Boekhorst, (Hooge)

BASISREGISTRATIE [?]

Object
Boekhorst, (Hooge)

Locatie
Adres: 't Hoogtlaan
Noordwijkerhout
Gemeente Noordwijkerhout
Provincie Zuid-Holland

Het kasteel lag ten noorden van de Langervelderweg, ten oosten van het dorp Noordwijkerhout en ten oosten van ‘t Hoogtlaan.

Typologie
Woontoren (1250-1400)
Op basis van de analyse van de afbeeldingen van Boekhorst is het kasteel te typeren als een vierkante woontoren.

Etymologie
...

Huidige situatie
Ter plaatse van het kasteelterrein bevindt zich bouwland.

Oudste vermelding
Datum: 1429
Bron: Van der Muelen 1884

"'Het land Boekhorst met huis' "

In 1429 krijgt Frank van Boeckhorst als erfleen van Jan van Boeckhorst 'Dat Huijs, Hofstede ende Boomgaerden met allen sijnen toebehoeren van der Bouckhorst met vier stukken lands daer aen gelegen, dat een geheten die Hooge Waterincgarst, dat ander dat lage lant, dat derde die Hooge Weijde ende dat vierde gelegen aen de westsijde van den poorte van den Huyse van der Bouckhorst, mit nog een ambacht gelegen in die Kaige, geheten die lage Bouchorst metten lande ende anders allen sijnen toebehooren'. In 1468 is er sprake van 'den thoorn van der Bouchorst ende die woeninge mit heuren toebehooren'.

Bezitsgeschiedenis
Oorspronkelijk sinds 1272 in leen van de Hollandse graaf. Floris V had het huis in 1272 verkocht aan Boudewijn de Nortteke (of Noordwijk). Zijn nakomelingen die de geslachtsnaam van der Bouchorst aannamen hadden het vervolgens weer in leen. In 1339-1344, 1346-1347 en 1349 wordt ene Floris van der Boekhorst genoemd. Na het overlijden van Balich van der Bouchorst kwam het huis in 1491 in bezit van haar zoon Gerrit van Vliet Janszoon. Het geslacht van der Bouchorst bekleede in het begin van de 16de eeuw talrijke magistraatsfuncties in de stad Leiden. Adriaan van der Bouchorst was in 1478 burgemeester en wordt in 1481 vermeld als lid van de Veertigen. Zijn nazaten, Gijsbert en Dirk worden in de 16de eeuw als leden van de Veertigen vermeld.In 1618 nam Nicolaas van der Bouchorst, als aanhanger van prins Maurits, in de Ridderschap plaats en werd in 1624 baljuw en dijkgraaf van Rijnland. Zijn zoon Amelis volgde hem op en werd houtvester van Holland, curator van de Leidse universiteit en voorzitter van het college van Gecommitteerde Raden. Het geslacht van der Bouchorst is uitgestorven in 1669. Opmerkelijk is dat het geslacht van de Leidse stadsadel opklom tot leden van de Ridderschap en uiteindelijk de hoogste ambten in de Republiek vervulden. Gerrit deed het huis over aan zijn zoon Floris van Woerden van Vliet. Floris dochter Anna was getrouwd met Andries van der Bronckhorst. Na Andries werd zijn broer Willem de eigenaar. In 1642 is het in handen van de graven van Warcque, later prinsen van Rubempré genaamd. Later in de 17de eeuw wordt het huis bewoond door raadsheer Willem Goes. Sinds 1785 is het in minder aanzienlijke handen.

Historische betekenis
...

Bouwgeschiedenis
Het kasteel is vermoedelijk kort na 1272 gebouwd, vermoedelijk door Boudewijn van Nortteke (Noordwijk) of zijn zoon. Boudewijn had het goed Boekhorst op 25 januari 1272 in leen ontvangen van graaf Floris V. Vanaf dat moment noemden hij en zijn nazaten zich Van Boekhorst. In 1405 wordt het huis voor het eerst genoemd. Land en huis Boekhorst wordt dan beleend aan Willem van Boekhorst. Het huis wordt in 1429 als volgt beschreven: 'Dat Huijs, Hofstede ende Boomgaerden met allen sijnen toebehoeren van der Bouckhorst met vier stukken lands daer aen gelegen, dat een geheten die Hooge Waterincgarst, dat ander dat lage lant, dat derde die Hooge Weijde ende dat vierde gelegen aen de westsijde van den poorte van den Huyse van der Bouckhorst, mit nog een ambacht gelegen in die Kaige, geheten die lage Bouchorst metten lande ende anders allen sijnen toebehooren'. In 1468 is er sprake van 'den thoorn van der Bouchorst ende die woeninge mit heuren toebehooren'.
Afgaande op de topografische afbeeldingen en het archelogisch onderzoek is het kasteel ontstaan uit een solitaire vierkante toren van twee bouwlagen boven een kelder (4 niveaus) met een maat van 12 x 12 meter. Deze afbeeldingen zijn vervaardigd door als betrouwbaar te boek staande tekenaars/graveurs. De toren was gedekt met een tentdak tussen een gekanteelde weergang op een rondboogfries. De toren had, voor zover zichtbaar, maar één privaat, een uitkragend privaat dat merkwaardigerwijs alleen uitkwam op de weergang. Omdat de muurdikte niet bekend is, kan niet worden nagegaan of er zich in de verblijfsruimten privaten in de muurdikte bevonden, die daarom van buitenaf niet zichtbaar zijn. Uit de beperkte breedte van het afvoerkanaal van het privaat blijkt ook niet dat er meerdere privaten op dit kanaal loosden. Het kasteel bezat een voorburcht met poortgebouw. Op een opmeting van J.P. Dou van het terrein is nog een tweede poortgebouw te zien aan het begin van de oprijlaan.
Het huis is in later tijd uitgebreid met een smalle aanbouw tegen vermoedelijk de noordgevel en een rechthoekig dubbel bouwblok tegen de westgevel. Het kasteel is grotendeels gesloopt in 1743 en als ‘ruïne’ verkocht in 1785. Een poortgebouw, dat in 1429 al wordt genoemd, is nog tot 1897 blijven staan. Het is toen gesloopt ten behoeve van de bouw van een boerderij.

Afbeeldingen
Google Earth foto, 2010, Locatie Boekhorst (Documentatiecentrum NKS).
Reconstructie van de plattegrond van de hoofdburcht door J.G.N. Renaud. Tekening J. Ypey 1952. RCE, inv.nr. 1991-00113.
Gravure, 1739, ‘Het huis te Boekhorst, onder Noordwijkerhout van voren’, door H. Spilman naar A. de Haen (Fockema Andreae 1974).
Gravure, 1739, ‘Het huis te Boekhorst, van agteren’, door H. Spilman naar A. de Haen (Fockema Andreae 1974).
Tekening vanuit het noordwesten? Tekening A. of G. Schoemaker 1729 naar een tekening van C. Pronk of A. de Haen. Kon. Oudheidk. Genootschap, zonder inv.nr.
Tekening, 1587, ‘Boekhorst’, door P.Bruijns (Documentatiecentrum NKS, documentatiemap 'Boekhorst').
Vogelvluchtperspectief op een kaart uit 1582, anoniem NA, inv.nr. VTH 2297.
Vogelvluchtperspectief op een kaart uit 1587 van P. Bruyns, NA, inv.nr. VTH 2298.
Vogelvluchtperspectief op een kaart 1612 van Floris Jacobsz., NA, inv.nr. VTH 2300.
Vogelvluchtperspectief op een kaart uit 1582, anoniem NA, inv.nr. VTH 2306.
Vogelvluchtperspectief op een kaart 1628 van J.P. Dou, NA, inv.nr. VTH 2303.
Opmeting van de voorpoort van het kasteel. Anoniem, ongedateerd, Bodel Nijenhuis Leiden P322 N249-250.
Foto van de voorpoort van het kasteel. Collectie Noordwijkerhout Van Toen, zonder nr.

Bronnen
- Kort J.C., Repertorium op de grafelijke lenen in Rijnland 1222-1650, Ons Voorgeslacht 42-45, 1987-1990, nr. 268.

Literatuur
- Aa, A.J. van der, 1839, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem, 521-522.
- Angevaare, Frans, 2009, 'De Boekhorsten en Noordwijk', De Blauwdotter (2009) nr. 150, 1-4.
- Elst, Jan van der, en Maud Mommers, 2020, Kasteel de Boekhorst. De geschiedenis van een Hollands pronkjuweel, Soesterberg.
- Fockema Andreae e.a., J., 1952, Kastelen, ridderhofsteden en buitenplaatsen in Rijnland, Leiden, 70.
- Hermans, D.B.M., 2016, Middeleeuwse woontorens in Nederland, Band 2, Hilversum, 42-44.
- Kloos, J., 1928, Noordwijk in den loop der eeuwen, Noordwijk, 74-77.
- Lange, Gerard de, en Willem Baalbergen, 2009, 'Boechorst, een nieuwe wijk van Noordwijk', De Blauwdotter, (2009) nr. 149, 10-15.
- Lit, R. van, 1983, Kastelen en buitenplaatsen in Rijnland, Zutphen, 80-81.
- Muelen, J.C. van der, 1884, 'Het huis Boekhorst, gelegen in Rijnland', De Nederlandsche Leeuw 2(1884) nr. 11, 85.
- Pijnenburg, J.A.M., 1970, 'Het kasteel Boekhorst', Noortich in den Houte 2(1970) nr. 7, 1.
- ROB, 1972, Jaarverslag ROB 1971, Rijswijk, 94.
- Swierstra, N.J., 1937, 'Het kasteel de Hooge Boeckhorst', Historia, 3 (1937), 230-255.
- Wilbers, A.W.E., 2020, Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek d.m.v. Geofysisch onderzoek Langevelderweg 37c, Noordwijkerhout, Kasteel De Boekhorst, Gemeente Noordwijk, Noordwijk.

Documentatie
N.v.t.