Object
Wulven

Locatie
Adres: Bij Koedijk 1
Houten
Gemeente Houten
Provincie Utrecht

Het omgrachte kasteelterrein van Wulven is gelegen ten noordwesten van de boerderij 'Het rechthuis van Wulven' aan de Koedijk te Houten.

Typologie

Vermoedelijk bestond kasteel Wulven in eerste instantie uit een woontoren.

Etymologie
Wulven is gesticht door Ernst van Wulven, die het kasteel naar zijn familie en zijn bezit Wulven noemde.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-3-2009

Het kasteelterrein is nog zichtbaar in het landschap als een eilandje binnen een gracht. De kasteelboerderij, gelegen aan Koedijk 1, is eveneens nog aanwezig. Tegenwoordig draagt deze boerderij de naam 'Het Rechthuis van Wulven', ten onrechte, aangezien het gerechtshuis tot 1798 zetelde in het kasteel. In de voorgevel van de dwarshuisboerderij is de wapensteen van het voormalige gerecht ingemetseld. Het is een alliantiewapen, samengesteld uit het wapen van Hendrik van der Graeff de Vapour, ambachtsheer van Wulven van 1724 tot 1779, en het wapen van diens echtgenote Adriana de la Barre. Onder de wapens staat in een cartouche de tekst 'Het Gerechts/huys/van Wulven'. De boerderij is in 1997-1998 gerestaureerd, waarbij het achttiende-eeuwse voorhuis bouwhistorisch is onderzocht. Tegenwoordig is er een restaurant in gevestigd. De boerderij is een rijksmonument. Ook de pijlers van het achttiende-eeuwse toegangshek naar de oprijlaan van het kasteel zijn nog aanwezig.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het kasteelterrein is nog steeds zichtbaar in het landschap als een omgracht eilandje. Het is waarschijnlijk dat er ondergronds nog resten van de fundamenten van het kasteel aanwezig zijn.

Afmetingen
De afmetingen van het middeleeuwse huis Wulven zijn onbekend. Het is lastig betrouwbare afmetingen van het kasteelterrein de destilleren aan de hand van de kadastrale minuut van 1811-1832.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivierkom en oeverwalachtige vlakte, geologie - Kalkloze poldervaaggronden; zavel en lichte klei, profielverloop 3 of 3 en 4.

Oudste vermelding
Datum: 1296, secunda feria ante festum Georgii (=17 april (?))
Bron: (Wittert van Hoogland 2.II, 383)

"syn huys dat hy nu timmert ende timmeren sal te Wulven"

In 1296 liet Ernst van Wulven een nieuw kasteel bouwen. Terwijl de bouw nog bezig was, droeg hij het op in leen aan graaf Floris V van Holland. In de oorkonde wordt gesproken van 'syn huys dat hy nu timmert en timmeren sal te Wulven'. Hij ontving het weer in leen terug. Wulven werd bij deze gelegenheid een open huis van de graven van Holland.

Bezitsgeschiedenis
In 1296 liet Ernst van Wulven kasteel Wulven bouwen. Hij droeg het in leen op aan graaf Floris V van Holland en ontving het in leen terug, onder voorwaarde dat Wulven een open huis zou zijn voor Holland. Zijn neef, eveneens Ernst geheten, streed als leenman van de Hollandse graaf Willem IV tegen de stad Utrecht. Nadat Willem overleden was, strafte Jan van Arkel, bisschop van Utrecht, de leenmannen van de graaf omdat zij tegen Utrecht hadden samengespannen. Hij veroverde kasteel Wulven, en liet het slechten. Of het toen helemaal is afgebroken, is niet duidelijk. Nadat hij uit ballingschap was teruggekeerd, liet Ernst het kasteel herbouwen. Zijn dochter Clementia trouwde met Herman van Lockhorst. In 1434 schonk hun zoon Herman kasteel Wulven aan zijn kleindochter Lutgard van Buren, ter gelegenheid van haar huwelijk met Jan van Renesse, aangezien hij geen mannelijke erfgenamen had. De graaf van Holland Filips van Bourgondië, volgens de oorspronkelijke leenakte van Floris V de leenheer van Wulven, stond deze schenking niet toe: Wulven zou ten gevolge van het ontbreken van een mannelijke erfgenaam aan de grafelijkheid vervallen zijn. Jan van Renesse weigerde echter Wulven te ontruimen. Pas in 1445 werd deze kwestie opgelost, toen bij Lutgards overlijden haar zoon Jan met Wulven werd beleend. Toen ook zoon Jan in 1467 kwam te overlijden, kwam Wulven alsnog in handen van zijn vader, de oude Jan van Renesse. (Volgens Wittert van Hoogland is het zijn halfbroer??) In 1536 werd Wulven door de Staten van Utrecht erkend als een ridderhofstad. Huis Wulven bleef in de familie Van Renesse tot 1592, toen Johan van Renesse het huis verkocht aan Wouter van Oudshoorn, heer van Crayestein, om zijn schulden te kunnen voldoen. Wouters schoonzoon Andries Boccaert verkocht Wulven in 1631 aan Philibert van Tuyll van Serooskerken. Zijn nakomelingen bezaten Wulven tot 1696, waarna het, na het kinderloos overlijden van Philibert van Tuyll van Serooskerken, gekocht werd door Pierre Paget de Bragard. Hij liet het in 1719 na aan zijn neef Hendrikus van der Graeff de Vapour. Toen diens dochter Adriana overleden was, werd huis Wulven in 1827 publiekelijk geveild. Het werd gekocht door François Jean baron de Wijkerslooth de Weerdesteyn, die het waarschijnlijk vrijwel meteen heeft laten slopen. Zijn nakomelingen verkochten het kasteelterrein en de boerderij begin jaren negentig van de twintigste eeuw aan de gemeente Houten.

Bouwgeschiedenis
Ernst van Wulven droeg in 1296 zijn huis Wulven, dat hij op dat moment aan het bouwen was, op aan Floris V, graaf van Holland. Hoe dit huis eruit heeft gezien, is niet bekend. Mogelijk ging het om een eenvoudige omgrachte woontoren. Dit huis werd geheel of gedeeltelijk verwoest in opdracht van Jan van Arkel, de bisschop van Utrecht, omdat Ernst van Wulven (de neef van de eerste Ernst) in de strijd om de stad Utrecht de kant van zijn leenheer de graaf van Holland had gekozen. Nadat hij uit ballingschap was teruggekeerd, liet Ernst het kasteel herbouwen. _De vroegste afbeeldingen van kasteel Wulven zijn de tekeningen van Roelant Roghman, gemaakt in 1646/47. Op een van de tekening is te zien dat midden uit de gracht een torenvormig bouwsel oprijst. Mogelijk is dit de oude woontoren geweest, die waarschijnlijk zijn functie heeft verloren toen aan het begin van de zestiende eeuw op de oorspronkelijke voorburcht een nieuw hoofdgebouw werd opgetrokken. Dit hoofdgebouw was gelegen aan de noordzijde van een ommuurde binnenplaats, en bestond uit een souterrain, twee verdiepingen en een zolderruimte onder een zadeldak. Aan de voorkant was een achtkantige traptoren half in dit hoofdgebouw opgenomen. De vermoedelijke vroegere woontoren was door een aanbouw over de gracht met de binnenplaats verbonden. Op de nieuwe voorburcht, ten zuidwesten van de hoofdburcht, stonden een vermoedelijk zeventiende-eeuws poortgebouw en enkele dienstgebouwen. Mogelijk is een deel van dit complex opgetrokken toen huis Wulven in handen kwam van Wouter van Oudshoorn, heer van Crayestein, die het huis ingrijpend liet moderniseren. _In de zeventiende en achttiende eeuw veranderde het kasteel nauwelijks. Er werd nog een kleine vleugel toegevoegd aan het hoofdgebouw en de houten brug werd vervangen door een brug met twee stenen bogen en een derde houten travee. _In 1827 werd kasteel Wulven aangekocht door François de Wijkerslooth de Weerdesteyn die het waarschijnlijk vrijwel meteen heeft laten slopen: op de kadastrale legger van 1832 wordt het terrein omschreven als tuin.

Afbeeldingen
- Kasteel Wulven gezien vanuit het zuiden, door Roelant Roghman, 1646/47. Teylers Museum Haarlem, O** 21. (Wttewaall en Smits 1995, 496)_- Kasteel Wulven gezien vanuit het zuidoosten, door Roelant Roghman, 1646/47. Particuliere collectie. (Wttewaal en Smits 1995, 497)_- Kasteel Wulven gezien vanaf het voorplein, door Jan de Beyer, 1749. KHA, MCK/593. (Wttewaall en Smits 1995, 497)_- Kasteel Wulven vanuit het noorden, door Jan de Beyer, 1749. RKD, neg. nr. 93-15. (Wttewaall en Smits 498)_- Foto van de kasteelboerderij met alliantiewapen in de voorgevel (Smits en Wttewaal 1991, 144).-Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Oud Wulven, Utrecht, Sectie B, blad 02, nr 226 (Wttewaal en Smits, 1995, 499 en NKS digitale documentatie, niet via watwaswaar.nl).-Kadastrale minuut (1828) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Wulven. (NKS digitale documentatie)

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
Mark, R. van de, 1996, Omgrachte hofsteden in Zuid-Utrecht, Nieuwegein.Smits, J.A.M. en O.J. Wttewaal, 1991, Houten, historische bebouwing. Monumenteninventarisatie Provincie Utrecht 2, Zeist, 144. _Wttewaal, O. en J. Smits, 1995, 'Wulven', in: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, B. Olde Meierink e.a. (red.), Utrecht, 496-499. _Wttewaal, O., 'Kasteel Wulven', op de website 'Bewoningsgeschiedenis Houten': een samenwerkingsverband tussen de ROB en de gemeente Houten: www.houten.archeologienet.nl (Geraadpleegd 13-04-2006, maar niet meer aangetroffen bij raadpleging op 26-3-2009).

Documentatie
Archis meldt dat er op het oostelijke deel van het terrein verstoring heeft plaatsgevonden. In 2003 wilde men op het kasteelterrein een parkeerplaats aanleggen. Daartoe wilde men twee bruggen bouwen aan beide zijden van de oostelijke gracht. De bruggenhoofden waren al aangelegd, toen de werkzaamheden op last van de ROB werden stilgelegd.

Bescherming gebouw
Status:  (17e eeuwse boerderij)

Monumentnummer: 22686
 ODB Beschrijving (www.kich.nl): Boerderij XVII, met grote wapensteen, alliantiewapens met opschrift het rechthuis van Wulven. Terzijde eiland met grachten, de oude slotplaats. 4 hekpijlers.

Bescherming terrein
Status:  (45461)

Bestemming
Bestemmingsplan: Onbekend
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 23-8-2006

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
Het terrein is bezocht op 29 maart 2004 in het kader van het AMR-project.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
2M22, Rivierkom en oeverwalachtige vlakte.

Bodemkundige codering
Rn67C-VI, Kalkloze poldervaaggronden; zavel en lichte klei, profielverloop 3 of 3 en 4.