Object
Drakestein

Locatie
Adres: Slotlaan 9, 3749AA
Lage Vuursche
Gemeente Baarn
Provincie Utrecht

Drakestein is gelegen aan de rand van het dorp Lage Vuursche.

Typologie

Het is niet bekend hoe Drakestein er in de middeleeuwen uit heeft gezien. Op een kaart uit 1619 is een L-vormig gebouw te zien, maar het is niet duidelijk of hier het middeleeuwse Drakestein is afgebeeld of een later huis.

Etymologie
Drakestein is gebouwd door Werner van Drakenborg. Het huis is waarschijnlijk Drakestein genoemd naar zijn familienaam Drakenborg.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-04-05

Drakestein heeft nog steeds de achtkantige vorm uit de zeventiende eeuw. Op het voorplein staan tegenwoordig twee evenwijdige bouwhuizen. Dit zijn de opvolgers van twee bouwhuizen uit de achttiende eeuw, die in de negentiende eeuw een mansarde-kap hadden gekregen. Deze achttiende-eeuwse bouwhuizen zijn in 1964 gesloopt om plaats te maken voor de huidige bouwhuizen, die voorzien zijn van een schilddak met Oudhollandse pannen. Het huis is omgeven door een parkaanleg. Het is niet duidelijk hoe deze er oorspronkelijk uit heeft gezien, maar op een kaart uit 1789-1794 is al een uitgebreid lanenstelsel te zien. Dit park is rond 1830 door Hendrik van Lunteren in opdracht van P. Bosch van Drakenstein veranderd naar een landschappelijke aanleg. Er zijn toen ook drie follies in het park geplaatst: een hermitage (kapel), een grot en een duiventoren. De hermitage en de grot zijn inmiddels al weer verdwenen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

In het huidige huis Drakestein zijn geen resten van het middeleeuwse huis aangetroffen.

Afmetingen
De afmetingen van het oorspronkelijke middeleeuwse huis zijn onbekend.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: goemorfologie - Gordeldekzandwelvingen (+/- oud bouwlanddek), bodemkunde - Veldpodzolgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand.

Oudste vermelding
Datum: 1362
Bron: RUA, Catalogus Archieven Kleine Kapittelen en Kloosters, nr. 1, deel 1 ff. II-V. (Damsté 1967, 79).

"'eenre hofstede die dair in gelegen is dair Wernaer voirseyde nu op getimmert heeft'."

In 1362 gaf het Vrouwenklooster aan de Utrechtse bisschop Jan van Arkel in eeuwige erfpacht een stuk veenland 'tot Soest wert langhes by der Vuersen alse van tseventich roeden breet ende van der Vuersen tot Zeyst wert tsestich roeden lanck mit eenre hofstede die dair in gelegen is dair Wernaer voirseyde nu op getimmert heeft...'. De bisschop op zijn beurt gaf dit goed weer in leen aan Werner van Drakenburg. De eerste keer dan Drakestein onder de naam 'Drakestein' voorkomt, is in het leenregister van de Utrechtse bisschop Floris van Wevelinkhoven uit ca. 1381-1383. Frederik van Drakenborg, de zoon van Werner, houdt dan in leen: 'thuys tot Drakensteyne mitter hofstede, daert in leget, mitten dagelix gherechte, mit tynse ende mit tiende, alst gheleghen is. (Damsté 1967, 79-81)(Check Palmboom Kapittel van St. Jan: eerdere vermelding in 1360??).

Bezitsgeschiedenis
De bezitsgeschiedenis van huis Drakestein is tot ver in de zestiende eeuw identiek aan die van huis Drakenburg. Drakenstein is waarschijnlijk kort voor 1362 gebouwd door Werner van Drakenborg. Het stuk land waarop het Werner het huis liet bouwen was bezit van het Vrouwenklooster in De Bilt. Het Vrouwenklooster had de erfpacht van dit stuk land aan de bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, overgedragen, die die op zijn beurt in 1362, met instemming van het Vrouwenklooster, weer aan Werner overdroeg. Bij het aflopen van de pachtperiode van 28 jaar, kwam Drakestein in handen van Werners zoon Frederik. Deze kreeg in 1403, nadat hij op verzoek van de stad Utrecht Drakestein in leen had opgedragen, van het stadsbestuur toestemming om op Drakestein te wonen zonder dat hij zijn burgerrecht zou verliezen. Frederik werd opgevolgd door zijn zoon Johannes, maar deze stierf kinderloos, waarna Drakestein in 1460 in handen kwam van zijn broer, eveneens Johan geheten, die kanunnik was van St Jan en later van de Dom te Utrecht. Deze erfde niet alleen de bezittingen, maar ook 7 jaar achterstallige erfpacht van zijn broer. Deze schuld werd hem door het kapittel van St. Jan kwijtgescholden op voorwaarde dat hij 'Werners hofstede' en de omringende venen die hij pachtte van het Vrouwenklooster en van de bisschop in leen had, aan het kapittel overdroeg. Deze situatie heeft niet lang geduurd, want in 1485 blijkt Johan weer met het huis te worden beleend. Bij zijn overlijden ging Drakestein over in handen van zijn neef Frederik. Ook deze stierf kinderloos en liet zijn goederen na aan zijn broer, opnieuw een Johan. Deze Johan had alleen een dochter, Josina van Drakenburg. Zij bracht door haar huwelijk in 1520 met Dirk van Zuylen (twee jaar later ook Van de Haar) Drakestein in in de familie Van Zuylen. In 1564 deed Josina de erfpacht op De Vuursche van de hand. Johan van Culemborg werd ermee beleend. In 1570 droeg Josina vervolgens Drakestein over aan haar zoon Nicolaas van Zuylen van de Haar. Hij droeg het in het volgende jaar al over aan Karel van Bourgondië, heer van Sommelsdijk en St.-Annaland in Zeeland. Diens vrouw, Johanna van Culemborg, de dochter van Johan van Culemborg, was toen al beleend met de Vuursche. Hij werd in 1597 opgevolgd door zijn tweede zoon Jan van Bourgondië. Deze verkocht Drakestein en De Vuursche in 1610 aan mr. Simon van Veen. Zijn zoon verkocht het in 1625 aan Cornelis van Vianen, en vervolgens was het in 1634 in handen van de maarschalk van Eemland, jhr. Ernst van Reede. Hij wilde een deel van de bijbehorende heidevelden verkopen, en om hem ter wille te zijn, ontsloegen het kapittel van St. Jan en het Sticht in 1637 hem uit het leenverband voor Drakestein en De Vuursche. Van Reede droeg het vervolgens op aan stadhouder Frederik Hendrik in zijn hoedanigheid als graaf van Buren, die hem er opnieuw mee beleende en hem ook de hoge heerlijkheid verleende. Na zijn overlijden in 1640 werd Ernst van Reede opgevolgd door zijn zoon Gerard. Deze werd vanwege Drakestein toegelaten de ridderschap van Utrecht. Hij had het huis helemaal verbouwd tot zijn huidige achtkantige vorm. Hij en zijn vrouw overleden echter allebei op 13 oktober 1669, terwijl hun kinderen nog minderjarig waren en de financiele situatie niet al te rooskleurig was. Drakenburg werd verkocht aan de Amsterdamse patriciër Johan Reynst, die er in 1672 door Willem III mee werd beleend. Zijn kleindochter verkocht het opnieuw in 1779 aan mr. Court Simon Sander, die het huis liet renoveren. Hij kocht in 1797 de erfpacht aan het Vrouwenklooster in De Bilt voorgoed af. Na zijn dood werd het huis in 1805 openbaar geveild. Het huis werd gekocht door Paulus Wilhelmus Bosch, de Utrechtse burgemeester, die zich vervolgens Bosch van Drakestein ging noemen. Tot 1959 was Drakestein in bezit van de familie Bosch van Drakestein. Daarna werd het huis in 1959 aangekocht door H.M. koningin Beatrix, die er na een restauratie in 1962 ging wonen. Na haar troonsbestijging en verhuizing in 1980 kreeg Drakestein de functie van koninklijk buitenverblijf.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend hoe het middeleeuwse Drakestein eruit heeft gezien. De vroegste afbeelding van het huis is een kaart uit 1619. Op de plek van het latere Drakestein is een L-vormig huis met het bijschrift 'Warnaers hofste' te zien. Het is niet duidelijk of dit een afbeelding is van het middeleeuwse huis, of van een later huis. Bovendien is dit huis mogelijk een boerderij geweest. Op de plek van dit huis heeft Gerard van Reede in 1640 een achtkantig huis in Hollands-classicistische stijl laten bouwen. Het is niet met zekerheid te zeggen wie het huis ontworpen heeft, maar het is waarschijnlijk dat het Jacob van Campen was. Het huis bestond uit een onderhuis, bel-étage en verdieping onder een omgaand zadeldak. Het huis is, met uitzondering van het front, volledig opgetrokken in baksteen. De voorgevel was voorzien van een kolossale Ionische pilasterorde. Deze is in 1780 verwijderd, en toen werden eveneens de kruiskozijnen vervangen door schuifkozijnen. Deze werden aan het begin van de negentiende eeuw nogmaals vervangen. Uiteindelijk werd het huis in 1962, voordat H.M. koningin Beatrix er haar intrek nam, grondig gerestaureerd.

Afbeeldingen
- Drakestein in vogelvlucht, op de 'Kaart van de limiten tussen Gooiland en Utrecht' van Lucas Jnz. Sinck uit 1619. ARA, VTH 2582 (Olde Meierink 1995, 179).- Tekening van Drakestein in het Ridderhofstedenboek, anoniem, ca. 1665. RAU, TH 1119-29 (Olde Meierink 1995, 175).- Tekening van Drakestein vanuit het zuiden, door Cornelis Pronk, ca. 1730. MFA, AC 12-94-2 (Olde Meierink 1995, 176).- Geaquarelleerde pentekening van Drakenstein, omstreeks 1731, naar een origineel van Cornelis Pronk. RUA TA Atlas Coenen van 's-Gravesloot 12-94-1 (Gaasbeek 1994, 436). - Litho van Drakestein, door Michel Mourot, ca. 1840 (Olde Meierink 1995, 177).- Kadastrale minuut, 1824, gemeente Laage Vuursche, Utrecht, sectie B, blad 1, nr. 178 (http://watwaswaar.nl/#Wa-XY-8-ed-1v-1-3Gzg-2F2O---2GY, geraadpleegd op 30-06-2010). - Foto van Drakestein, door G.Th. Delamarre uit 1959. Neg.nr. 54,666, (Olde Meierink 1995, 178). - Luchtfoto van Drakestein, KLMAerocarto uit 1959.- Plattegrond van het souterrain van Drakestein, tekening van R.G. Bosch van Drakestein naar RDMZ, ca. 1964 (Olde Meierink 1995, 178).- Plattegrond van de bel-etage van Drakestein (Gaasbeek 1994, 235).- Luchtfoto van Drakestein anno 1993 (Gaasbeek 1994, 440).- (kaarten Peter Kaerius Ultraiectum Dominium, 1616 en Bernard de Roij 1677 en 1690)

Bronnen
HUA, Catalogus Archieven Kleine Kapittelen en Kloosters, nr. 1, deel 1 ff. II-V (Zie ook Damsté 1967, 79).

Literatuur
- Bakker, J.A., en B. Olde Meierink, Opmerkingen over Drakestein voor 1640, Tussen Vecht en Eem : tijdschrift voor regionale geschiedenis, 19 (2001), nr. 1, p. 4-10. [nog niet gezien en verwerkt.] - Damsté, P. H., 1967, ''Drakensteyn', een erfgoedpacht van Vrouwenklooster aan de Bilt', Maandblad Oud-Utrecht 40, nr. 10, 79-83.- Kleijntjens S.J., J.C.J., 1949, 'Drakestein' in: De Navorscher 91, afl. 3, p. 45-50 en afl. 4 p. 79-84. - Maris, A.J., 1967. ''Drakensteyn', Maandblad Oud-Utrecht 40, 90-91. - Gaastbeek, F., J. van 't Hof en M. Koenders, 1994, Baarn, geschiedenis en architectuur, Zeist, 435-442.- Schenk, M.G. en J. B. Th. Spaan, Drakensteyn en zijn bewoners (Baart 1967).- Olde Meierink, B., e.a., 1995, Kastelen en Ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 175-179.- Raven, M., 1967, 'Drake(n)steyn en het Nonnenland', Maandblad Oud-Utrecht 40, 91-92.- Wevers, L., 1991, Heemstede, Delft, 226-231.

Documentatie
N.v.t.

Bescherming gebouw
Status:

Monumentnummer: 8563
 Beschrijving uit het Monumentenregister: 'Drakestein, Ridderhofstad, achthoekig centraliserend landhuis van 1640 in omgrachting gelegen. In XVIII gemoderniseerd en in XIX bepleisterd. Ter weerszijden van het voorplein XIX gepleisterde bouwhuizen. Vierkante gemetselde duiventoren in neogotische trant, midden 19e eeuw. Spitsbogige deur en nissen. Bossagewerk in baksteen op de hoeken. Bekroning met kantelen'.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 04-05-2005

Bouwhistorisch onderzoek RCE
R. Meischke, Het huis Drakestein, ongepubliceerd rapport (RDMZ 1964).

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
3L6, Gordeldekzandwelvingen (+/- oud bouwlanddek)

Bodemkundige codering
Hn21, Veldpodzolgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand