Horst, Ter
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Horst, Ter
Horst, Ter
Locatie
Adres: Cuneraweg te Achterberg
Achterberg
Gemeente Rhenen
Provincie Utrecht
Ter Horst was gelegen in de buurtschap Achterberg, aan de voet van de Grebbeberg bij Rhenen, aan de westelijke zijde van de Cuneraweg.
Adres: Cuneraweg te Achterberg
Achterberg
Gemeente Rhenen
Provincie Utrecht
Ter Horst was gelegen in de buurtschap Achterberg, aan de voet van de Grebbeberg bij Rhenen, aan de westelijke zijde van de Cuneraweg.
Typologie
Uit de opgravingen in 1942 is gebleken dat Ter Horst een polygonale burcht is geweest.
Uit de opgravingen in 1942 is gebleken dat Ter Horst een polygonale burcht is geweest.
Etymologie
De naam Ter Horst is afgeleid van de ligging van het kasteel: een 'horst' is een hooggelegen stuk grond in een moerassig gebied.
De naam Ter Horst is afgeleid van de ligging van het kasteel: een 'horst' is een hooggelegen stuk grond in een moerassig gebied.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-2-2009
Kasteel Ter Horst is niet meer zichtbaar in het landschap. Het veld is geëgaliseerd.
Laatst bijgewerkt: 20-2-2009
Kasteel Ter Horst is niet meer zichtbaar in het landschap. Het veld is geëgaliseerd.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het veld waar het huis Ter Horst gestaan heeft is in 1942 geëgaliseerd. Ondergronds zijn er nog wel resten van het kasteel aanwezig.
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het veld waar het huis Ter Horst gestaan heeft is in 1942 geëgaliseerd. Ondergronds zijn er nog wel resten van het kasteel aanwezig.
Afmetingen
Het terrein binnen de binnenste ringmuur: mat ca. 40 x 45 m.Het terrein binnen de buitenste ringmuur mat ca. 42 x 58 m.De overige afmetingen zijn onbekend.
Het terrein binnen de binnenste ringmuur: mat ca. 40 x 45 m.Het terrein binnen de buitenste ringmuur mat ca. 42 x 58 m.De overige afmetingen zijn onbekend.
Fysisch-geografische situering
Het kasteel was gelegen op een aan het einde verbrede zanduitspoeling, die afkomstig is van de Utrechtse Heuvelrug.
Het kasteel was gelegen op een aan het einde verbrede zanduitspoeling, die afkomstig is van de Utrechtse Heuvelrug.
Oudste vermelding
Datum: 1163 ?
Bron: OSU I, nr. 499.
"niet voorhanden."
Niet voorhanden.
Datum: 1163 ?
Bron: OSU I, nr. 499.
"niet voorhanden."
Niet voorhanden.
Bezitsgeschiedenis
Godfried van Rhenen, de bisschop van Utrecht, was vermoedelijk de bouwheer van kasteel Ter Horst. Godfried schonk het kasteel vlak voor zijn dood in 1178 aan het Sticht. Na 1227 deed het kasteel dienst als bisschoppelijke residentie buiten de stad Utrecht. Na 1459 zou kasteel Duurstede deze residentiële functie overnemen. Ter Horst bleef een bisschoppelijk kasteel tot 1528. Het kasteel werd voor de bisschoppen beheerd door een kastelein, die daarbij aanvankelijk werd ondersteund door een garnizoen van borgmannen. Zeker vanaf 1466 eeuw deed Ter Horst ook dienst als ambtszetel voor de maarschalk van het Overkwartier en vanaf 1404 was het ook de zetel van de rentmeester van het Nedersticht. In 1528 werd begonnen met de afbraak van het kasteel. Een deel van het materiaal werd gebruikt voor de bouw van kasteel Vredenburg in Utrecht. Rond 1700 schijnt er nog voor een kapitaal aan tufsteen uit de ruïne opgedolven te zijn.
Godfried van Rhenen, de bisschop van Utrecht, was vermoedelijk de bouwheer van kasteel Ter Horst. Godfried schonk het kasteel vlak voor zijn dood in 1178 aan het Sticht. Na 1227 deed het kasteel dienst als bisschoppelijke residentie buiten de stad Utrecht. Na 1459 zou kasteel Duurstede deze residentiële functie overnemen. Ter Horst bleef een bisschoppelijk kasteel tot 1528. Het kasteel werd voor de bisschoppen beheerd door een kastelein, die daarbij aanvankelijk werd ondersteund door een garnizoen van borgmannen. Zeker vanaf 1466 eeuw deed Ter Horst ook dienst als ambtszetel voor de maarschalk van het Overkwartier en vanaf 1404 was het ook de zetel van de rentmeester van het Nedersticht. In 1528 werd begonnen met de afbraak van het kasteel. Een deel van het materiaal werd gebruikt voor de bouw van kasteel Vredenburg in Utrecht. Rond 1700 schijnt er nog voor een kapitaal aan tufsteen uit de ruïne opgedolven te zijn.
Historische betekenis
Ter Horst was een kasteel van de bisschop van Utrecht. Het was het bestuurlijk centrum voor het oostelijk deel van het Sticht.
Ter Horst was een kasteel van de bisschop van Utrecht. Het was het bestuurlijk centrum voor het oostelijk deel van het Sticht.
Bouwgeschiedenis
Godfried van Rhenen liet vermoedelijk na 1163 kasteel Ter Horst bouwen om zijn gebied te verdedigen tegen de graven van Holland en Gelre. Er zijn geen afbeeldingen van dit kasteel bekend. De vroegste afbeelding van Ter Horst stamt uit de achttiende eeuw, maar die is weinig betrouwbaar, aangezien al in 1528 begonnen was met de afbraak van het kasteel. In 1942 werd er archeologisch onderzoek gedaan naar Ter Horst, voorafgaand aan de egalisering van het terrein. Er werden toen delen van een twaalfhoekige ringmuur opgegraven. De muur was opgetrokken uit een vrij kleine rode baksteen van 27 cm lengte, en was nog geen meter dik. In het midden van het ommuurde terrein werd alleen veel tufgruis aangetroffen. Waarschijnlijk waren dit de overblijfselen van een grote toren. Deze toren heeft nog een tweede ringmuur gehad, dichter bij de toren. Deze muur omgaf een terrein van ca. 40 x 45 m., en was opgetrokken uit bakstenen met een formaat van ca. 29 cm. Op het ommuurde terrein was aan de zuidkant ook een waterput aanwezig. Het is mogelijk dat er ook nog een zaalbouw binnen de muren heeft gestaan, maar daar zijn geen sporen van aangetroffen. Ter Horst was omgeven door een singel en een buitengracht. Het kasteel had twee bruggen: een naar de voorburcht, en een tussen voorburcht en hoofdburcht. Begin vijftiende eeuw stonden op de voorburcht een hofstede en een kapel, en op de hoofdburcht stonden een bouwhuis en een hoenderhok. In 1528 werd begonnen met de afbraak van het kasteel. Rond 1700 werd er nog een kapitaal aan tufsteen uit de ruïne gehaald. Op een anonieme tekening naar Cornelis Pronk uit ca. 1730 zijn de overgroeide resten van het kasteel nog zichtbaar. In de negentiende eeuw zijn ook deze verwijderd.
Godfried van Rhenen liet vermoedelijk na 1163 kasteel Ter Horst bouwen om zijn gebied te verdedigen tegen de graven van Holland en Gelre. Er zijn geen afbeeldingen van dit kasteel bekend. De vroegste afbeelding van Ter Horst stamt uit de achttiende eeuw, maar die is weinig betrouwbaar, aangezien al in 1528 begonnen was met de afbraak van het kasteel. In 1942 werd er archeologisch onderzoek gedaan naar Ter Horst, voorafgaand aan de egalisering van het terrein. Er werden toen delen van een twaalfhoekige ringmuur opgegraven. De muur was opgetrokken uit een vrij kleine rode baksteen van 27 cm lengte, en was nog geen meter dik. In het midden van het ommuurde terrein werd alleen veel tufgruis aangetroffen. Waarschijnlijk waren dit de overblijfselen van een grote toren. Deze toren heeft nog een tweede ringmuur gehad, dichter bij de toren. Deze muur omgaf een terrein van ca. 40 x 45 m., en was opgetrokken uit bakstenen met een formaat van ca. 29 cm. Op het ommuurde terrein was aan de zuidkant ook een waterput aanwezig. Het is mogelijk dat er ook nog een zaalbouw binnen de muren heeft gestaan, maar daar zijn geen sporen van aangetroffen. Ter Horst was omgeven door een singel en een buitengracht. Het kasteel had twee bruggen: een naar de voorburcht, en een tussen voorburcht en hoofdburcht. Begin vijftiende eeuw stonden op de voorburcht een hofstede en een kapel, en op de hoofdburcht stonden een bouwhuis en een hoenderhok. In 1528 werd begonnen met de afbraak van het kasteel. Rond 1700 werd er nog een kapitaal aan tufsteen uit de ruïne gehaald. Op een anonieme tekening naar Cornelis Pronk uit ca. 1730 zijn de overgroeide resten van het kasteel nog zichtbaar. In de negentiende eeuw zijn ook deze verwijderd.
Afbeeldingen
- Tekening van Ter Horst, door L.P. Serrurier naar een onbekend origineel, HUA (Dekker e.a. 1997, 198).- Tekening van de overgroeide resten van kasteel Ter Horst, anoniem, naar een tekening van Cornelis Pronk, ca. 1730. HUA, TA 1498 (Renaud 1995, 259).- Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Rhenen, 1819, sectie C, blad 3, nr. 408, bewerking door A. Viersen (Renaud 1995, 260 en http://watwaswaar.nl/#Zc-S8-6-ed-1v-1-3dXU-1uTY---7r, geraadpleegd op 09-03-2010).- Plattegrond van kasteel Ter Horst zoals aangetroffen bij de opgraving van J. Renaud, 1942, tekening R.G. Bosch van Drakestein naar J. Ypey, 1943 (Renaud 1995, 260).- Kadastrale minuut (1819) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Ter Horst. (NKS digitale documentatie)
- Tekening van Ter Horst, door L.P. Serrurier naar een onbekend origineel, HUA (Dekker e.a. 1997, 198).- Tekening van de overgroeide resten van kasteel Ter Horst, anoniem, naar een tekening van Cornelis Pronk, ca. 1730. HUA, TA 1498 (Renaud 1995, 259).- Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Rhenen, 1819, sectie C, blad 3, nr. 408, bewerking door A. Viersen (Renaud 1995, 260 en http://watwaswaar.nl/#Zc-S8-6-ed-1v-1-3dXU-1uTY---7r, geraadpleegd op 09-03-2010).- Plattegrond van kasteel Ter Horst zoals aangetroffen bij de opgraving van J. Renaud, 1942, tekening R.G. Bosch van Drakestein naar J. Ypey, 1943 (Renaud 1995, 260).- Kadastrale minuut (1819) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Ter Horst. (NKS digitale documentatie)
Bronnen
Literatuur
- Dekker, C., e.a., 1997, Geschiedenis van de provincie Utrecht, Utrecht, dl 1.- Janssen, H.L., 1977, 'The Castles of the Bishop of Utrecht and their function in the political and administrative development of the bishopric', in: Chateau Gaillard. Etudes de Castellologie médiévale VIII. Actes du colloque international tenu a Bad Münstereifel (R.F.A.) 30 aout-4 septembre 1976, Caen, 135-157.- Kleuver, J.A.E. de, 1968a, 'Geschiedenis van het voormalige slot 'Ter Horst'te Achterberg (Gem. Rhenen) deel I', in: Mededelingen van de Historische Kring Kesteren en Omstreken 1 (1968)1, 2.- Kleuver, J.A.E. de, 1968b, 'Geschiedenis van het voormalige slot 'Ter Horst'te Achterberg (Gem. Rhenen) deel II', in: Mededelingen van de Historische Kring Kesteren en Omstreken 1 (1968)2, 1.- Kuys, J., 2008, 'Het kapittel in de Pancratiuskapel op kasteel Ter Horst', in: J. Vredenberg (red.), Geschiedenis van Rhenen, Utrecht 2008, 94-102.- Muller Fz., S., 1909, 'De borchluden van Ter Horst', in: Verslagen en mededelingen van de Vereeniging tot uitgave der bronnen van het oude vaderlandsche recht, dl 5, nr. 2, 119. - Renaud, J.G.N., 1995, 'Ter Horst', in: Olde Meierink e.a., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 259-260.
- Dekker, C., e.a., 1997, Geschiedenis van de provincie Utrecht, Utrecht, dl 1.- Janssen, H.L., 1977, 'The Castles of the Bishop of Utrecht and their function in the political and administrative development of the bishopric', in: Chateau Gaillard. Etudes de Castellologie médiévale VIII. Actes du colloque international tenu a Bad Münstereifel (R.F.A.) 30 aout-4 septembre 1976, Caen, 135-157.- Kleuver, J.A.E. de, 1968a, 'Geschiedenis van het voormalige slot 'Ter Horst'te Achterberg (Gem. Rhenen) deel I', in: Mededelingen van de Historische Kring Kesteren en Omstreken 1 (1968)1, 2.- Kleuver, J.A.E. de, 1968b, 'Geschiedenis van het voormalige slot 'Ter Horst'te Achterberg (Gem. Rhenen) deel II', in: Mededelingen van de Historische Kring Kesteren en Omstreken 1 (1968)2, 1.- Kuys, J., 2008, 'Het kapittel in de Pancratiuskapel op kasteel Ter Horst', in: J. Vredenberg (red.), Geschiedenis van Rhenen, Utrecht 2008, 94-102.- Muller Fz., S., 1909, 'De borchluden van Ter Horst', in: Verslagen en mededelingen van de Vereeniging tot uitgave der bronnen van het oude vaderlandsche recht, dl 5, nr. 2, 119. - Renaud, J.G.N., 1995, 'Ter Horst', in: Olde Meierink e.a., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 259-260.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Achterberg West)
Bestemming: ((Legenda nog niet beschikbaar op website 17-6-2009).)
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Achterberg West)
Bestemming: ((Legenda nog niet beschikbaar op website 17-6-2009).)
Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 20-09-2005
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 20-09-2005
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Opmetingen van het terrein in 1971 tijdens een AWN-werkkamp.
Opmetingen van het terrein in 1971 tijdens een AWN-werkkamp.
Geomorfologische codering
3L6, Gordeldekzandwelvingen (+/- oud bouwlanddek)
3L6, Gordeldekzandwelvingen (+/- oud bouwlanddek)
Bodemkundige codering
pZg21-III, Beekeerdgronden; Leemarm en zwak lemig fijn zand.
pZg21-III, Beekeerdgronden; Leemarm en zwak lemig fijn zand.
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.