Elmersma II
IN BEWERKING [?]
algemeen |
omschrijving |
bezits- en bouwgeschiedenis |
afbeeldingen, literatuur en documentatie |
verdere informatie |
terug naar de lijst
Object
Elmersma II
Locatie
Adres: Thans Boeierssingel no. 3 t/m 6.
Hoogkerk
Gemeente Groningen
Provincie Groningen
Elmersma lag in het oude centrum van Hoogkerk op minder dan honderd meter ten zuidoosten van de brug over het Hoendiep.
Typologie
Het gaat om een adellijk huis met een L-vormige grondvorm. Dit, gebaseerd op de Coenderskaart uit 1677.
Etymologie
De naam Elmersma stamt af van de familie Elmersma, die in de veertiende eeuw verschillende malen in Hoogkerk voorkomt. In 1379, 1392 en 1393 is sprake van Reyner Elmersma en zijn 'erve' (Formsma 1973, 169).
Huidige situatie
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het terrein is door verbreding van het Hoendiep en nieuwbouw zodanig veranderd, dat van de oude toestand niets meer te herkennen is (Formsma 1973, 170).
Afmetingen
Oudste vermelding
Datum: 1558
Bron: Klauwboek Tjassen in: Formsma 1973, 169.
In het klauwboek Tjassens wordt vermeld dat de Elmersmastede (Elmersma II) in 1558 het bezit is van Johan Potter (Formsma 1973, 169).
Bezitsgeschiedenis
In 1505 werd het huis Elmersma I afgebroken vanwege oorlogshandelingen. Er moet daarna op het terrein een nieuw huis (Elmersma II) zijn gebouwd, want in 1558 wordt Johan Potter genoemd als de eigenaar van het huis Elmersma. Tot 1680 horen we niets meer over Elmersma. In dat jaar was het huis in handen van Ulrich van Ewsum, jonker en hoofdeling op Elmersma. Waarschijnlijk heeft hij de borg verkregen door te trouwen met Johanna Emilia Macdowell, wiens vader in de eerste helft van de zeventiende eeuw reder te Hoogkerk was. Ulrich van Ewsum liet de borg vergroten en woonde er lange tijd Na zijn dood in 1706 erfde zijn dochter Bernardina het huis. Zij was getrouwd met ds. Abdias Velingius, die in 1693 naar Leiden was vertrokken en de borg waarschijnlijk heeft verkocht.Op 21 februari 1722 woonden in ieder geval op Elmersma Ono Berend Gruys van Lellens en zijn vrouw Gerardina Lohman. Zij hadden het een dag tevoren gekocht. Van wie is onbekend. In 1729 behoorde het huis toe aan Evert Joost Lewe I van Aduard. Hij liet achter het huis een fraaie tuin aanleggen en verhuurde de borg van 1729 tot 1734 aan graaf Donough Clancarty, een Ierse graaf, die vanwege zijn voorkeur voor Jakobus II uit Engeland had moeten vluchten. In 1736 liet Lewe de borg in tweeën verdelen en werden beiden gedeelten verhuurd. Het huis raakte in verval.Op het terrein werd in 1752 een zeepfabriek opgericht door dr. Jakob Beugel en Jan Harm Franke. Een jaar later werd het huis met de grond verkocht aan de oprichters van de fabriek. Bovendien werd het huis vervangen door een herenhuis, dat ook wel 'nieuw Elmersma' werd genoemd. In 1803 krijgt de dochter van Franke, Geertruide, alle grond, de fabriek en het huis . In 1820 werd het opnieuw verkocht. Het herenhuis functioneerde tot 1865 als burgemeesterswoning. Daarna werd het opnieuw verkocht. In 1938 werd het gekocht door de heer G. Smid, smid te Hoogkerk. De fabriek is afgebroken in 1938 wegens kanaalverbreding. Het herenhuis werd in 1939 gesloopt. De tuin stond toen nog vol met bijzondere planten, struiken en bomen, die verder alleen in de Hortus Botanicus in Groningen te vinden waren, maar moest eveneens plaatsmaken voor het kanaal. Op de rest van het terrein werd een aantal huizen gebouwd, thans Boeiersingel no. 3 t/m 6.
Bouwgeschiedenis
Wie de bouwheer is van Elmersma II is niet bekend. Vermoedelijk een lid van de familie Potter. Deze familie was in ieder geval in bezit van het borgterrein toen de eerste borg in 1505 werd afgebroken en Johan Potter wordt in 1558 genoemd als eigenaar van Elmersma II. Op een afbeelding van de Coenderskaart, die waarschijnlijk rond 1677 is gemaakt, kunnen we zien dat het bij Elmersma II ging om een vrij simpel L-vormig huis met vermoedelijk één verdieping en een zolder. Het dak was, volgens deze afbeelding, zadelvormig met een tuitgevel aan de kant en een trapgevel aan de andere kant. In 1734 werd het huis in tweeën gedeeld en verhuurd en raakte het in verval. Nog geen twintig jaar later, in 1753, werd het huis verbouwd en gemoderniseerd tot een herenhuis. Op het terrein van het huis was een jaar eerder een zeepfabriek opgericht. Deze werd in 1938 afgebroken; het herenhuis werd een jaar later gesloopt. Daarvoor in de plaats zijn een aantal nieuwe woningen gebouwd. Een tekening van Stellingwerf, getekend naar de betrouwbare Coenderskaart, is onjuist gedetailleerd en kan niet voor een reconstructie van de bouwgeschiedenis niet als betrouwbare bron worden aangemerkt.
Afbeeldingen
Vergroting van de Coenderskaart (tweede helft zeventiende eeuw) (Afgebeeld in: Formsma 1973, 172). Foto van Elmersma in 1938, gemaakt door Kramer (Afgebeeld in: Formsma 1973, 172). Tekening van Henrik Teysinga uit 1722, G.A. Groningen oud nr. 131 (Formsma 1973, 170).
Bronnen
Literatuur
Akkerman, S. en G.L. Smid, 1976, Hoogkerk door de eeuwen heen. Groningen. Formsma, J.W. e.a., 1973, De Ommelander Borgen en Steenhuizen. Assen,
Documentatie
Kadastrale minuut 1832. Afgebeeld in: Formsma 1973, 171.
Bescherming gebouw
Status:
Bescherming terrein
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: T.J. Keizer
Beschrijving gemaakt: 22-02-2002
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.