Object
Berg, Den

Locatie
Adres: Heinoseweg 4 7722 JP
Dalfsen
Gemeente Dalfsen
Provincie Overijssel

Het middeleeuwse Den Berg lag ten zuiden van de Overijsselse Vecht. Bij bouwwerkzaamheden in de jaren 80 zijn onder het huis oudere bouwfragmenten aangetroffen. Het oude huis zou dus op de plaats van het tegenwoordige kunnen hebben gestaan. Ongeveer 50 meter ten oosten van het tegenwoordige huis is veel puin in de grond aangetroffen, dit zou ook de vroegere plaats kunnen zijn van het middeleeuwse huis.

Typologie

Waarschijnlijk was het middeleeuwse Den Berg een eenvoudige edelmanswoning.

Etymologie
De naam Den Berg is vermoedelijk ontleend aan de van oost naar west liggende heuvels op het landgoed.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 4-2-2005

Den Berg dateert in haar huidige vormen uit het begin van de 18e eeuw en is omringd door een gracht. De kern van het landgoed wordt gevormd door het vrijwel volledig bewaard gebleven patroon van de 18e eeuwse formele aanleg. De bovenverdieping is bewoond en de benedenverdieping wordt incidenteel gebruikt voor kleine recepties en/of diners. Van het voormalige Den Berg zijn er nauwelijks sporen bewaard gebleven.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er is nauwelijks iets over gebleven van het middeleeuwse bouwwerk. Bij bouwwerkzaamheden in de jaren 80 zijn onder het huis oudere bouwfragmenten aangetroffen. Het oude huis zou dus op de plaats van het tegenwoordige kunnen hebben gestaan. Ongeveer 50 meter ten oosten van het tegenwoordige huis is veel puin in de grond aangetroffen, dit zou ook de vroegere plaats kunnen zijn van het middeleeuwse huis. Het 18e eeuwse Den Berg is aangewezen als historische buitenplaats.

Afmetingen
De afmetingen betreffen het 18e eeuwse Den Berg, afgeleid van de kaart van de havezate, naar de kadastrale minuutplan door S. van Lith, 1820. Gemeente Dalfsen, sectie H (4e blad), nrs. 737-740. (Gevers en mensema: 52).

Oudste vermelding
Datum: 1560
Bron:

"'huysinge op 't erve' (Mensema 2004, 37)."

In 1560 wordt er melding gemaakt van een 'huysinge op 't erve' op Den Berg (Mensema 2004, 37).

Bezitsgeschiedenis
In de 14e eeuw zou het goed Den Berg in bezit zijn geweest van het geslacht Van den Berghe, waarschijnlijk gesproten uit een zoon van het geslacht Van Voerst. Hoe lang het goed in het geslacht van die naam is gebleven is niet met zekerheid te zeggen. (zie artikel in Buiten: 536). In 1483 verkochten Egbert Hake van Milingen en zijn vrouw aan Frederik van Rechteren een stuk land bij de Vecht, gelegen ten noorden van het goed 'De Berch'. (Over dit goed rees in het midden van de 17e eeuw onenigheid tussen de toenmalige bezitter van Den Berg, Hendrik van Coevorden, en de heer van Rechteren. Van Coevorden meende dat het genoemde stuk land bij Den Berg hoorde en dat de aanspraken van de heer van Rechteren ongegrond waren.) In 1499 behoorde het goed toe aan Symon Alferszoon. In 1520 werden de kinderen van de broer van Symon de bezitters van Den Berg. Een van de kinderen, Armgard, huwde met Steven van Haersolte, zodat het goed de Berg in deze familie terechtkwam. Pas in 1560 is er met zekerheid sprake van een huis op het goed Den Berg. In 1608 waren de erfgenamen genoodzaakt het goed van de hand te doen. Den Berg werd aangekocht door Jan Hendriks, die het goed weer verkocht aan Johan Rengers. De havezate werd later eigendom van zijn broer Seino Rengers en vervolgens van Florentina Rengers. Zij huwt in 1649 met Hendrik van Coeverden. Hendrik van Coeverden hertrouwt na de dood van Florentina met Anna Margaretha Sloet. De zoon van Florentina, W.H. van Coeverden, richtte in 1676 tot de Staten van Overijssel het verzoek om de havezate tot een leen van de provincie aan te mogen nemen. Aan dit verzoek werd in 1677 voldaan. De erfgenaam van de dochter van Van Coeverden, kapitein van Dongen, verkreeg Den Berg in 1696. In 1703 bood van Dongen de havezate te koop aan. De nieuwe eigenaar werd Willem Jan van Dedem. Na de koop liet hij het oude huis afbreken en hij liet vervolgens op dezelfde plaats een nieuw huis bouwen. Na de dood van Willem Jan kreeg Gijsbert van Dedem in 1742 de havezate Den Berg in zijn bezit en sindsdien is het in de familie van Dedem gebleven.

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van een huis Den Berg dateert uit 1560. Het is niet duidelijk of de laatste generaties Van Coeverden het huis Den Berg zelf bewoond hebben. Het huis zal toen waarschijnlijk in een slechte staat geweest zijn, gezien de financiële situatie van de laatste eigenaren. Het huis had bovendien tijdens de Munsters-Keulse oorlog van 1672-1675 leeggestaan. In 1675 telde het huis drie verwarmde vertrekken. Een beschrijving uit 1675 spreekt van '(...) die bovenende benedenplaetse, nieuwen hoff langs die grafte, den buitenhoff offte boomgaert, den hoppengaerde, schaepschotsweide, het saailand tussen die koninenwarande ende den nieuwenhoff, die twee vorenste blucken in die koeweide langs die grafte, ongeveer 8 mergen, jacht, visscherije (...)' (Gevers en Mensema 1983, 48.) Het huidige huis dateert van kort na 1703 wanneer W.J. van Dedem, om zijn presentatie als riddermatige duidelijk te markeren, de laat-middeleeuwse havezate laat slopen en het oude huis door een nieuwe vervangt. Bij bouwwerkzaamheden in de jaren 1980-1990 zijn onder het huis oudere bouwfragmenten aangetroffen. Het oude huis zou dus op de plaats van het tegenwoordige kunnen hebben gestaan. Ongeveer 50 meter ten oosten van het tegenwoordige huis is veel puin in de grond aangetroffen, dit zou ook de vroegere plaats kunnen zijn van het huis.

Afbeeldingen
De volgende afbeeldingen zijn van het huidige 18e-eeuwse huis Den Berg:- Kaart van 't huys den Berg, nabij de rivier de Vecht in de buurtschap Millingen, door H.J. van der Wijck, ca. 1783 (Gevers en Mensema 1983, 45).- Kaart van de havezate de Berg, naar de kadastrale minuutplan door S. van Lith, 1820. Gemeente Dalfsen, sectie H (4e blad), nrs. 737-740 (Gevers en Mensema 1983, 52).- Het huis Den Berg van voren gezien, in het begin van de 19e eeuw door L.R. Feith. Gewassen tekening in diverse kleuren, 1820. Part. Coll. (Van der Wyck en Enklaar-Lagendijk 1983, 173).- Schilderij van de achterzijde van huis Den Berg, door L.R. Feith, 1828, Part. Coll. (Mensema 2004, 16).- Aquarel van de havezate, met voorplein en beide bouwhuizen, door T.J.M. van Dedem (Mensema 2004, 14).- Kadastrale minuut, 1811-1832, Dalfsen, Overijssel. Sectie H, blad 4, 740 (http://watwaswaar.nl/#gK-f2-6-ed-1v-1-4G36-2k1w---3NZ, geraadpleegd op 26-01-2012).- Google Earth foto, 2012, Locatie Den Berg (NKS digitale documentatie).

Bronnen
N.v.t.

Literatuur
- Gevers, A.J, A.J. Mensema, 1983, De Havezaten in Salland en hun bewoners. Alphen aan den Rijn, 45-52.- Graswinckel, D.P.M., H. Hardenberg. 1941, Archief Rechteren, Zaltbommel. Rijksarchief in Overijssel te Zwolle. Inv. Nr. 1049.- L.L., 1909, De Havezate Den Berg, Buiten, nr. 3, 536-537.- Mensema, A.J., 2004, De havezate Den Berg. Een adellijk huis en zijn bewoners. Zwolle. - Ter Kuile E.H., 1974, Noord-en Oost Salland, 's-Gravenhage. - Tromp, H., T. Henry-Buitenhuis (red.), 1991, Historische buitenplaatsen in particulier bezit. Utrecht. - Wyck, H.W.M. van der, J. Enklaar-Lagendijk, 1983, Overijsselse buitenplaatsen, Alphen aan den Rijn.

Bescherming gebouw
Status:  (406193 (complexnummer))

Monumentnummer: 406193-406224
 406193 - Complexnummer406208 - Hoofdgebouw406209 - Historische aanleg406210 - Toegangshek406211 - Westelijk bouwhuis406212 - Oostelijk bouwhuis406213 - Twee schuren406214 - Tuinmuur406215 - Druivenkas406216 - Hondebakken406217 - IJzeren hekjes406218 - Zonnewijzer met piedestal406219 - Toegangshek406220 - Keermuur406221 - Toegangshek tot schuren406222 - Brug over de Aa406223 - Boerderij406224 - Tuinmanshuis

Monumentnummer: 406193
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): ComplexgegevensComplexnummer : 406193Complexnaam : Den BergStatus : BeschermdAanwijzingsbesluit : Inschrijving register : 19-11-1991Kadaster deel/nr : 7049/8ComplexomschrijvingBUITENPLAATS DEN BERG. Ten zuiden van de Vecht gelegen landgoed, waarvan de historische buitenplaats Den Berg de kern vormt. De voormalige havezathe Den Berg is te beschouwen als het model van een 18e-eeuwse Overijsselse havezathe. De kern van het landgoed wordt gevormd door het vrijwel volledig bewaard gebleven patroon van de 18e-eeuwse formele aanleg. In het midden ligt het in 1703 door Willem Jan van Dedem (1655-1738) gebouwde huis op een eiland, dat door de brug verbonden is met het voorplein. Aan weerszijden wordt het voorplein afgesloten door twee 18e-eeuwse bouwhuizen en aan de voorzijde door een muur en toegangspoort met dubbele hekken. Tegen het oostelijk bouwhuis twee 19e-eeuwse schuren. Achter de bouwhuizen liggen de voormalige moestuin en een 19e-eeuws wandelbosje, de Bongerd genaamd. Rond deze kern is een structuur aangelegd als een ontginningslandgoed, waarvan het regelmatig stramien bepaald wordt door elkaar kruisende lanen waarlangs op de meeste plaatsen twee dubbele rijen laanbomen, en door paden en waterpartijen, bospercelen (onder meer met een sterrebos), bouwland en weides. De aanleg wordt in oost-westelijke richting doorsneden door een waterpartij, thans Bergergracht, Aa en Emmertochtsloot, die eens deel uitmaakte van de formele aanleg en in later tijd langs de randen deels verlandschappelijkt is. Buiten de kern aan de zuidzijde zet de toegangslaan zich over lange afstand voort. Aan de zuidelijke rand van de formele aanleg, en deel uitmakend van het landgoed (niet van de historische parkaanleg) zijn de boerderijen Oude Vechtsteeg 2 (Erve Veldhoven), Heinoseweg 8 en Heinoseweg 7 gelegen, waarvan de laatst genoemde beschermd is ingevolge de wet. Aan de noordzijde wordt de grens van de buitenplaats heden bepaald door de Poppenallee (nu provinciale weg) met haar laanbeplanting, reeds voorkomend op de kaart van Samuel van Beinum uit 1742. De laan, noord-zuid lopend en dienend als zichtas vanuit het huis - eertijds gelegen tussen de Papenallee en Poppenallee, is thans verdwenen, maar vindt haar voortzetting weer vanaf de Poppenallee in noordelijke richting en is aan weerszijden beplant met een dubbele rij eiken. De historische buitenplaats Den Berg heeft de volgende, samenstellende onderdelen: 1. Hoofdgebouw (Huis Den Berg), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406208; 2. Aanleg van landgoed met buitenplaats, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406209; 3. Toegangsbrug, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406210; 4. Westelijk bouwhuis (Heinoseweg 6), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406211; 5. Oostelijk bouwhuis (Heinoseweg 2), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406212; 6. Twee schuren, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406213; 7. Tuinmuur, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406214; 8. Druivenkas, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406215; 9. Koude bakken, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406216; 10. IJzeren hekjes, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406217; 11. Zonnewijzer met piedestal, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406218; 12. Toegangshek, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406219; 13. Keermuur, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406220; 14. Toegangshek tot schuren, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406221; 15. Brug over de Aa, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406222; 16. Boerderij (Heinoseweg 1-3), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406223; 17. Tuinmanshuis (Heinoseweg 5), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 406224. Den Berg is een 18e-eeuws ontginningslandgoed, waarvan de kern gevormd wordt door een historische buitenplaats. De voormalige havezathe Den Berg is een in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang zijnd complex vanwege: - de vrijwel onveranderde structuur van de 18e-eeuwse formele aanleg; - de nog herkenbare verlandschappelijking van het Voorbos, daterend uit de tweede helft van de 18e eeuw en de latere 19e-eeuwse verlandschappelijkte delen; - de ligging van het huis met symmetrisch geplaatste rechthoekige bouwhuizen in de met water omgeven kern van de aanleg, waarmee het model biedt voor een 18e-eeuwse Overijsselse havezathe; - de architectuur van het huis met zijn bijgebouwen; - de inwendige decoratie van het huis; - de vroeg 20e-eeuwse inrichting van het voorplein; - het typerende 18e-eeuwse toegangshek; - de bij het vroeger gebruik van de buitenplaats behorende boerderijen en deel uitmakend van de aanleg.

Monumentnummer: 406208
 ODB Beschrijving (monumentenregister.cultureelerfgoed.nl): HOOFDGEBOUW. Herenhuis op rechthoekige plattegrond, deels onderkelderd, met twee verdiepingen onder met zwart geglazuurde pannen gedekt schilddak. De indeling is symmetrisch. De voorgevel telt zeven vensterassen; de westelijke en oostelijke zijgevel vier vensterassen; de achtergevel aan weerszijden van de driezijdige uitbouw van de koepelkamer telkens twee vensterassen en een blindnis. De schuifvensters op de bel-etage hebben een 18-ruitsindeling en aan weerszijden van de toegang 12-ruitsramen. De entree met dubbele toegangsdeur, waarvoor een halfronde hardstenen bordes van vijf treden, met dubbele gepaneelde deuren, waarboven een bovenlicht met ster- en cirkelvormige indeling, wordt benadrukt door een natuurstenen middenpartij met pilasters ter weerszijden. Boven de entree het opschrift, aangebracht omstreeks 1900, dat als bouwjaar van het huis 1705 noemt. De schuifvensters van de tweede verdieping een indeling met 12 ruiten en aan weerszijden van het dubbele middenvenster een smal venster, ingedeeld met 21 ruiten. Het naar binnen openslaande dubbele middenvenster bezit een indeling van 2x28 ruiten. Boven het natuursteen omlijste middenvenster de beschilderde alliantiewapens van Van Dedem-Van Delen (Willem Jan van Dedem, gehuwd met Gerbrecht van Delen). De gevel wordt afgesloten, evenals de andere met een kroonlijst, die boven de middenpartij half cirkelvormig is. De vensters in de westelijke zijgevel hebben een 18-ruitsindeling op de bel-etage en op de eerste een 12-ruitsindeling, evenals de vensters in de achtergevel en de oostelijke gevel. De veelhoekige sluiting van de koepelkamer heeft boven en beneden vensters met een zelfde indeling. De vensters waren oorspronkelijk voorzien van persiennes. In de oostelijke zijgevel een toegangsdeur, met in 1986 aangebrachte 'Amsterdamse'-stoep (stoep bij de restauratie van de jaren '80 van de 20e eeuw aangebracht ter vervanging van de bestaande stoep, die was samengesteld uit omgekeerde natuurstenen drinkbakken). De dakkapellen aan de voorzijde, dubbele naar binnen openslaande vensters, met horizontale natuurstenen band op kaphoogte en voorzien van tentvormige afdekkappen. De torenvormige uitbouw, naar ontwerp van L.H. Eberson, wordt bekroond door een houten, open klokketorentje. Inwendig is het huis nagenoeg symmetrisch ingedeeld. De tonvormige gewelven in de kelder snijden elkaar kruislings. Op de bel-etage een met wit marmeren vloer bedekte vestibule. De vestibule bezit stucwerk uit het laatste kwart van de 18e eeuw, toen door Coenraad Willem van Dedem - heer van de Rollecate en Den Berg (1738-1816) - gemoderniseerd, met supraporten waarop onder meer jachtattributen en een wijdse, aan de onderzijde met eenvoudig ornament gestucte, houten wenteltrap met binnenboom. Het vertrek ter linkerzijde heeft een van stucdecoratie (tuinattributen) voorziene schoorsteenboezem, eveneens uit het eind van de 18e eeuw, en een vroeg 19e-eeuwse zwart marmeren schoorsteenmantel. De vensters zijn voorzien van 18e-eeuwse binnenluiken, zoals in alle overige vertrekken. Daarachter een vertrek, ontworpen door L.H. Eberson, met zwart marmeren schoorsteen, houten lambrizering en neoclassicistische stucdecoratie. De koepelkamer (1866), eveneens naar het ontwerp van Eberson, heeft een 19e-eeuwse wit marmeren schoorsteen en rijke stucdecoratie. Ter zijde daarvan de voormalige keuken met schoorsteen met schildpadtegels bedekt fornuis en witte/schildpadbetegeling tegen de wand. Rechts van de vestibule de bibliotheek met boekenkast in jugendstil-vormen, zwart marmeren schoorsteen en stucdecoratie. Verder op deze verdieping een werkkamer met eiken gepaneelde betimmering (tussen de vensters), toegangsdeur en neo-renaissance schoorsteen met getorste, gegoten betonnen zuilen en een betegeling met een drietal voorstellingen. Op de eerste verdieping in het westelijk appartement 19e-eeuwse betimmering met schoorsteen en op doek geschilderd schoorsteenstuk, voorstellend De roof van Europa, en een supraporte met een op doek geschilderde mythologische voorstelling. In de vertrekken op deze verdieping verschillende wit en zwart marmeren 19e-eeuwse schoorstenen.

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Leonoor van de Werk
Beschrijving gemaakt: 4-2-2005

Archeologisch onderzoek RCE
N.v.t.

Overig onderzoek
N.v.t.

Geomorfologische codering
2M25, Rivieroverstromingsvlakte

Bodemkundige codering
bEZ21-VII, Hoge bruine enkeerdgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand