Object
Grauwert

Locatie
Adres: Park Grauwaart
Utrecht
Gemeente Utrecht
Provincie Utrecht

Grauwert was gelegen ten westen van de stad Utrecht, iets ten westen van de A2, tussen de Jan Wolkerssingel en de weg naar Parkwijk, op de plek waar tegenwoordig Park Grauwaart is gelegen.

Typologie

Op basis van archeologisch onderzoek is duidelijk geworden dat het bij de Grauwert ging om een rond (kasteel)eiland met ten zuiden daarvan een (bijna vierkante) ruitvormige voorburcht. Het is onbekend welk type huis er op dit terrein gestaan heeft.

Etymologie
Grauwert dankt zijn naam aan de familie Grauwert die halverwege de vijftiende eeuw het huis in bezit kreeg. Voor 1453 stond het complex bekend als de Hofstede ter Weyde.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 25-2-2009

Voor 2004 was het kasteelterrein te herkennen aan de typische parcelering. Na 2004 zijn de restgeul, het eiland en de omgrachting gevisualiseerd op basis van archeologische bevindingen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het voormalige kasteelterrein is tegenwoordig in gebruik als park. In het park zijn op de locatie van het kasteel de restgeul, het eiland en de omgrachting gevisualiseerd op basis van archeologische bevindingen.

Afmetingen
Het ronde kasteeleiland, waarop vermoedelijk de hoofdburcht heeft gestaan had een diameter van ca. 15 meter. De bijna ruitvormige voorburcht mat ongeveer 70 x 70 meter. De gracht aan de west, zuid- en oostzijde van de voorburcht was ca. 5 meter breed. De gracht aan de noordzijde van de hoofd- en voorburcht was ongeveer 15 meter breed.

Fysisch-geografische situering
De Grauwert ligt aan een restgeul van de Oude Rijn.

Oudste vermelding
Datum: 1453
Bron: Maris 1956, nr. 403.

De 17de-eeuwse lijst van ridderhofsteden maakt melding van 'Oud-ridder later Grauwert', die ook in 1230 en 1307 genoemd zou zijn. (HUA, Buchel-Booth inv. nr. 20.) De eerste directe vermelding stamt volgens Olde Meierink e.a. 1995, 551 echter uit 1453. Hiervoor wordt daar echter geen bron genoemd.

Bezitsgeschiedenis
Grauwert was een leen van de proosdij van Oud-Munster. In 1453 was het in bezit van Dirk van der Weyde, die er in dat jaar afstand van deed ten gunste van Adriaan Grauwert. Het huis werd Grauwert genoemd, naar deze familie. In 1600 kwam het in het bezit van Johan van Mierlo en in 1686 in dat van Johan Schade. Eind 18de eeuw kwam het in bezit van de fundatie Johan Heyendaal.

Bouwgeschiedenis
Er is weinig bekend over de bouwgeschiedenis van De Grauwert, ook wel de hofstede ter Weyde genoemd. Bodemvondsten uit 1994 deden vermoeden dat het bij dit huis om een adellijk huis ging. In 2004 heeft de gemeente Utrecht op het terrein een archeologisch onderzoek uitgevoerd.Dit onderzoek bracht veel nieuwe informatie aan het licht over de voorburcht van dit versterkte huis. Zo werden er sporen van aardewerk gevonden uit de 12e eeuw, die erop wijzen dat dit complex al in de 12e eeuw in gebruik was. In de vulling van de gracht rond de voorburcht werden scherven gevonden van proto-steengoed uit de 13e eeuw. De oudste gevonden kloostermoppen dateren uit de 14e eeuw (30,3 x 13,5 x 6,5 cm). Onderzoek naar de kloostermoppen en de gebruikte mortel wijst op een tweede fase in de steenbouw rond 1400. Uitbraaksleufachtige puinbanen op de noordoosthoek van de voorburcht doen vermoeden dat op de voorburcht ook een gebouw van steen heeft gestaan. Uit de gevonden voorwerpen spreekt geen meer dan gemiddelde rijkdom. Bijzonder is wel de vondst van een zilveren munt uit ca. 1410. Er zijn geen archeologische vondsten gedaan die wijzen op een nieuwe fase in steenbouw in de 15e, 16e en 17e eeuw. Wel zijn er dakpannen gevonden uit de 18e eeuw. Mogelijk dat men toen de bebouwing op de voorburcht heeft gerenoveerd of aangepast. In de uiterste zuidwesthoek op de voorburcht is een hooiberg gevonden, die mogelijk op een agrarische functie van het voorburchtcomplex kan wijzen.In de grachtvulling uit de gracht rond de voorburcht zijn vondsten gedaan, die dateren uit de 19e eeuw. Op de kadastrale minuut van 1832 is het grachtenstelsel van de Grauwert nog wel te herkennen, maar staat er al geen bebouwing meer op het terrein. Het kasteelterrein zou als archeologisch Rijksmonument worden opgenomen in een stadspark in het stadsdeel Leidsche Rijn. In 2004 was men daartoe begonnen met het maken van glooiingen, die het water en het eiland moesten verbeelden. Er is daarbij echter een fout gemaakt, waardoor de bodem een meter te diep afgegraven is. Zo is een deel van de restanten van het kasteel, die zich nog in de grond bevinden, verloren gegaan.

Afbeeldingen
- Kaart C. Specht, 1696 (Van der Kamp 2004, 11).- Kaart van Van Schayk uit 1539.- Detailkaart uit 1920 met daarop aangegeven de parcelering (Van der Kamp 2004, 6).- Luchtfoto van het kasteelterrein, Fotodienst Gemeente Utrecht (Van der Kamp 2004, 12). - Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Vleuten, 1832, Sectie A, blad 3, nr. 263-266, nr. 264 is de hoofdburcht. (http://watwaswaar.nl/#Uy-VM-7-1-1v-1-36dE-26TI---21I, geraadpleegd op 08-03-2010)

Bronnen
Maris, A.J. 1965, Repertorium op de Stichtse leenprotocollen uit het landsheerlijke tijdvak, Deel I: De Nederstichtse leenacten (1394-1581), Den Haag, 403.

Literatuur
- Exaltus, R.P. 1994, Weerstands- en booronderzoek naar huis Grauwert, gemeente Utrecht, Amsterdam. RAAP-notitie 71.- Kamp, J.S. van der, 2000, 'De Grauwert', in: Kok, D., K. van der Graaf, F. Vogelzang (red.), Archeologische kroniek Provincie Utrecht 1998-1999, Utrecht, 103-109. - Kamp, J.S. van der, 2004, De Grauwert: archeologisch onderzoek naar een laatmiddeleeuws complex, Utrecht Gemeente Utrecht, Dienst Stadsontwikkeling (projectcode LR12). Uit de serie Basisrapportage Archeologie 1.- N.n., 'Graafmachine beschadigt resten kasteel', Reformatorisch Dagblad van 9 oktober 2004. - Olde Meierink, B., e.a., (red.), 1995, e.a. Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, 551.- Tol, A.J., De Grauwaart, gemeente Utrecht; een waarderend archeologisch onderzoek. RAAP-Notitie 1258, 2005.

Documentatie
RAAP notitie 80, cat. nr. 30

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: onbekend
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: M.D.Saan
Beschrijving gemaakt: 1-6-2005

Overig onderzoek
RAAP 1994 weerstands- en booronderzoek, Gemeente Utrecht 2004 archeologisch onderzoek, RAAP 2005 waarderend onderzoek, RAAP 2006 booronderzoek.

Geomorfologische codering
4K25, Rivieroeverwal.

Bodemkundige codering
Rd90A-VII, Kalkhoudende ooivaaggronden; zware zavel en lichte klei.