Object
Rhijnauwen

Locatie
Adres: Rhijnauwenselaan 14, 3981 HH
Bunnik
Gemeente Bunnik
Provincie Utrecht

Rhijnauwen is gelegen op de rechteroever van de Rijn, ongeveer twee kilometer ten westen van Bunnik.

Typologie

Rhijnauwen was een rechthoekig kasteel met een poorttoren en een traptoren op de binnenplaats. De twee vleugels en het poortgebouw zijn op verschillende tijdstippen gebouwd.

Etymologie
Het kasteel is vermoedelijk genoemd naar de natte weidegronden langs de Rijn, de zogenaamde `auen'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 29-03-1999

Op de plaats van het kasteel staat nu een buitenhuis, omgeven door een gracht. De gracht tussen de hoofd- en de voorburcht is in 1862 gedempt. Op het voorplein staan een poort- annex dienstgebouw en een vrijstaande duiventoren. Het huis wordt omgeven door een bos, dat doorsneden wordt door een lanenstelsel en dat dienst doet als stadspark.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Muurresten van het kasteel zijn opgenomen in het huidige buitenhuis. Vermoedelijk bevinden zich ook nog funderingen van het kasteel in de bodem.

Fysisch-geografische situering
Rhijnauwen is gebouwd op de noordelijke oeverwal van de Zeister stroom, een oude loop van de Kromme Rijn. Over het zand en silt van de geulafzettingen van de stroom is nog lichte klei gespoeld. Klei die afkomstig was van neerslag van de grotere overstromingen van de Kromme Rijn, nog voor de bouw van het kasteel (Coppelmans 2005, nr. 68).

Oudste vermelding
Datum: 1394, 6 februari.
Bron: Maris, ed., 1956, 54

"'dat huys tot Rijnauwen met twee hoeven lants, dair dat huys opstaet, mitten gericht, tijns ende tienden'."

De oudste vermelding van het kasteel Rhijnauwen staat in een oorkonde van 6 februari 1394: 'dat huys tot Rijnauwen met twee hoeven lants, dair dat huys opstaet, mitten gericht, tijns ende tienden.' (Maris, ed., 54) Dit is een belening van de Utrechtse bisschop aan Jan van Renesse. Waarschijnlijk stond het kasteel er al langer, want er is in 1304 een vermelding van twee hoeven land in de Vechterbroek als lenen van Rhijnauwen (citaat HUA, bissch. nr. 275, f. 146v, 147, 1304). Het kasteel als zodanig wordt daarbij nog niet genoemd.

Bezitsgeschiedenis
Rhijnauwen was een leen van de bisschop van het Sticht. Het vormde een eigen gerecht, waarbij de heren de lage rechtspraak hadden. In de eerste helft van de 14e eeuw was het in het bezit van het geslacht Van Lichtenberg. Toen Aleydt van Lichtenberg met Johan van Renesse trouwde, kwam het in handen van het geslacht van Renesse. Zij bleven de eigenaars van 1394 tot 1516, waarna het door een huwelijk in handen kwam van de familie Van Harff. Deze verkochten het in 1546 aan Hector van Hoxwier, de voorzitter van het Hof van Utrecht. Zijn dochter verkocht het in 1579 aan de patriciër Cornelis Schoordijk. Vervolgens kwam Rhijnauwen in 1669 door een huwelijk in handen van de familie Van Goltstein. In 1718 kwam David ten Hove in bezit van het kasteel, vermoedelijk door een huwelijk. Zijn zoon verkocht het in 1778 aan de familie Strick van Linschoten. Zij bleven de eigenaars tot in 1919 de gemeente Utrecht het kasteel aankocht.

Historische betekenis
Rhijnauwen was een ridderhofstad en werd gebruikt als woning.

Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend hoe het kasteel Rhijnauwen er oorspronkelijk uit heeft gezien. Vermoedelijk is het een woontoren geweest. Deze toren is waarschijnlijk in 1450 verwoest, verbrand uit vergelding, omdat de broers Van Renesse in de strijd rond de bisschopszetel de verliezende kant hadden gekozen. Delen van deze toren zijn gebruikt in het nieuwe kasteel, dat verrees op dezelfde plek. Aan het gebouw, dat twee bouwlagen had, zijn in de 16de eeuw twee vleugels toegevoegd, en tegen het eind van de 16de eeuw werd het ontstane binnenplein afgesloten met een poortgebouw. Vermoedelijk heeft het kasteel ook een tijd een ringmuur gehad (Hoekstra 1983, 140). De noordvleugel van het kasteel is waarschijnlijk al snel weer afgebroken, want op tekeningen uit de 17e eeuw is die een ruïne, en in de 18e eeuw slechts een tuinmuur. In de 17e eeuw bestond het kasteelterrein uit een voorburcht, gescheiden van de hoofdburcht door een gracht, met eveneens een gracht rond het hele kasteelterrein. Op de hoofdburcht stonden aan de oostzijde twee grote woonblokken. De zuidzijde bestond uit een tweedelige vleugel, en de westzijde werd afgesloten door een poorttoren. Op de binnenplaats stond in de hoek een zware traptoren met een 8-kantige bovenbouw en een hoge spits. In de 18e eeuw onderging het kasteel een gedaanteverandering. Voorburcht, poorttoren en traptoren verdwenen en er werd een nieuwe westvleugel aangebouwd, opgemetseld in kruisverband. De trapgevels werden lijstgevels, en de oude kruisvensters werden 18e-eeuwse schuifvensters. Met deze grote verbouwing werd het kasteel een blokvormig buitenhuis en kreeg het zijn huidige uiterlijke vorm.

Afbeeldingen
- Exterieur van kasteel Rhijnauwen gezien vanuit het noordwesten. Gewassen krijttekening, getekend door Roelant Roghman, ca. 1647, HAU TA 1770 (van Santen, 1995, 370).- Anonieme tekening in het Ridderhofstedenboek: Rhijnauwen gezien vanuit het zuidwesten, ca. 1665. HUA TA 1119-27 (van Santen, 1995, 371).- Ingekleurde plattegrond, getiteld Caarte der Heerlykheyd Rynauwe, door J.P. Colognac, uit 1779. HUA TA Ak 39 (Albers en Pemmelaar 1983, 17).- Kadastrale minuut, 1829, Gemeente Rhijnauwen, Utrecht, sectie A, blad 1, nr. 116-118, 119 (huis) (http://watwaswaar.nl/#W0-Ui-7-ed-1v-1-3E12-24GG---2NR, geraadpleegd op 08-07-2010).- Plattegrond van de bel-étage en de kelder, huidige situatie, getekend door A. Kipp naar metingen van 1969 (van Santen, 1995, 372).- Google Earth foto, 2010, locatie Katseel Rhijnauwen (NKS digitale documentatie).

Bronnen
- HUA, bissch. nr. 275, f. 146v, 147, 1304. - Maris, A. J., 1956, Repertorium op de Stichtse leenprotocollen I; de Nederstichtse leenacten (1394-1581), Utrecht, 54.

Literatuur
- Albers, L., en H. Pemmelaar, 1983, Amelisweerd en Rhijnauwen. Geschiedenis en beheer van de landgoederen Oud- en Nieuw Amelisweerd en Rhijnauwen Historische Reeks Utrecht, deel 2, Utrecht. - Dekker, C., 1983, Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, Stichtse Historische Reeks 9. - Hoekstra, T.J., e.a., Archeologische en bouwhistorische kroniek van de gemeente Utrecht over 1983.- Ginkel-Meester, S. van, 1989, Bunnik. Geschiedenis en architectuur Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht, Zeist.- Kolman, C., B. Olde Meierink, R. Stenvert, 1996, Monumenten in Nederland. Utrecht, Zeist/Zwolle, 102.- Santen, B. van, 1995, 'Rhijnauwen', in: Olde Meierink, B., e.a., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 370-375.- Wilmer, C.C.S., 1982, Buitens binnen Utrecht. Voormalige buitenplaatsen in de gemeente Utrecht, Vianen.- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1912, Bijdragen tot de geschiedenis der Utrechtsche ridderhofsteden en heerlijkheden, 's-Gravenhage, 132-146.

Documentatie
Reconstructie van het huis, getekend door A. Kipp, 1995.

Bescherming gebouw
Status:  (11287)

Monumentnummer: 11287
 ODB Beschrijving:'RIJNAUWEN, RIDDERHOFSTAD met oudere delen aanwezig, vooral op zijde en achterkant zichtbaar, maakt w.b. voorzijde thans een XVIII indruk. Duivenslag XVII'.

Bescherming terrein
Status:  (45716)

Bestemming
Bestemmingsplan: Onbekend
Bestemming:  (Onbekend)

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: maart 1999

Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.

Archeologisch onderzoek RCE
1980, archeologisch onderzoek: opgraving van een gedeelte van de voorburcht, in verband met rioolwerkzaamheden, waarbij funderingen zijn gevonden, vermoedelijk van het poortgebouw (Jaarverslag ROB 1980).

Overig onderzoek
1983, archeologisch onderzoek: opgraving van een gedeelte van de ringmuur (Hoekstra, Archeologische en Bouwhistorische kroniek 1983).

Geomorfologische codering
2R8, Rivierdalbodem, laaggelegen

Bodemkundige codering
Ro60C-II, Kalkloze nesvaaggronden; zavel en lichte klei.