Object
Ophemert

Locatie
Adres: Dreef 2
Ophemert
Gemeente Neerijnen
Provincie Gelderland

Huis Ophemert is gelegen ten noorden van de dorpskern van Ophemert.

Typologie

Ophemert was oorspronkelijk een woontoren.

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar de plaats Ophemert.

Huidige situatie
Kasteel Ophemert bestaat uit een hoofd- en voorburcht, beide omgracht. De hoofdburcht bestaat uit en rechthoekig hoofdgebouw van twee bouwlagen boven een kelder met uitspringende traptoren tegen de voorgevel. Vóór de voorgevel bevindt zich een voorplein dat aan de zijkanten wordt afgesloten met lage muurtjes die eindigen in achthoekige hoektorentjes. Rondom het kasteel is een strook grond aangebracht. De voorburcht bevindt zich ten noordwesten van de hoofdburcht en bevat een langgerekt bijgebouw.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het kasteel is intact. In de hoofdburcht is nog een groot deel van de middeleeuwse woontoren behouden gebleven.

Afmetingen
Het kasteel Ophemert bestaat uit een hoofd- en voorburcht omgeven door grachten. Het totale complex inclusief de grachten meet 86,6 x 61,8 m. De hoofdburcht zelf, zonder grachten en omringende aanaarding meet 10,95 x 23 m. De voorburcht meet circa 30 x 40 m en bevat een bijgebouw van 26 x 10 m. De afmetingen zijn ontleend aan de opmeting uit 1953.

Oudste vermelding
Datum: 1403
Bron: Sloet et al. 1924, 509.

Sweder van Weerdenborch, ridder, ontvangt in 1403 in leen 'den huys en gesete tot Ophemert'.

Bezitsgeschiedenis
Kasteel Ophemert werd voor het eerst genoemd in 1403, toen Sweder van Weerdenborch, afkomstig uit het geslacht De Cock, ermee beleend werd. De familie De Cock van Waardenburg, is -naar verluid: de directe bron is verloren gegaan- vanaf het midden van de dertiende eeuw met de bijbehorende heerlijkheid beleend. Mogelijk is het huis dus ouder dan het begin van de vijftiende eeuw. Kasteel Ophemert bleef in de familie De Cock van Weerdenburg tot 1550, toen Johanna de Cock van Waardenburg overleed. De inboedel werd onder verschillende erfgenamen verdeeld, maar er was onenigheid over het bezit van kasteel Ophemert. Het huis werd toegewezen aan Allard (Allert) van Haeften, maar Dirk van Weerdenburg bestreed dit. Uiteindelijk werd Ophemert in 1552 verkocht aan Frederik van Haeften, de zoon van Allard, waarna het conflict ten einde is. Ophemert bleef in de familie Van Haeften tot 1844. Bij het kinderloos overlijden van de erfdochter Anna Margaretha van Haeften vererfde Ophemert op haar neef Barthold Mackay, zoon van Ursulina Philippina van Haeften en Aeneas Mackay. De familie Mackay is nog steeds in bezit van het huis, hoewel zij er niet meer wonen.

Bouwgeschiedenis
Kasteel Ophemert is ontstaan uit een rechthoekige woontoren van 10,95 x 14,9 m., bestaande uit twee bouwlagen boven een kelder en voorzien van een zadeldak tussen topgevels. De ontsluiting van de diverse bouwlagen vond plaats via muurtrappen. De ingang van de toren bevond zich in de voorgevel, de noordwestgevel, links van en deels achter de huidige traptoren. Uit het feit dat de kelder tegen de noordoostwand een stookplaats bevat en ook via de muurtrap bereikbaar was, mag worden aangenomen dat deze ruimte een gebruiksfunctie had, vermoedelijk als keuken. Op grond van de dikte van de muren (1,85 m) en het baksteenformaat van 27/28 x 6/6,5, 10 lagen = 73 cm. wordt de toren gedateerd in het eind van de dertiende eeuw. Dit steenformaat komt overigens nog voor tot in het begin van de 15de eeuw.Vermoedelijk is de toren in de 14de eeuw naar het noordoosten uitgebreid. Het is niet ondenkbaar dat de kelder, die vrij dikke muren bevat tegen relatief dunne muren op de begane grond en verdieping al kort na de bouw van de toren is aangelegd. Vermoedelijk is in de 14de eeuw tegelijkertijd het voorplein aangelegd. Dit voorplein bevatte een ommuring met weergang op spaarbogen en een poorttoren aan de noordwestzijde, de zijde gekeerd naar de voorburcht.In 1633 zijn aan weerszijden van de voorgevel vleugels gebouwd, waardoor het kasteel een U-vormige plattegrond kreeg. Het kasteel is door de Fransen in 1672 beschadigd. Bij het herstel in 1676 zijn de vleugels gesloopt en vervangen door een muur met aan het einde een achthoekig torentje. Toen is ook de traptoren tegen de voorgevel gebouwd en is de strook grond rond het kasteel aangebracht.In de 19de eeuw is het huidige bouwhuis op de voorburcht gebouwd.Het kasteel is in de periode 1954-1957 ingrijpend gerestaureerd.

Afbeeldingen
Van kasteel Ophemert zijn geen historische afbeeldingen bekend.

Bronnen
Sloet, J.J.S., en A.H. Martens van Sevenhoven, 1924, Register op de leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en graafschap Zutphen. Het Kwartier van Nijmegen, Arnhem.

Literatuur
Eliëns, F.M., en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk, 237-243.Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland, dl. 5: Gelderland, Zwolle, 272. Vermeulen, F.A.J., 1946, De Tielerwaard, 's-Gravenhage, 356-359.

Documentatie
Wal, H. van der, 1957, Ophemert kasteel, Den Haag. Typoscript in pandsdossier RACM.Dolne, E.M., 1994, Bouw- en bewoningsgeschiedenis van het kasteel Ophemert. Breda. Typoscript in documentatie NKS.

Coördinaten
Coordinaten: , 
Kaartblad: 39W , x: 155.22, y: 428.85, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: T. Hermans en M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 31-10-06

Overig onderzoek
Meindersma, K.T., Bouwgeschiedenis van Kasteel Ophemert, z.p. Typoscript in pandsdossier RACM. Hierbij behoren vier tekeningen met reconstructies. Foto- en tekeningenarchief RACM.Opmeting door architect Karel van Dael, 1953. Foto- en tekeningenarchief RACM.