Object
Engh, Den

Locatie
Adres: Op en achter het perceel van Enghlaan 17
Vleuten
Gemeente Utrecht
Provincie Utrecht

Kasteel Den Engh was gelegen aan het einde van de Enghlaan in Vleuten, tussen de Themater Dijk en de Proostwetering.

Typologie

Waarschijnlijk was Den Engh in de middeleeuwen een woontoren op een omgracht terrein. Deze woontoren is zichtbaar op zeventiende- en achttiende-eeuwse afbeeldingen van Den Engh.

Etymologie
Een eng is een stuk land dat in vergelijking met het omringende land hoger ligt, zodat het bij hoog water droog blijft.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 19-2-2009

Den Engh, bestaande uit een monumentale boerderij en het bijbehorende koetshuis, ligt heden ten dage in het de wijk Leidsche Rijn. Op 12 oktober 2006 heeft de gemeenteraad van Utrecht ingestemd met het Ontwikkelingskader Den Engh. Hiermee is groen licht gegeven voor de herontwikkeling van de ridderhofstad, als onderdeel van het Park Leidsche Rijn. De Gemeente Utrecht heeft de herontwikkeling van Ridderhofstad Den Engh aan de combinatie van Portaal, GroenrandWonen en Abrona gegund. Het voormalige koetshuis moet een multifunctionele ruimte worden voor bijeenkomsten en diners, de boerderij zal de functie van grand-café krijgen, de oorspronkelijke omgrachting zal hersteld worden en de ruimtelijke structuur zal in ere hersteld worden. Er zijn plannen om achter de boerderij een dagopvang voor ouderen en een klein theater te bouwen. In het eerste kwartaal van 2009 is gestart met de bouwwerkzaamheden.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het kasteel is verdwenen. Nog wel zichtbaar is het omgrachte terrein van de hoofdburcht. Van de gebouwen op de voorburcht rest nog een gedeelte van het bouwhuis, opgenomen in een zeventiende-eeuwse dwarshuisboerderij, en het koetshuis dat waarschijnlijk tegen het eind van de achttiende eeuw is opgetrokken.

Afmetingen
Op basis van de kadastrale minuut uit 1811-1832 zijn de afmetingen herleid. Het gehele terrein inclusief de buitenste grachten was ca. 66 x 133 meter groot. Het terrein van de hoofdburcht mat, exclusief de grachten, ongeveer 33 x 33 meter (echter niet geheel vierkant, maar met afgeronde hoeken). De buitenomtrek van het voorburchtterrein, exclusief de grachten, mat ongeveer 51 x 78 meter.

Fysisch-geografische situering
Zoals vermeld in Archis: geomorfologie - Rivierkom en oeverwalachtige vlakte, geologie - Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.

Oudste vermelding
Datum: 1259
Bron: OSU III, nr 1503.

De oudste vermelding van het huis dateert uit 1259 en luidt: 'Quia dictus Bernardus, miles, propietatem viginti ingenim iacentium inter cetera bona sua prope domum suam in Enge' ('zijn huis in Enge').In 1383 luidt de vermelding 'Item Claes uten Enge hout dat huys ten Engen mitten hofstede, also alsie ghelegen sy' (Registers en rekeningen Bisdom Utrecht, deel II, 1891, p. 683).

Bezitsgeschiedenis
De oudste vermelding van het huis stamt uit 1259. In dat jaar droeg Bernardus de Hamme 20 morgen land nabij zijn huis in de Engh op aan de bisschop van Utrecht. Mogelijk is dit dezelfde persoon als 'Bernardus ex Enghe', die in 1272 tegen de Friezen sneuvelde. Het huis Den Engh wordt aan het begin van de 14de eeuw genoemd in enkele pachtbrieven van het kapittel van Oud-Munster, maar er wordt niet bij vermeld wie het toen in bezit had. De landbrief van 1375 wordt ondertekend door ene 'Bernt uten Engh'. Deze was getrouwd met Lysbeth van Putten, en vervolgens met Haze van Vleuten. Den Engh kwam eerst aan Claes, de oudste zoon uit het eerste huwelijk, en vervolgens aan Bernt, de oudste zoon uit het tweede huwelijk. Deze Bernt had een zoon Claes, die de Den Engh erfde. Hij had beschikkingen gemaakt ten gunste van zijn jongste dochter, omdat zijn andere dochter Lysken 'stom en haren zinnen niet machtig' was. Zijn jongste dochter trouwde echter zonder zijn toestemming, waarop Claes het leen Den Engh opdroeg aan bisschop Frederik van Blankenheim. Deze beleende Melis uten Enghe, Claes' broer en voogd van Lysken met Den Engh. Den Engh bleef tot 1626 in handen van het geslacht Uten Engh. Anna uten Enge trouwde toen met Frederik van Zuylen van Nijeveld. In 1659 werd Den Engh verkocht aan Frederick Ruysch en vervolgens kwam het in handen van Cornelis van Egmond van der Nijenburg. Zijn nakomelingen bezaten het tot 1729, waarna Den Engh bezit werd van Johan Leonard van Ewijck. Na de dood van zijn zoon Jan Cyprianus in 1812 werd het huis Den Engh gekocht door Hendrik Ravée. Ravée verhuurde het huis, dat blijkens een huurcontract uit 1831 nog steeds in bewoonbare staat verkeerde en ook onderhouden werd (Scheepens 1997, 8-9). Vervolgens kocht in 1868 Willem Jan Royaards, eigenaar van Den Ham, het huis. Hij liet in 1896 het kasteel slopen, mogelijk vanwege gebrek aan interesse of financiële middelen om het kasteel te onderhouden. De toenmalige pachter J. van Rossum kocht in 1910 het kasteelterrein en de bijbehorende landerijen. Wat er over was van tuinen, bossen en lanen werd omgezet in landbouwgrond.

Bouwgeschiedenis
Op grond van 18de-eeuwse afbeeldingen lijkt het huis qua hoofdmassa te hebben bestaan uit een rechthoekige bakstenen woontoren met daar tegenaan gebouwd een rechthoekige woonvleugel. De toren telt drie bouwlagen onder een kap. De kap rust op een hoge borstwering waarin lage vensters zijn aangebracht. Of deze vensters het restant zijn van moordgaten in een gekanteelde borstwering, zoals geopperd door Huiting (Huiting 1995, 194) is niet zeker. Op de tekening van Jan de Beijer uit 1744 is onder de goot, ter hoogte van de bovenzijde van de vensters, een bloktand weergegeven, die niet voorkomt op andere tekeningen. Als deze bloktand inderdaad aanwezig is geweest, dan wordt hier gewoonlijk de onderzijde van een gekanteelde borstwering mee geaccentueerd. In dat geval kunnen de vensters geen moordgaten zijn geweest, want daarvoor zitten ze dan te laag.De toren was voorzien van een stookplaats aan de oostzijde. De zuidzijde bevatte een uitgebouwd gemak, dat onder één dak was gebracht met een gemak van de naastgelegen woonvleugel.Volgens Wittert van Hoogland heeft Frederik van Zuylen van Nijeveld, echtgenoot van Anna Utren Engh, het huis na de dood van zijn vrouw in 1626 opnieuw op laten bouwen om zich daar te gaan vestigen. Dat lijkt niet correct, vermoedelijk gaat het om de bouw van de woonvleugel tegen de woontoren.Toren en woonvleugel stonden op de zuidwesthoek van een ommuurd terrein. Aan de oostzijde van de toren bevond zich een iets teruggelegen lage L-vormige vleugel onder een schilddak. Deze verbond de toren met de binnenpoort. Vanaf de binnenpoort liep een brug naar de voorburcht, gelegen ten zuidoosten van de voorburcht. Op de tekening van Cornelis Pronk uit ca 1730 is te zien dat er op de voorburcht, parallel aan de binnenpoort, een bouwhuis stond. De toegangsweg tot de voorburcht werd afgesloten met een hoge buitenpoort.In 1896 zijn de gebouwen op de hoofdburcht, op de binnenpoort na, afgebroken. De 50.000 stenen werden in een advertentie in 'Het Nieuwsblad' te koop aangeboden. In 1904 is de binnenpoort alsnog afgebroken. Van de gebouwen op de voorburcht resten nog een gedeelte van het bouwhuis, opgenomen in de huidige boerderij, en het koetshuis, dat waarschijnlijk tegen het eind van de achttiende eeuw is opgetrokken (Rampart 2006, 28).

Afbeeldingen
-Kasteel den Engh vanuit het westen, tekening door Jan de Beijer uit 1744. KHA, MCS/686 (Olde Meierink 1995, 192 en Romers 1994, II, 403).-Kasteel den Engh vanuit het oosten, tekening door Cornelis Pronk uit 1730. RAU, TA 1329. (Olde Meierink 1995, 193).-Tekening in Oostindische inkt van Den Engh gezien vanuit het oosten, door L.P. Serrurier naar Cornelis Pronk, uit 1730. RAU, TA 1325 (Wttewaal 1994, 128).-Tekening in Oostindische inkt van Den Engh, gezien vanuit het oosten, door L.P. Serrurier naar Cornelis Pronk, uit 1731. RAU, TA 1326 (Wttewaal 1994, 129).-Foto van het poortgebouw van kasteel Den Engh, ca. 1903, door E.A. van Blits en Zoon. (Wttewaal 1994, 131).-Luchtfoto van het kasteelterrein gezien vanuit het zuidwesten. Foto Provincie Utrecht (H. Bol 1994)(Olde Meierink 1995, 195).-Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Vleuten, 1832, Sectie B, blad 2, nrs. 314 (gracht), 315 (kasteelterrein) 309 (voorburcht?), bewerking door A. Viersen naar kadastrale minuut, kadastrale gemeente Vleuten, sectie B2 + Haarzuilens A5, vleuten B3 en Buiten Catharijne A1. (Huiting 1995, 195 en http://watwaswaar.nl/#Ua-Vk-7-ed-1v-1-35Q8-2848---21M, geraadpleegd op 07-03-2010)-Kadastrale minuut (1832) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Den Eng. (NKS digitale documentatie).

Literatuur
- Huiting, J., 1991, 'Twee Engen', in: Historische Vereniging Vleuten De Meern Haarzuilens 11(1991), nr. 3, 70-71.- Huiting, J., 1995, 'Den Engh', in: Olde Meierink, B., e.a., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 192-195.- Muller, E., 1978, 'De ridderhofstad Den Engh te Vleuten', in: Maandblad Oud-Utrecht 51(1978) nr. 12, 121-124.- Oskam, G., 2004, 'Fietsen langs Middeleeuwse Ridderhofsteden', Historische Vereniging Vleuten De Meern, Haarzuilens 24(2004), 47-51, aldaar 47-49.- Rampart, K., 2006, 'Verassing met een gouden randje', GM Kwadraat 2(2006), 28.- Romers, H., 1969, Oeuvrecatalogus Jan de Beijer, Zutphen.- Scheepens, F.J., 1997, 'De familie Ravee/Nieuwenhuis en Ridderhofstad Den Engh in Vleuten in de 19e eeuw', Historische Vereniging Vleuten De Meern, Haarzuilens 1(1997), 7-14.- Storm van Leeuwen, J.A., 1991, 'Het huisarchief van de ridderhofstad Den Engh', in: Historische Vereniging Vleuten De Meern Haarzuilens 11(1991), nr. 3, 67-69.- Wttewaal, O., 1994, Vleuten-De Meern. Geschiedenis en historische bebouwing. Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht 12, Zeist, 127-131.

Documentatie
Van harte welkom bij groene enclave Ridderhofstad Den Engh. Informatiebrochure Leidsche Rijn Utrecht 2008 [Zie http://www.utrecht.nl/images/LeidscheRijn/template/Gebieden/LRPark/Folder%20Ridderhofstad%20Den%20Engh%20april%202008.pdf. Geraadpleegd 19-2-2009] (Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting)

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: onbekend
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 09-06-2005

Archeologisch onderzoek RCE
In 2004 vond een visuele inspectie met prikstokpeilingen plaats in het kader van het AMR-project.

Geomorfologische codering
2M22, Rivierkom en oeverwalachtige vlakte.

Bodemkundige codering
Rn44Cv-III, Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 4.