Kersbergen

VOLLEDIG [?]

Object
Kersbergen

Locatie
Adres: Kersbergenlaan 13-15
Zeist
Gemeente Zeist
Provincie Utrecht

Het huis Kersbergen was gelegen in Zeist, langs de Utrechtse Straatweg, tegenover de Oude Hervormde Kerk, op de plaats waar nu de villawijk aan de Kersbergenlaan te Zeist gelegen is.

Typologie

Er wordt wel verondersteld dat Kersbergen oorspronkelijk een woontoren op een motte is geweest (Dekker 1983, 275), maar er is niets met zekerheid bekend.

Etymologie
Het is niet bekend waar de naam Kersbergen vandaan komt.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 23-07-2009

Op de plaats van het huis Kersbergen ligt nu een villawijk. Het kasteel is gesloopt en het enige wat nog zichtbaar is, is een renaissancepoortje dat in de tuin van de sloper, gelegen aan de Utrechtseweg, is geplaatst. Van het park zijn nog enkele bomen in de wijk aanwezig.

Oudste vermelding
Datum: 1377, 20 april
Bron: HUA, bissch. 109xx (Hinsbergen, I, 75-76).

"'Item Otte van den Berghe 5 mergen lands ende 4 hont mit der husinghe, hofstede ende alle timmeringhe die daerop staet ende toeboert, ende 12 roden weteringhe, daerboven naest leghet de Kercwech die van Cattenbroeck tot Zeyst gaet.'"

Een huis Kersbergen wordt voor het eerst genoemd op 20 april 1377. De tekst luidt: 'Item Otte van den Berghe 5 mergen lands ende 4 hont mit der husinghe, hofstede ende alle timmeringhe die daerop staet ende toeboert, ende 12 roden weteringhe, daerboven naest leghet de Kercwech die van Cattenbroeck tot Zeyst gaet'. De vermelding van een 'cynggel' in 1392 geeft aan dat het hier om een versterkt huis ging. Een eerdere vermelding stamt uit 1316, en spreekt van gebouwen en een boomgaard 'in loco dicto ten Berghe', dat wil zeggen, in een plaats, ten Berghe genaamd. Mogelijk ging het hier ook om Kersbergen, maar dat is niet met zekerheid te zeggen. Het is ook niet duidelijk of de gebouwen op Ten Berghe al versterkt waren. In 1370 wordt Kersbergen ook vermeld, maar dan als 'ver Ysegaerts berghe' (Hinsbergen, Bronnen Zeist I, 66, 1370 apr. 11). Van een huis was toen nog geen sprake. De eerste keer dat het huis expliciet Kersbergen genoemd wordt, is in 1418, waar hetzelfde goed aan de kerkweg van Katenbroek naar Zeist beschreven wordt, en waar bij staat 'ende gheheten is Kersberch' (Hinsbergen I, 157).

Bezitsgeschiedenis
Het is onduidelijk wie de eerste bezitter was van Kersbergen. De eerste keer dat er gesproken wordt over het goed dat wij nu Kersbergen noemen, is in 1370. Het werd toen 'ver Ysegaerts berghe' genoemd. 'Ver' betekent gewoonlijk 'vrouwe', maar in combinatie met 'Ysegaerts' betekent het 'weduwe van Ysegaert'. Deze weduwe van Ysegaert was dus in 1370 al in bezit van goed Kersbergen, wat betekent dat het voor 1370 gesticht moet zijn. De eerste ons bekende naam van een bezitter is Otto van den Berghe, die in 1392 het goed Kersbergen in leen had van de heer van Abcoude. Kersbergen bleef echter geen leen, want in 1418 werd het als vrij eigendom overgedragen aan Johan van Renesse van Rhijnauwen. Het landgoed was in handen van de familie van Renesse tot 1498. Vervolgens werd het bezit van het geslacht Van Zuylen van Harmelen door het huwelijk tussen Maria van Renesse en Dirk van Zuylen van Harmelen. Via hun nakomelingen kwam Kersbergen in 1644 in handen van Nicola van Baexen, die getrouwd was met Coenraad Borre van Amerongen. Kersbergen zou tot 1718 eigendom van het geslacht Borre van Amerongen blijven. Door een huwelijk ging het over in bezit van de familie Sloet tot Warmelo, die het rond 1800 verkocht. Kersbergen wisselde daarna vaak van eigenaar. Zo kwam het in 1821 door koop in handen van Jan Elias Huydecoper van Zeist en vervolgens in 1829 in die van Joost Taets van Amerongen. Door vererving en koop werd het uiteindelijk in 1927 bezit van NV Park Kersbergen. Het goed werd in percelen verdeeld en verkocht als bouwgrond voor de huidige villawijk.

Historische betekenis
Kersbergen was een ridderhofstad.

Bouwgeschiedenis
Van het huis Kersbergen wordt vermoed dat het uit een woontoren op een motte is ontstaan, omdat in de 14e eeuw sprake is van een 'berghe'. De vroegste afbeeldingen dateren uit het midden van de 17e eeuw en daarop vertoont het huis zich als een complex, waarin vooralsnog geen woontoren valt te herkennen. Het bestaat dan uit twee rechthoekige vleugels onder zadeldaken en haaks daarop, aan de oostzijde, een langwerpige vleugel, die in twee fasen tot stand lijkt gekomen. Deze vleugel is met een korte muur verbonden met een ronde toren. De knik tussen de westelijke vleugels, de oostelijke vleugel en de ronde toren zou een aanwijzing kunnen zijn dat de gebouwen langs de rand van een motte zijn opgetrokken. Een deel van de oostelijke vleugel kraagt aan de voorzijde uit ten opzichte van een onderbouw, of ook dit een aanwijzing is voor de bouw op de rand van een heuvel is onduidelijk. De toegang bevond zich in de linker van de twee westelijke vleugels en in 1633 is deze toegang geaccentueerd met een renaissancepoortje. In de 18e eeuw worden de twee westelijke vleugels onder een omlopend schilddak gebracht en krijgt het complex een meer landhuisachtig karakter. Ook wordt hier aan de achterzijde een vleugel bijgebouwd, zodat een L-vormige plattegrond ontstaat. In het begin van de 19e eeuw is de ronde toren gesloopt en zijn de verschillende vleugels achter een en dezelfde voorgevel gebracht, echter wel met behoud van de karakteristieke geknikte vorm van het oorspronkelijke complex. In 1854 wordt het onregelmatige karakter van het complex opgeheven door een ingrijpende verbouwing, waarbij het huis een nagenoeg vierkante plattegrond krijgt en een neoclassicistisch uiterlijk. Het huis is in 1935 gesloopt. Het huis had een L-vormige voorburcht, waarop onder meer een boerderij stond.

Ansicht: collectie NKS