Object
Hackfort

Locatie
Adres: Baakseweg
Vorden
Gemeente Vorden
Provincie Gelderland

Het huis ligt aan de Baakse Beek, ter plaatse Hackfortse Beek genaamd, tussen Vorden en Wichmond.

Typologie

In de oorspronkelijke situatie (eind 14de eeuw) was er vermoedelijk sprake van een woontoren, bestaande uit twee bouwlagen boven een kelder. Het geheel werd bekroond met een schilddak. Door de vele aan- en verbouwingen van later tijd is de oorspronkelijke vorm onzichtbaar geworden.

Etymologie
De naam bestaat uit twee delen. Het gedeelte 'fort' duidt op een voorde, een doorwaadbare plaats. Het eerste deel is minder duidelijk. Het zou een eigennaam kunnen zijn: Hacke. Het kan echter ook afgeleid zijn van 'hank', hetgeen dode rivierarm betekent.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26 juni 1998

De hoofdburcht is volledig intact en heeft zijn in 1788 verkregen aanzicht bewaard. Van grachten en voorburcht is nagenoeg nietsmeer over. Intern zijn er na 1981 enige verbouwingen geweest om er vijf appartementen in aan te brengen. Hal, grote zaal, torensalon en keldervertrekken zijn in gebruik als representatieve ruimten voor Natuurmonumenten en de Vordense gemeenschap.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het huis zelf is nog volledig intact, maar grachten en voorburcht zijn verdwenen. Thans resten nog twee bijgebouwen: een vroeg achttiende eeuwse watermolen en een koetsgebouw uit het eind van de negentiende eeuw.

Oudste vermelding
Datum: 12 maart 1392
Bron: RAGld, Archief Huis Hackfort, inv.nr. 304.

"'Dat hues tot Hacforden mit den vorburchte ende veesten ende mit den erve dat daer buyten gelegen is'"

Bovenstaande tekst is onderdeel van de beleningsacte van Jacob (I) van Hackfort (ca. 1357 - ca. 1425). Op 'Gregorius dach' 1392 werd hij door Willem van Bronckhorst met Hackfort beleend. In deze acte wordt voor zover na te gaan voor het eerst melding gemaakt van een versterkt en verdedigbaar huis. De oudste vermelding van Hackfort als leengoed is echter eerder. In een acte van 1324 is sprake van 'dat alinge goet to Hacvorte med den tynse'. In dat jaar kocht Jacob van der We(e)lle, grootvader van de eerder genoemde Jacob van Hackfort, het goed van Willem van Bronckhorst.

Bezitsgeschiedenis
Oorspronkelijk was Hackfort een Gelders leen, dat door de heren van Bronkhorst werd geusurpeerd. In 1701 werd het door Hendrik Willem van Westerholt van de leenbanden met Bronkhorst bevrijd en opnieuw tot Gelders leen gemaakt. Hackfort is altijd door vererving in andere handen overgegaan en nimmer verkocht. De nakomelingen van Jacob van der Welle, die zich naar het goed Van Hackfort zijn gaan noemen (niet te verwarren met de Hackforts van Ter Horst) bezaten het huis tot 1581, toen de familie met Jacoba van Hackfort uitstierf. Jacoba was gehuwd geweest met Goossen van Raesfelt (1566). Hun dochter Margaretha van Raesfelt was daarop tot haar dood in 1602 vrouwe op Hackfort. Omdat uit haar huwelijk met Philips van Leefdael echter geen kinderen in leven waren gebleven, vererfde het bezit op de zoon van haar oudere zuster Agnes van Raesfelt (gehuwd met Hendrik van Westerholt), Borchard van Westerholt (1566-1631). Zijn nazaten zouden het huis tot 1981 in bezit houden. In dat jaar stierf de familie uit en kwam door testamentaire bepaling in bezit van Natuurmonumenten. De Van Westerholts hebben het huis in die ruim 1375 bijna continue bewoond. Alleen tussen 1878 en 1893 heeft Hackfort lange tijd leeg gestaan. Voordat het in 1893 weer bewoond ging worden, is het huis inwendig grondig opgeknapt en verbouwd. Aan het huis waren jacht-, vis- en molenrechten verbonden. Bovendien was Hackfort een havezathe, hetgeen inhield dat de bezitter ervan in de Zutphense Ridderschap verschreven kon worden.

Bouwgeschiedenis
Het huis heeft vermoedelijk zeven tot acht bouwfases gekend. Zoals eerder vermeld kwam in de der veertiende eeuw de oorspronkelijke woontoren tot stand. In de vijftiende eeuw werd Hackfort uitgebreid tot een rechthoekig huis, waarschijnlijk onder Jacob (II) van Hackfort (gest. 1488). De derde bouwfase volgde in het begin van de zestiende eeuw, onmiddelijk gevolgd door een vierde fase in het midden van die eeuw. Het huis kreeg toen een L-vorm met een traptoren in de binnenhoek. Een mogelijke vijfde bouwfase vond plaats in 1567, terwijl de verwoesting van Hackfort door de Spanjaarden 1in 1586 aanleiding gaf tot de zesde bouwfase aan het einde van de zestiende eeuw. De zevende bouwfase in het midden van zeventiende eeuw was vrij ingrijpend, omdat het L-vormige huis werd omgevormd tot een meer blok-vormig geheel. In 1788 vond de laatste grote verbouwing plaats. Hackfort kreeg toen zijn huidige, strakke Lodewijk XVI gevel.

Afbeeldingen
- RKD:'t adelijke huys van Hackfort (voorzijde in vogelvlucht), door F. Berkhuys (1718), pentekening.- RKD: Huis Hackfort, voorzijde en achterzijde , door J. de Beijer (1743), pentekeningen.- Stedelijk Museum Zutphen: 'Kasteel Hackfort, voorzijde met watermolen' en 'Kasteel Hackfort, achterzijde', door H. Kampheuve Greving (1834), aquarellen.- Stedelijk Museum Zutphen: 'Hackfort bij Vorden' (achterzijde), door P. Schipperus (ca. 1860), tekening.- Stedelijk Museum Zutphen: 'Chateau de Hackfort' (voorzijde), door J. Sturm (1822), litho naar tekening.- RAGld, Archief Huis Hackfort, documentatie Hackfort: Diverse foto's van Hackfort in de late negentiende en de twinstigste eeuw.

Literatuur
- RAGld, Archief Huis Hackfort.- Berg, F.J. van den en Schilfgaarde, A.P. van, Archief van het huis Hackfort 1349-1983 Gelderse Inventarissenreeks 34 (Arnhem 1995).- Keverling Buisman e.a. (red.), Hackfort, huis en landgoed (Utrecht 1998).- Tengbergen A. en Tengbergen E.J., De acht kastelen van Vorden (Zutphen 1988).

Coördinaten
Coordinaten: , 
Kaartblad: 33 H , x: 216.00, y: 457.21, precisie 2

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Drs. M.V.T. Tenten
Beschrijving gemaakt: 12 januari 1999

Bouwhistorisch onderzoek RCE
Ir. G. Berends 1986 en 1988

Overig onderzoek
Stichting RAAP Amsterdam, 1995 en 1996.