Mussenberg

IN BEWERKING [?]

Object
Mussenberg

Locatie
Adres: Logtsestraat ong.
Valburg
Gemeente Overbetuwe
Provincie Gelderland

Het kasteel Mussenberg was gelegen ten noordoosten van het dorp Valburg, ten westen van de Logtsestraat, ter hoogte van de kruising met de Mussenbergstraat. Het kasteel lag ten zuiden van de huidige boerderij De Mussenberg.

Typologie
(?)
Afgaande op de 18de-eeuwse afbeeldingen was kasteel Mussenberg mogelijk in oorsprong een vierkant kasteel.

Etymologie
De naam van het kasteel Mussenberg zou afgeleid zijn van een verhoging (berg) in een moeras (musse).

Huidige situatie
Van het kasteel Mussenberg is niets meer waarneembaar. Ten noorden van het kasteelterrein staat de boerderij De Mussenberg, die mogelijk bij het kasteel heeft behoord en mogelijk teruggaat op een bouwhuis.

Oudste vermelding
Datum: 1617, 14-10
Bron: Register op de leenen van het huis Bergh (Van Schilfgaarde 1929, 293)

"Huis und hoffstatt, [...] geheyten den Muschenbergh, in den kerspel van Valborg."

De eerste keer dat het huis Mussenberg voorkomt in de bronnen is pas in 1617. Dan wordt het omschreven als 'Huis und hoffstatt, holdende tsamen 21/2 morgen lants, dartho noch 71/2 mergen lants, geheyten den Muschenbergh, in den kerspel van Valborg.'. Het goed Mussenberg werd wel eerder vermeld: in 1447 werd Henrick van Alffen bij opdracht van Geryt van Mele beleend met 'een guet ende erve geheiten die Musschenbergh, mit der hoffstede ende mit 21/2 mergen lands, gelegen in de kirspell tot Valburch'.

Bezitsgeschiedenis
In de Annales van de familie Van Lynden, geschreven door Christoffel Butkens in de zeventiende eeuw, wordt vermeld dat Mussenberg al in de veertiende eeuw zou hebben bestaan. De eerst genoemde bezitter volgens Butkens zou zijn Willem Borre van Dornick van Hemmen (gest. 1361). Diens dochter Elisabeth trouwde met Steven van Lynden, waardoor de Mussenberg in bezit zou zijn gekomen van de familie Van Lynden. Deze bezitsgeschiedenis stemt echter niet overeen met de gegevens afkomstig uit het leenregister van de heren van Bergh. Daar wordt de Mussenberg in 1447 voor het eerst genoemd als 'een guet ende erve geheiten die Musschenbergh, mit der hoffstede ende mit 21/2 mergen lands, gelegen in de kirspell tot Valburgh'. Henrick van Alffen werd er toen in opdracht van Geryt van Mele mee beleend. Dit goed ging vervolgens in 1456 over in handen van Otto van den Stade, ambtman van de Overbetuwe. Een eeuw later, in 1570, werd Karel van Lynden ermee beleend. In 1617 wordt er in de beleningen voor het eerst gesproken van een huis Mussenburg. Het kwam toen in handen van Wolter van Brienen, zoon van Hendrik van Brienen en Beatrix van Lynden als erfgenaam van zijn oom Jasper van Lynden, landcommandeur van de Duitse Orde. Het bleef in handen van de familie Van Brienen tot 1718. Na het overlijden van de erfdochter Beatrix van Brienen kwam de Mussenberg in handen van haar zoon Wolter Godfried van Nykerke (Neukirchen/Nieuwkerke) genaamd Nyvenheim. Zijn nakomelingen bezaten het tot 1803, waarna Johanna Josina Hellepeth, de weduwe van Hendrik Fredrik Neukirchen gen. Nijvenheim, het verkocht aan Jacob Godfried en Anna Theodora Herx (Derx?). Het huis is waarschijnlijk kort daarna gesloopt.[Nico Plomp, 'De oudste generaties van het geslacht Van Lynden', in: Jb. CBG 53 (1999), p 155-194; kritische beschouwing van de Annales genealogiques de la maison de Lynden (1626), samengesteld door Christophorus Butkens in opdracht van Ernest van Lynden, graaf van Reckheim (ca. 1585-1636). Dit heeft Marjolijn gelezen: evt. de vroege bezitsgeschiedenis aanpassen].

Bouwgeschiedenis
Het kasteel de Mussenberg is vermoedelijk aan het eind van de 13de of begin van de 14de eeuw gebouwd. Afgaande op wat nog aan middeleeuwse details is te zien op 18de-eeuwse afbeeldingen zou de hoofdburcht van oorsprong vierkant kunnen zijn geweest, met in ieder geval op de noordoosthoek een ronde toren met aansluitend aan de oostzijde een muur met misschien zelfs een overdekte weergang. De toegang lag aan de noordwestzijde.In de 18de eeuw bestaat de hoofdburcht uit een complex van vleugels, dat in meerdere fasen tot stand is gekomen. Hij bestaat dat uit een vierkant met een L-vormig woongebouw aan de west- en zuidzijde waarin twee of drie fasen zijn te herkennen. De vleugels omsluiten samen met een muur aan de noord- en oostzijde een kleine binnenplaats met de vermelde ronde toren op de hoek. In de oksel van de L staat een achthoekige traptoren. Aan de zuidzijde bevinden zich nog twee uitgebouwde vleugels die haaks op het complex staan. De zuidwesthoek van het complex bevat een kleine ommuurde plaats met een arkeltoren op de hoek. Ten zuiden van de hoofdburcht ligt een rond eilandje met daarop een achthoekig theehuisje. Over een eventuele voorburcht is niets bekend. Mogelijk lag deze aan de noordzijde, daar waar nog steeds een boerderij genaamd De Mussenberg staat. Deze boerderij komt al voor op de verpondingskaart van 1810.Het kasteel is kort na 1802 gesloopt.

3D interpretatie: ir. D.B.M. Hermans