Hedel
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Hedel
Hedel
Locatie
Adres: Bij Koningin Wilhelminastraat 6
Hedel
Gemeente Gemeente Maasdriel
Provincie Gelderland
Adres: Bij Koningin Wilhelminastraat 6
Hedel
Gemeente Gemeente Maasdriel
Provincie Gelderland
Typologie
Hedel is een compact zaaltorenkasteel
Hedel is een compact zaaltorenkasteel
Etymologie
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 13-10-2000
Kasteel Hedel staat er niet meer. Wel heeft men het restant van de muren geconsolideerd wat het middeleeuwse grondplan betreft.
Laatst bijgewerkt: 13-10-2000
Kasteel Hedel staat er niet meer. Wel heeft men het restant van de muren geconsolideerd wat het middeleeuwse grondplan betreft.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar: (?)
Grondgebruik:
Kasteel Hedel staat er niet meer. Wel heeft men het restant van de muren geconsolideerd wat het middeleeuwse grondplan betreft.
Zichtbaar: (?)
Grondgebruik:
Kasteel Hedel staat er niet meer. Wel heeft men het restant van de muren geconsolideerd wat het middeleeuwse grondplan betreft.
Afmetingen
De middeleeuwse afmetingen van het kasteel, exclusief de grachten en de voorburcht maten bedroegen ongeveer 30 bij 27 meter.
De middeleeuwse afmetingen van het kasteel, exclusief de grachten en de voorburcht maten bedroegen ongeveer 30 bij 27 meter.
Oudste vermelding
Datum: 1336
Bron:
De oudste vermelding stamt uit 1336. In dat jaar draagt Willem van Cranendock het 'huys tot Hedelt' als open huis op aan de graaf van Gelre (in: Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 6).
Datum: 1336
Bron:
De oudste vermelding stamt uit 1336. In dat jaar draagt Willem van Cranendock het 'huys tot Hedelt' als open huis op aan de graaf van Gelre (in: Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 6).
Bezitsgeschiedenis
Huis Hedel is waarschijnlijk in het eerste kwart van de veertiende eeuw gesticht, aangezien het kasteel al in 1336 als een open huis aan de graaf van Gelre wordt opgedragen. In die periode was Hedel in het bezit van het geslacht Cranendonck. In 1378 kwam het kasteel in bezit van de weduwe van Jan van Polanen, Margarethe van der Lippe. Haar zoon Otto kreeg daarbij het recht van opvolging. Ook werd Hedel op dat moment een allodiaal goed. De bezitters ervan waren vanaf dat moment niet meer leenplichtig aan de hertog van Gelre en hadden muntrecht. Deze Otto trouwde rond 1395. Zijn vrouw was een lid uit de familie Van den Bergh, die de eigenaren waren van kasteel Bergk bij 's-Heerenberg. Via vererving kwam Hedel in het bezit van graaf Willem IV van den Bergh, een zwager van Willem van Oranje. Graaf Willem raakte in conflict met zijn broer Frederik en zijn zus Anna om het bezit van het kasteel. Graaf Willem had een dubbelzinninge houding ten opzichte van de Spaanse bezetters en dat werd hem niet in dank afgenomen. In 1586 werden zijn goederen als gevolg daarvan verbeurd verklaard. Zijn broer Frederik van den Bergh kwam zo in het bezit van Hedel. In 1581 viel het kasteel in handen van de prinsgezinden. Kasteel Hedel, dat met wallen versterkt was, ging een belangrijke rol vervullen in de strijd tegen de Spanjaarden. In1589 slaagden de Spanjaarden erin Hedel te veroveren. In oktober 1590 nam prins Maurits Huis Hedel in. De Staten-Generaal besloten het kasteel te slopen, omdat het risico te groot was dat Hedel vanwege zijn strategische ligging de Spanjaarden weer zou aanzetten het te belegeren. Frederik van den Bergh protesteerde tegen de sloopplannen. De hoofdburcht bleef behouden, maar het kasteel werd ontmanteld en enkele grachten werden gedempt. Ook de voorburcht en de muntplaats bleven niet gespaard. Het kasteel beleefde desalniettemin een nieuwe bloeitijd onder Maria Elisabeth van den Bergh. Zij kreeg Hedel in 1638 via vererving in haar bezit. Zij zorgde ervoor dat het kasteel op grote schaal verbouwd werd. In 1699 werd Hedel het eigendom van de Gelderse Domeinen te Arnhem. In 1802 kocht de katholieke gemeente van Hedel het kasteel. Het kasteel was inmiddels een ruïne geworden, als gevolg van de schade die de Franse troepen in 1794 met hun beschietingen aan het bouwwerk hadden toegebracht. Het kasteel werd afgebroken. De laatste overblijfselen, die bestonden uit de neerhuizinge, de binnengrachten en de buitengrachten, werden in de tweede wereldoorlog zwaar beschadigd. In 1982 ontving de Stichting Hedels Historie de geconsolideerde resten van kasteel in eigendom van de gemeente Hedel.
Huis Hedel is waarschijnlijk in het eerste kwart van de veertiende eeuw gesticht, aangezien het kasteel al in 1336 als een open huis aan de graaf van Gelre wordt opgedragen. In die periode was Hedel in het bezit van het geslacht Cranendonck. In 1378 kwam het kasteel in bezit van de weduwe van Jan van Polanen, Margarethe van der Lippe. Haar zoon Otto kreeg daarbij het recht van opvolging. Ook werd Hedel op dat moment een allodiaal goed. De bezitters ervan waren vanaf dat moment niet meer leenplichtig aan de hertog van Gelre en hadden muntrecht. Deze Otto trouwde rond 1395. Zijn vrouw was een lid uit de familie Van den Bergh, die de eigenaren waren van kasteel Bergk bij 's-Heerenberg. Via vererving kwam Hedel in het bezit van graaf Willem IV van den Bergh, een zwager van Willem van Oranje. Graaf Willem raakte in conflict met zijn broer Frederik en zijn zus Anna om het bezit van het kasteel. Graaf Willem had een dubbelzinninge houding ten opzichte van de Spaanse bezetters en dat werd hem niet in dank afgenomen. In 1586 werden zijn goederen als gevolg daarvan verbeurd verklaard. Zijn broer Frederik van den Bergh kwam zo in het bezit van Hedel. In 1581 viel het kasteel in handen van de prinsgezinden. Kasteel Hedel, dat met wallen versterkt was, ging een belangrijke rol vervullen in de strijd tegen de Spanjaarden. In1589 slaagden de Spanjaarden erin Hedel te veroveren. In oktober 1590 nam prins Maurits Huis Hedel in. De Staten-Generaal besloten het kasteel te slopen, omdat het risico te groot was dat Hedel vanwege zijn strategische ligging de Spanjaarden weer zou aanzetten het te belegeren. Frederik van den Bergh protesteerde tegen de sloopplannen. De hoofdburcht bleef behouden, maar het kasteel werd ontmanteld en enkele grachten werden gedempt. Ook de voorburcht en de muntplaats bleven niet gespaard. Het kasteel beleefde desalniettemin een nieuwe bloeitijd onder Maria Elisabeth van den Bergh. Zij kreeg Hedel in 1638 via vererving in haar bezit. Zij zorgde ervoor dat het kasteel op grote schaal verbouwd werd. In 1699 werd Hedel het eigendom van de Gelderse Domeinen te Arnhem. In 1802 kocht de katholieke gemeente van Hedel het kasteel. Het kasteel was inmiddels een ruïne geworden, als gevolg van de schade die de Franse troepen in 1794 met hun beschietingen aan het bouwwerk hadden toegebracht. Het kasteel werd afgebroken. De laatste overblijfselen, die bestonden uit de neerhuizinge, de binnengrachten en de buitengrachten, werden in de tweede wereldoorlog zwaar beschadigd. In 1982 ontving de Stichting Hedels Historie de geconsolideerde resten van kasteel in eigendom van de gemeente Hedel.
Historische betekenis
Bouwgeschiedenis
Kasteel Hedel is gebouwd voor 1336. De eerste fase van kasteel Hedel bestond uit een bijna vierkante donjon, die aan de noordzijde grensde aan een soort eilandje, dat waarschijnlijk diende als een soort voorhof. De rest van de toren werd omgeven door een gracht. De donjon had een muurdikte van ca. 1,90 meter. In de tweed helft van de veertiende eeuw begon men met de bouw van de eerste ringmuur. Deze ringmuur begrensde het noorden van het binnenterrein en liep richting het oosten en het westen. De muur was aan de westzijde niet afgebouwd. Wellicht veranderde men tijdens de bouw van gedachten. Hierna plaatste men tegen de donjon een tweede ringmuur. Ook bouwde men het poortgebouw en de beide ronde torens. De torens stonden aan de noordwest- en de noordoostzijde. In de eerste helft van de vijftiende eeuw bouwde men een uitbouw door middel van twee muren, die grensden aan de noordmuur van de donjon en de binnenmuur. Hierdoor ontstond er een binnenplaats ten noordoosten van de donjon. De muur die die binnenplaats aan het oosten begrensde, werd over de eerste ringmuur gelegd. Aan het einde van de vijftiende eeuw trok men een aanbouw tegen de oostmuur van de donjon op. In 1565 legde men de eerste steen voor een dubbele zuilengalerij naar Toscaans model op tegen de zuid- en oostmuur van de binnenplaats. In 1653 begon met de bouw van het noorderkwartier, waarvan de twee buitenste muren tegen de twee noordelijke torens werden gezet. Binnen deze twee buitenste muren plaatste men nog eens drie muren, zodat er in totaal drie vertrekken aan de noordelijke ringmuur zouden worden bijgebouwd. Het is de vraag of deze nieuwbouw werd voltooid. Op latere afbeeldingen van Hedel is deze aanbouw niet zichtbaar. In het midden van de zeventiende eeuw bouwde men de nieuwe voorburcht, die men ook wel 'Neerhuizinghe' noemde. Ook bouwde men toen een nieuwe stenen brug, groef men een nieuwe gracht en legde men een Franse tuin aan. Gelderse Domeinen restaureerde en verbouwde het kasteel intensief in de periode rond 1702-1750. In deze periode nam men de bouwvallige poorttoren ten westen van de binnenplaats onder handen. Uiteindelijk sloopte men de poottoren en verving men de oude ophaalbrug door een vaste brug. In 1728 stortte de donjon in, die als gevolg daarvan dan ook verder werd afgebroken. In 1794 beschoten Franse troepen het kasteel, waardoor kasteel Hedel tot een ruïne werd. In 1945 werden de restanten van de Neerhuizinge verwoest. In 1982 begon met de consolidatie van de nog aanwezige muurresten.
Kasteel Hedel is gebouwd voor 1336. De eerste fase van kasteel Hedel bestond uit een bijna vierkante donjon, die aan de noordzijde grensde aan een soort eilandje, dat waarschijnlijk diende als een soort voorhof. De rest van de toren werd omgeven door een gracht. De donjon had een muurdikte van ca. 1,90 meter. In de tweed helft van de veertiende eeuw begon men met de bouw van de eerste ringmuur. Deze ringmuur begrensde het noorden van het binnenterrein en liep richting het oosten en het westen. De muur was aan de westzijde niet afgebouwd. Wellicht veranderde men tijdens de bouw van gedachten. Hierna plaatste men tegen de donjon een tweede ringmuur. Ook bouwde men het poortgebouw en de beide ronde torens. De torens stonden aan de noordwest- en de noordoostzijde. In de eerste helft van de vijftiende eeuw bouwde men een uitbouw door middel van twee muren, die grensden aan de noordmuur van de donjon en de binnenmuur. Hierdoor ontstond er een binnenplaats ten noordoosten van de donjon. De muur die die binnenplaats aan het oosten begrensde, werd over de eerste ringmuur gelegd. Aan het einde van de vijftiende eeuw trok men een aanbouw tegen de oostmuur van de donjon op. In 1565 legde men de eerste steen voor een dubbele zuilengalerij naar Toscaans model op tegen de zuid- en oostmuur van de binnenplaats. In 1653 begon met de bouw van het noorderkwartier, waarvan de twee buitenste muren tegen de twee noordelijke torens werden gezet. Binnen deze twee buitenste muren plaatste men nog eens drie muren, zodat er in totaal drie vertrekken aan de noordelijke ringmuur zouden worden bijgebouwd. Het is de vraag of deze nieuwbouw werd voltooid. Op latere afbeeldingen van Hedel is deze aanbouw niet zichtbaar. In het midden van de zeventiende eeuw bouwde men de nieuwe voorburcht, die men ook wel 'Neerhuizinghe' noemde. Ook bouwde men toen een nieuwe stenen brug, groef men een nieuwe gracht en legde men een Franse tuin aan. Gelderse Domeinen restaureerde en verbouwde het kasteel intensief in de periode rond 1702-1750. In deze periode nam men de bouwvallige poorttoren ten westen van de binnenplaats onder handen. Uiteindelijk sloopte men de poottoren en verving men de oude ophaalbrug door een vaste brug. In 1728 stortte de donjon in, die als gevolg daarvan dan ook verder werd afgebroken. In 1794 beschoten Franse troepen het kasteel, waardoor kasteel Hedel tot een ruïne werd. In 1945 werden de restanten van de Neerhuizinge verwoest. In 1982 begon met de consolidatie van de nog aanwezige muurresten.
Afbeeldingen
-Hedel vanuit het westen. Tekening door Cornelis Pronk uit 1728. RPK (Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 27).
-Hedel vanuit het zuidwesten. Tekening door Cornelis Pronk uit 1728. RPK (Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 27).
-Foto van de geconsolideerde resten van Hedel. Foto van Th. Van Hees (Eliëns en Harenberg, 1984, p. 200).
-Kasteel Hedel vanuit het zuidwesten. Tekening van A. Rademakeruit 1738. Historishe Museum Hedel (Van Engelen en Eliëns, 1984, omslag).
- Plattegrond van Hedel. Tekening door T.H. Delft, afdeling bouwkunde en restauratie (Eliëns en Harenberg, 1984, p. 197).
-Hedel vanuit het westen. Tekening door Cornelis Pronk uit 1728. RPK (Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 27).
-Hedel vanuit het zuidwesten. Tekening door Cornelis Pronk uit 1728. RPK (Van Engelen en Eliëns, 1984, p. 27).
-Foto van de geconsolideerde resten van Hedel. Foto van Th. Van Hees (Eliëns en Harenberg, 1984, p. 200).
-Kasteel Hedel vanuit het zuidwesten. Tekening van A. Rademakeruit 1738. Historishe Museum Hedel (Van Engelen en Eliëns, 1984, omslag).
- Plattegrond van Hedel. Tekening door T.H. Delft, afdeling bouwkunde en restauratie (Eliëns en Harenberg, 1984, p. 197).
Bronnen
Literatuur
-Eliëns, F.M. en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Rijswijk, p. 196-201.
-Van Engelen, J.M. en F.M. Eliëns, 1984, Kasteel Hedel. Serie 'Nederlandse Kastelen'. Nieuwe reeks deel 5. Zutphen.
-Stenvert, R, C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland. Gelderland. Zwolle, p. 192.
-Eliëns, F.M. en J. Harenberg, 1984, Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Rijswijk, p. 196-201.
-Van Engelen, J.M. en F.M. Eliëns, 1984, Kasteel Hedel. Serie 'Nederlandse Kastelen'. Nieuwe reeks deel 5. Zutphen.
-Stenvert, R, C. Kolman, S. Broekhoven en B. Olde Meierink, 2000, Monumenten in Nederland. Gelderland. Zwolle, p. 192.
Documentatie
?
?
Coördinaten
Coordinaten: ,
Kaartblad: 45A , x: 146,30, y: 417,44, precisie 2
Coordinaten: ,
Kaartblad: 45A , x: 146,30, y: 417,44, precisie 2
Bescherming gebouw
Status: (Beschermd archeologisch monument)
Status: (Beschermd archeologisch monument)
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: ?
Bestemming:
Bestemmingsplan: ?
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: W. Landewé
Beschrijving gemaakt: 13-10-2000
Auteur: W. Landewé
Beschrijving gemaakt: 13-10-2000
Bouwhistorisch onderzoek RCE
?
?
Archeologisch onderzoek RCE
Veldverkenning in 1978
Veldverkenning in 1978
Overig onderzoek
Bouwhistorisch onderzoek in 1980 door TH-Delft
Bouwhistorisch onderzoek in 1980 door TH-Delft
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.