Woudenberg I
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Woudenberg I
Woudenberg I
Locatie
Adres: Het Schilt te Woudenberg
Woudenberg
Gemeente Woudenberg
Provincie Utrecht
Woudenberg was gelegen ten zuidoosten van de kerk in Woudenberg in een wijk die vroeger 'Het Schilt' heette. Er loopt op dezelfde locatie nog steeds een weg ten zuiden van de kerk die zo heet.
Adres: Het Schilt te Woudenberg
Woudenberg
Gemeente Woudenberg
Provincie Utrecht
Woudenberg was gelegen ten zuidoosten van de kerk in Woudenberg in een wijk die vroeger 'Het Schilt' heette. Er loopt op dezelfde locatie nog steeds een weg ten zuiden van de kerk die zo heet.
Typologie
Er zijn geen gegevens bekend over hoe het kasteel er precies heeft uitgezien.
Er zijn geen gegevens bekend over hoe het kasteel er precies heeft uitgezien.
Etymologie
Mogelijk verwijst de naam Woudenberg naar een bosrijke omgeving.
Mogelijk verwijst de naam Woudenberg naar een bosrijke omgeving.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 23-7-2009
Van het kasteel Woudenberg I zijn geen resten bewaard gebleven. Het kasteelterrein is bebouwd met woningen.
Laatst bijgewerkt: 23-7-2009
Van het kasteel Woudenberg I zijn geen resten bewaard gebleven. Het kasteelterrein is bebouwd met woningen.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het kasteel is geheel overbouwd. Op de kaart van Justus van Broeckhuysen (1717) zijn gedeelten van de gracht nog aanwezig. Zo ook op de kadasterkaart van 1823.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het kasteel is geheel overbouwd. Op de kaart van Justus van Broeckhuysen (1717) zijn gedeelten van de gracht nog aanwezig. Zo ook op de kadasterkaart van 1823.
Afmetingen
Ca. 56 x 88 m. RAU, TA, kadastraal minuutplan gemeente Woudenberg, sectie E, 2e blad.
Ca. 56 x 88 m. RAU, TA, kadastraal minuutplan gemeente Woudenberg, sectie E, 2e blad.
Fysisch-geografische situering
Het kasteel was gebouwd in een dekzandvlakte. De omgeving was een moeras van laagtes, slecht gedraineerd door de blokkade van de beekwaterafvoer door duinen van stuivend zand. Kwelwater vanuit de Utrechtse heuvels vulde de wateren tevens aan. Het kasteel lag op een dekzandwelving in de drassige vlakte (Coppelmans 2005, nr. 99).
Het kasteel was gebouwd in een dekzandvlakte. De omgeving was een moeras van laagtes, slecht gedraineerd door de blokkade van de beekwaterafvoer door duinen van stuivend zand. Kwelwater vanuit de Utrechtse heuvels vulde de wateren tevens aan. Het kasteel lag op een dekzandwelving in de drassige vlakte (Coppelmans 2005, nr. 99).
Oudste vermelding
Datum: 1313, 25/4
Bron: RAU, Dom, inv. nr. 204.
"'haer Jan of sijn rechte erfnaem, die dat huus te Woudenberch behout'."
'haer Jan of sijn rechte erfnaem, die dat huus te Woudenberch behout' (Van Hinsbergen, Bronnen voor de geschiedenis van Zeist I, 486).
Datum: 1313, 25/4
Bron: RAU, Dom, inv. nr. 204.
"'haer Jan of sijn rechte erfnaem, die dat huus te Woudenberch behout'."
'haer Jan of sijn rechte erfnaem, die dat huus te Woudenberch behout' (Van Hinsbergen, Bronnen voor de geschiedenis van Zeist I, 486).
Bezitsgeschiedenis
In 1240 werd ridder Philip van Rijningen door de abdij van Oostbroek beleend met 40 hoeven in het Westerwoud ter ontginning. In de onmiddelijke nabijheid lag een Kleefs goed, naar de daarop gebouwde burg/ berg Woudenberg genoemd, waarop hij of tenminste zijn zoon Elias, eveneens een ridder, zich vestigde. Met de leenheer bestond een familierelatie; hij noemt de zoon van Elias, Jan van Rijningen/Woldenberg, vanaf 1306 als ridder vermeld, zijn bloedverwant. Diens zoon Elias, knape, moest het in 1336 tot 'open huis' van de bisschop verklaren. Een week later beloofd hij het binnen een half jaar na het huwelijk van zijn zoon Jan met bisschopsdochter Willemette over te dragen. In 1339 blijkt Jan door de graaf van Kleef beleend te zijn, behoudens de lijftocht van zijn moeder Agnese van de Berghe. In 1341 is Jan van Culenborch heer van Woudenberg. Deze verkocht in 1352 het nog steeds Kleefse leen aan zijn neef Gijsbrecht van Abcoude. Zijn zoon, eveneens Jan genaamd, wat het daarmee niet eens en bezette, geholpen door zijn neef, het huis. Op verzoek van vader Jan en neef Gijsbrecht greep de bisschop in en trok op tegen de bezetters van het huis, die zich na een beleg van 17 weken op 9 februari 1353 uitgehongerd moesten overgeven, waarna het kasteel grondig verwoest werd.
In 1240 werd ridder Philip van Rijningen door de abdij van Oostbroek beleend met 40 hoeven in het Westerwoud ter ontginning. In de onmiddelijke nabijheid lag een Kleefs goed, naar de daarop gebouwde burg/ berg Woudenberg genoemd, waarop hij of tenminste zijn zoon Elias, eveneens een ridder, zich vestigde. Met de leenheer bestond een familierelatie; hij noemt de zoon van Elias, Jan van Rijningen/Woldenberg, vanaf 1306 als ridder vermeld, zijn bloedverwant. Diens zoon Elias, knape, moest het in 1336 tot 'open huis' van de bisschop verklaren. Een week later beloofd hij het binnen een half jaar na het huwelijk van zijn zoon Jan met bisschopsdochter Willemette over te dragen. In 1339 blijkt Jan door de graaf van Kleef beleend te zijn, behoudens de lijftocht van zijn moeder Agnese van de Berghe. In 1341 is Jan van Culenborch heer van Woudenberg. Deze verkocht in 1352 het nog steeds Kleefse leen aan zijn neef Gijsbrecht van Abcoude. Zijn zoon, eveneens Jan genaamd, wat het daarmee niet eens en bezette, geholpen door zijn neef, het huis. Op verzoek van vader Jan en neef Gijsbrecht greep de bisschop in en trok op tegen de bezetters van het huis, die zich na een beleg van 17 weken op 9 februari 1353 uitgehongerd moesten overgeven, waarna het kasteel grondig verwoest werd.
Historische betekenis
Op basis van de bestemming van het huis tot 'open huis' weten we dat Woudenberg I een versterkt huis van enige militaire betekenis geweest is.
Op basis van de bestemming van het huis tot 'open huis' weten we dat Woudenberg I een versterkt huis van enige militaire betekenis geweest is.
Bouwgeschiedenis
Het huis Woudenberg werd waarschijnlijk al door ridder Elias van Rijningen (verm. 1263-1295) gebouwd. Een verbouwing door Jan van Woudenbergh wordt wel verondersteld, maar is niet geboekstaafd. Ten tijde van het 17 weken durende beleg, compleet met inzet van zware belegeringswerktuigen, moet het een vrij sterke burcht zijn geweest. Hoe dit kasteel eruit zag, weten we niet. Nadat de uitgehongerde bezetting zich op 9 februari 1353 had overgegeven, werd 'het slot tot den grond toe afgebroocken'.
Het huis Woudenberg werd waarschijnlijk al door ridder Elias van Rijningen (verm. 1263-1295) gebouwd. Een verbouwing door Jan van Woudenbergh wordt wel verondersteld, maar is niet geboekstaafd. Ten tijde van het 17 weken durende beleg, compleet met inzet van zware belegeringswerktuigen, moet het een vrij sterke burcht zijn geweest. Hoe dit kasteel eruit zag, weten we niet. Nadat de uitgehongerde bezetting zich op 9 februari 1353 had overgegeven, werd 'het slot tot den grond toe afgebroocken'.
Afbeeldingen
- Kaart van de Heerlijkheid Woudenberg door Justus van Broeckhuijsen 1717 (Deys 1988, N kaart 171).- Kadastrale minuut, 1825, Gemeente Woudenberg, sectie E, blad 2, nr. 294, 293 (gracht)(Olde Meierink e.a. 1995, 494 en http://watwaswaar.nl/#Y4-Ui-6-ed-1v-1-3Ssq-257A---vP, geraadpleegd op 15-003-2010).- Kadastrale minuut (1825) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Woudenberg I. (NKS digitale documentatie)
- Kaart van de Heerlijkheid Woudenberg door Justus van Broeckhuijsen 1717 (Deys 1988, N kaart 171).- Kadastrale minuut, 1825, Gemeente Woudenberg, sectie E, blad 2, nr. 294, 293 (gracht)(Olde Meierink e.a. 1995, 494 en http://watwaswaar.nl/#Y4-Ui-6-ed-1v-1-3Ssq-257A---vP, geraadpleegd op 15-003-2010).- Kadastrale minuut (1825) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein Woudenberg I. (NKS digitale documentatie)
Bronnen
- OSU, 947, 1240-3-28RAU, hss. Nr. 358, 3 fo 3, 1306-11-6OSU, IV, nr. 1794, 1271 febr. 26- RAU, Bisschop, inv. nr. 163, 1336 april 7- RAU, Bisschop, inv. nr. 163, 1336 april 14- ARA, Drossaers, dl 2, reg. Nr. 129, 34, 1339, juni 23- Van Schilfgaarde, Archief Heren van Culemborg, inv. nrs. 128-129.- RAU, Bisschop, ch. 111-1 en 111-2.- Johannes de Beke, Croniken van den Stichte en de van Holland, ed. H. Bruch, 's-Gravenhage, 1982, 201.
- OSU, 947, 1240-3-28RAU, hss. Nr. 358, 3 fo 3, 1306-11-6OSU, IV, nr. 1794, 1271 febr. 26- RAU, Bisschop, inv. nr. 163, 1336 april 7- RAU, Bisschop, inv. nr. 163, 1336 april 14- ARA, Drossaers, dl 2, reg. Nr. 129, 34, 1339, juni 23- Van Schilfgaarde, Archief Heren van Culemborg, inv. nrs. 128-129.- RAU, Bisschop, ch. 111-1 en 111-2.- Johannes de Beke, Croniken van den Stichte en de van Holland, ed. H. Bruch, 's-Gravenhage, 1982, 201.
Literatuur
- Dekker, C., 1987, 'De eerste aanzet tot de ontginning van Woudenberg', in: Ter Recognitie. Amsterdam, 126 e.v.- Deys, H.P., 1988, De Gelderse Vallei. Geschiedenis in oude kaarten, Utrecht. - Donkersgoed, C. van, 1995, 'Woudenberg I' , in: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht. Utrecht, 494.- Klesser, J.C., 'De 'Sloten'van Woudenberg', in: Scarpenzele 5(1997) nr. 1, 18-23.- Kuys, J. e.a. (ed.), De Tielse Kroniek, 1983, Amsterdam, nr. 506 en 543.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de Van Woudenberghs', in: Scarpenzele III (1995), 72-81.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de Van Culenborchs, in: Scarpenzele III (1995), 104-109.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de bisschop en de staten', in: Scarpenzele IV (1996), 46-53.- Slichtenhorst, A. van, Geldersche Geschiedenissen, 138.
- Dekker, C., 1987, 'De eerste aanzet tot de ontginning van Woudenberg', in: Ter Recognitie. Amsterdam, 126 e.v.- Deys, H.P., 1988, De Gelderse Vallei. Geschiedenis in oude kaarten, Utrecht. - Donkersgoed, C. van, 1995, 'Woudenberg I' , in: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht. Utrecht, 494.- Klesser, J.C., 'De 'Sloten'van Woudenberg', in: Scarpenzele 5(1997) nr. 1, 18-23.- Kuys, J. e.a. (ed.), De Tielse Kroniek, 1983, Amsterdam, nr. 506 en 543.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de Van Woudenberghs', in: Scarpenzele III (1995), 72-81.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de Van Culenborchs, in: Scarpenzele III (1995), 104-109.- Nieuwenhuis, W.H.M., 'Het huis en de heerlijkheid Woudenberg onder de bisschop en de staten', in: Scarpenzele IV (1996), 46-53.- Slichtenhorst, A. van, Geldersche Geschiedenissen, 138.
Documentatie
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 99. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 99. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Woudenberg Dorp)
Bestemming: (4)
Bestemmingsplan: J (Bestemmingsplan Woudenberg Dorp)
Bestemming: (4)
Auteur en datum
Auteur: J.C. Klesser
Beschrijving gemaakt: 11-7-1997
Auteur: J.C. Klesser
Beschrijving gemaakt: 11-7-1997
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
1992, particuliere vondsten.
1992, particuliere vondsten.
Geomorfologische codering
B, Bebouwing.
B, Bebouwing.
Bodemkundige codering
lh, Bebouwing.
lh, Bebouwing.
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.