Cornelis van Bronckhorst, ambtman en richter in de Over-Betuwe in 1665. Op de 18e eeuwse tekening van Pronk is op de toren het wapen van het adellijke geslacht Van Bronckhorst te zien. Daaronder de namen van de bewoners: Cornelis Bronckhorst en zijn vrouw Agnes van Aeswijn. Boven hun namen staat het jaar 1641. Dit is waarschijnlijk het jaar waarin het huis werd herbouwd (Bredie 1970, 42). In 1671 kwam de zoon van Cornelis, Eustachius, in het bezit van de Pol en in 1691 werd zijn echtgenote Margareta van der Capellen mede-eigenaar van het leen. In 1697 nam zij het leenrecht over van haar man. In 1698 nam Maria Gijsberta van Bronkhorst het leen van haar overleden broer Eustatius over. Vervolgens erfde in 1724 Heilwig van Bronkhorst, weduwe van Thienen, het leen van haar zus Maria Gijsberta: het 'hegt en schoon kasteel met sijn annexe stallingen, koetshuis, orangerie, (...)' (Sloet 1924). Het landgoed werd in deze tijd opgedeeld in 16 grote en kleine stukken en verkocht of verpacht. De Pollenbeering werd in 1725 verkocht aan Adriaan van Lynden. In 1739 ging het leen over op Otto Derk van Randwijk. Mogelijk was zijn moeder familie geweest van Adriaan van Lynden. In 1756 werd het leen overgedragen op Walraad Coenraad van Hulst en Josina Rhobart, waarna later dat jaar het echtpaar Van Haarnsbergen en in 1763 Godert Adriaen van Randwik en Sophia Carolina Constantia van Bylandt volgden. In 1765 ging het leen over op Steven Walraven van Randwijk en in 1784 ook op zijn vrouw Carolina Diana Bigot. Na december 1784 houdt de informatie uit de leenacten op. In het begin van de 19e eeuw raakte het kasteel in verval en werd het afgebroken. In 1852 werd het landgoed verkocht aan het Rooms-katholieke kerkbestuur. Van het kasteel was toen alleen een deel van het omliggende park, een gedeelte van de gracht en een bruggetje overgebleven. Een van de vroegere bijgebouwen van de Pollenbeering heeft nog tot 1962 dienst gedaan als school en pastorie.

Bouwgeschiedenis
In 1412 werd voor het eerst gesproken over een bezit op 'den Benyngen'. In de kronieken werd het volgende vermeld: 'dat goet tot Bemmel, geheiten op den Benyngen (...)' (Sloet 1924, 212). Het woord Benyngen zou later verbasteren tot Byeningen en kan een verwijzing zijn naar het geslacht Van Beuningen, dat mogelijk ook aan deze kant van de Waal bezittingen had (Onna 2007, 33). In 1665 werd er pas letterlijk gesproken over het huis Pollenbeering, maar waarschijnlijk is het huis vòòr die tijd gebouwd. De naam 'De Pol' impliceert dat het land, waarop het kasteel stond ooit verhoogd was. Het werd in 1665 omschreven als: 'het adelijck huys ende havezaet, met de annexe getimmeren, boomgaerden, hoven (...) item den hogen ende legen Beringen daer annex' (Sloet 1924, 213) en in de 19e eeuw als: 'Een zware vierkante toren, welke rondom in het water stond, behoorde bij het gebouw. Op den voorhof had men ruime stallingen, koetshuis, oranje-huis, tuinmanswoningen, benevens bak- en brouwhuizen' (Kehl 1885, 26).De opgravingen in 2003 en 2004, onder leiding van de Nijmeegse gemeentearcheoloog Jan Thijssen, heeft samen met 18e eeuwse afbeelingen, het leenactenboek en kadastrale kaarten informatie over de vroegere verschijningsvorm van het kasteel opgeleverd. De kadastrale kaart uit 1832 laat zien dat het leen bestond uit een omgracht hoofdhuis en een voorburcht en annex, beide omgracht door een buitengracht. Binnen- en buitengracht waren met elkaar verbonden via een kanaal. Uit genoemde opgraving bleek dat achter het bruggetje, dat de voorburcht met de annex verbond, twee houten palen stonden. Deze behoorden vermoedelijk tot een sluis, waarmee het waterniveau rond het hoofdhuis werd gereguleerd. Op het terrein werden tijdens de opgraving drie waterputten gevonden, waarbij een van de putten een geheel leek te vormen met een van de funderingsmuren van een toren. Het terrein van de voorburcht was verbonden met vier aanliggende terreinen, waarvan er drie via bruggetjes te bereiken waren. De prenten van C. Pronk uit 1730 zijn eveneens van belang. Op een van de afbeeldingen is onder andere een zaalbouw afgebeeld met trapgevels en dit zou wellicht het oudste gedeelte van het huis vormen. Bij deze oudste fase zouden eventueel ook enkele kelders en een trap, teruggevonden bij de opgraving in 2004, behoren (Thijssen en Wildenberg 2007, 25). In een latere fase lijkt het huis een functieverandering tot landhuis te hebben ondergaan en werd er een toren tegen een van de trapgevels aangebouwd. Wellicht werd de toren gebouwd/herbouwd ten tijde van Cornelis Bronckhorst en zijn vrouw Agnes van Aeswijn. Op een van de 18e eeuwse tekeningen is namelijk op de toren het wapen van het adellijke geslacht Van Bronckhorst te zien, met daaronder de namen van Cornelis Bronckhorst en zijn vrouw Agnes van Aeswijn. Boven hun namen staat het jaar 1641 (Bredie 1970, 42). Volgens de Nijmeegse archeoloog Thijssen moet er rond 1805 een brand hebben gewoed op de Pollenbeering, omdat er in 2004 een laag leien met gesmolten lood werd gevonden in de gracht langs de funderingen. Na 1805 is het gebouw in verval geraakt en (deels) afgebroken. In 1852 werd het landgoed verkocht aan het Rooms-katholieke kerkbestuur. Van het kasteel was toen alleen een deel van het omliggende park, een gedeelte van de gracht en een bruggetje overgebleven. Een van de vroegere bijgebouwen van de Pollenbeering heeft nog tot 1962 dienst gedaan als school en pastorie. Met de bouw van een nieuwe pastorie in 1962 werd dit laatste resterende gebouw van het kasteel afgebroken en kreeg het terrein een nieuwe bestemming.

Afbeeldingen
- Kadastrale kaart, gemeente Bemmel, deel van sectie F, 1832.- C. Pronk, tekening van de Pollenbeering, zijaanzicht, 1730, Rijksmuseum Amsterdam. Afgebeeld in: Bredie 1970, 42.- Schets van het leenhuis tot Bemmel met omliggende huizen, 1633, Regionaal Archief Gelderland. In: Thijssen en Wildenberg 2007, 12.

Literatuur
- - Aa, van der A.J., 1839, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden DL.2, 776.- Kehl, P.A.M. 1885, Historische schetsen van eenige dorpen en kasteelen in de Over Betuwe, Nijmegen, 25-26.- J.J.S. Sloet en A.H. Martens van Sevenhoven, 1924, Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem, 213.- Wolters, J. 1954, De gemeente Bemmel in het land van de Overbetuwe. Geschiedenis van een vijf dorpen gemeenschap, Bemmel, 81-82. - Beaufort, de R.F.P., H.M van den Berg, 1968, De Betuwe, 's-Gravenhage, 34.- Bredie, A., 1970, Toegang tot het verleden, Bemmel, 41-43. - 'Kasteel de Pol laat brandspoor achter', De Gelderlander, 12-2-2004 of www.archeonet.nl 12-2-2004. - Onna, van M., 26-04-2007, 'Vergeten kasteel komt tot leven' in: Gelderlander ed. Betuwe, 33-34.- Thijssen, J. en J. Wildenberg, 2007, 'Opkomst en ondergang van het leengoed de Poll en Benyngen', Nijmegen, 11-29.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: L. van de Werk
Beschrijving gemaakt: 31-08-2007

Overig onderzoek
In februari 2004 werden de vroegere bakstenen fundamenten van De Poll blootgelegd. Archeologen onder leiding van de heer Thijssen hebben de fundamenten onderzocht. Daarbij werden voorwerpen gevonden van de vroegere bewoners, waaronder scherven van potten en drinkgerei uit de 14e en 15e eeuw.