Abcoude
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Abcoude
Abcoude
Locatie
Adres: N.v.t.
Abcoude
Gemeente Abcoude
Provincie Utrecht
De resten van kasteel Abcoude liggen in de zogenaamde 'Slotpolder' ten oosten van de huidige koppeldijk in de bocht van de Angstel, net iets ten zuiden van Abcoude, tussen De Winkeldijk/De Horn en de Oude Dijk.
Adres: N.v.t.
Abcoude
Gemeente Abcoude
Provincie Utrecht
De resten van kasteel Abcoude liggen in de zogenaamde 'Slotpolder' ten oosten van de huidige koppeldijk in de bocht van de Angstel, net iets ten zuiden van Abcoude, tussen De Winkeldijk/De Horn en de Oude Dijk.
Typologie
Kasteel Abcoude was een polygonaal kasteel.
Kasteel Abcoude was een polygonaal kasteel.
Etymologie
Het kasteel ontleent zijn naam aan het dorp Abcoude.
Het kasteel ontleent zijn naam aan het dorp Abcoude.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 20-3-2009
Kasteel Abcoude is gesloopt. In het landschap zijn nog wel de restanten van de grachten zichtbaar.
Laatst bijgewerkt: 20-3-2009
Kasteel Abcoude is gesloopt. In het landschap zijn nog wel de restanten van de grachten zichtbaar.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Kasteel Abcoude is rond 1860 afgebroken. In het landschap zijn nog restanten van de grachten zichtbaar en ondergronds zijn nog resten van de fundamenten van het kasteel te vinden.
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Kasteel Abcoude is rond 1860 afgebroken. In het landschap zijn nog restanten van de grachten zichtbaar en ondergronds zijn nog resten van de fundamenten van het kasteel te vinden.
Afmetingen
Op basis van het weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP kan worden vastgesteld dat de voorburcht ca. 45 x 50 m was. De hoofdburcht exclusief de grachten mat ongeveer 52 x 92 m (zeer onregelmatige rechthoek)groot. Het totale terrein inclusief de grachten mat ongeveer 178 x 150 m (rechthoek met afgeronde hoeken). Deze laatste afmetingen zijn gebaseerd op de kadastrale minuut 1811-1832.
Op basis van het weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP kan worden vastgesteld dat de voorburcht ca. 45 x 50 m was. De hoofdburcht exclusief de grachten mat ongeveer 52 x 92 m (zeer onregelmatige rechthoek)groot. Het totale terrein inclusief de grachten mat ongeveer 178 x 150 m (rechthoek met afgeronde hoeken). Deze laatste afmetingen zijn gebaseerd op de kadastrale minuut 1811-1832.
Fysisch-geografische situering
De kasteelplaats ligt aan de rand van een rivier-inversierug van het oude Vecht-riviersysteem, overgaand in komgrond, nl. de Slotpolder en de Polder Baambrugge Oostzijde. Het terrein binnen de wijde omgrachting bestaat westelijk uit oeverwalafzettingen van de vertakte veenrivieren, met vooral zand en silt. Het kasteel was op voornamelijk fijn tot grof zand gefundeerd. De ondergrond dus kan naar het oosten overgaan van grof zand naar veen en klei (Coppelmans 2005, nr. 3).
De kasteelplaats ligt aan de rand van een rivier-inversierug van het oude Vecht-riviersysteem, overgaand in komgrond, nl. de Slotpolder en de Polder Baambrugge Oostzijde. Het terrein binnen de wijde omgrachting bestaat westelijk uit oeverwalafzettingen van de vertakte veenrivieren, met vooral zand en silt. Het kasteel was op voornamelijk fijn tot grof zand gefundeerd. De ondergrond dus kan naar het oosten overgaan van grof zand naar veen en klei (Coppelmans 2005, nr. 3).
Oudste vermelding
Datum: ca. 1268
Bron: lijst van lenen van de heer van Gaesbeek in het Sticht.
"'thuus te Abcoude' "
De oudste vermelding van kasteel Abcoude uit 1268 staat in de lijst van lenen van de heer van Gaesbeek in het Sticht. Zweder van Abcoude ontvangt dan in leen: 'thuus te Abcoude'.
Datum: ca. 1268
Bron: lijst van lenen van de heer van Gaesbeek in het Sticht.
"'thuus te Abcoude' "
De oudste vermelding van kasteel Abcoude uit 1268 staat in de lijst van lenen van de heer van Gaesbeek in het Sticht. Zweder van Abcoude ontvangt dan in leen: 'thuus te Abcoude'.
Bezitsgeschiedenis
Abcoude was tot 1449 in het bezit van de heren van Gaesbeek, en daarna was het een bezit van de bisschop van Utrecht. Waarschijnlijk is het kort na 1250 gebouwd door Zweder van Zuylen, die ook Van Abcoude genoemd werd. Zij bleven tot de tweede helft van de 14de eeuw in bezit van kasteel Abcoude. In 1350 trouwde Gijsbrecht van Abcoude met Johanna van Gaesbeek, waardoor de goederen van de familie Van Gaesbeek in handen kwamen van het geslacht Van Abcoude. In 1412 was Jacob van Gaesbeek de bezitter van Abcoude. Hij had de naam Van Abcoude laten vallen. Na zijn dood kwam het goed in handen van bisschop David van Bourgondie en zijn opvolgers en kreeg Abcoude na 1447 daardoor de status van bisschoppelijk kasteel. Vanaf 1458 tot 1528 werd het kasteel beheerd als bisschoppelijk kasteel door kasteleins. Dit gebeurde gedeeltelijk in combinatie met het beheer over kasteel Vreeland (maarschalksambt Nederkwartier). Met de opheffing van de wereldlijke macht van de bisschoppen in 1528 werd Abcoude het bezit van Karel V. Met de komst van de Fransen werd het kasteel in staat van verdediging gebracht. Abcoude werd niet ingenomen. Nadat de Fransen vertrokken waren, werd het garnizoen van Abcoude afgecommandeerd. Het kasteel werd niet opnieuw bewoond. In 1704 beschreef Ludolph Smids het kasteel als totaal vervallen. In 1715 verkochten de Staten van Utrecht de heerlijkheid en het slot aan Th. de Leeuw, kanunnik van St. Pieter. Hij herstelde het slot en woonde er tot zijn dood in 1744. Abcoude bleef bewoond tot ongeveer 1820. Door gebrek aan onderhoud was het toen in verval geraakt. Rond 1860 werd het kasteel gesloopt.
Abcoude was tot 1449 in het bezit van de heren van Gaesbeek, en daarna was het een bezit van de bisschop van Utrecht. Waarschijnlijk is het kort na 1250 gebouwd door Zweder van Zuylen, die ook Van Abcoude genoemd werd. Zij bleven tot de tweede helft van de 14de eeuw in bezit van kasteel Abcoude. In 1350 trouwde Gijsbrecht van Abcoude met Johanna van Gaesbeek, waardoor de goederen van de familie Van Gaesbeek in handen kwamen van het geslacht Van Abcoude. In 1412 was Jacob van Gaesbeek de bezitter van Abcoude. Hij had de naam Van Abcoude laten vallen. Na zijn dood kwam het goed in handen van bisschop David van Bourgondie en zijn opvolgers en kreeg Abcoude na 1447 daardoor de status van bisschoppelijk kasteel. Vanaf 1458 tot 1528 werd het kasteel beheerd als bisschoppelijk kasteel door kasteleins. Dit gebeurde gedeeltelijk in combinatie met het beheer over kasteel Vreeland (maarschalksambt Nederkwartier). Met de opheffing van de wereldlijke macht van de bisschoppen in 1528 werd Abcoude het bezit van Karel V. Met de komst van de Fransen werd het kasteel in staat van verdediging gebracht. Abcoude werd niet ingenomen. Nadat de Fransen vertrokken waren, werd het garnizoen van Abcoude afgecommandeerd. Het kasteel werd niet opnieuw bewoond. In 1704 beschreef Ludolph Smids het kasteel als totaal vervallen. In 1715 verkochten de Staten van Utrecht de heerlijkheid en het slot aan Th. de Leeuw, kanunnik van St. Pieter. Hij herstelde het slot en woonde er tot zijn dood in 1744. Abcoude bleef bewoond tot ongeveer 1820. Door gebrek aan onderhoud was het toen in verval geraakt. Rond 1860 werd het kasteel gesloopt.
Historische betekenis
Stamslot van een ministerialengeslacht en vanaf 1449 een landsheerlijke burcht.
Stamslot van een ministerialengeslacht en vanaf 1449 een landsheerlijke burcht.
Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van kasteel Abcoude dateert uit 1268. Helaas weten we niet precies hoe het kasteel er toen uit zag.Op basis van afbeeldingen en een weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP is vast te stellen dat het grondplan van kasteel Abcoude de vorm had van een onregelmatige zeshoek. Het is onwaarschijnlijk dat het kasteel in deze vorm in een enkele bouwfase tot stand is gekomen. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om aanpassingen aan een bestaand polygonaal kasteel. De vroegste afbeeldingen van Abcoude zijn afkomstig uit de 17de eeuw, en laten een groot kasteel zien, dat gebouwd is in een onregelmatige zeshoek. De toegang tot de hoofdburcht werd gevormd door een rechthoekig poortgebouw, en aan de rechterzijde ervan stond een zware vierkante toren. De 3 andere knikken in onregelmatige zeshoekige aanleg werden gedekt door twee ronde torens en een D-vormige toren. Vermoedelijk heeft de toren tegenover het poortgebouw dienst gedaan als donjon. Het is onwaarschijnlijk dat het kasteel in een enkele fase is gebouwd. Mogelijk is er sprake geweest van aanpassingen aan een bestaand kasteel. Kasteel Abcoude is waarschijnlijk in later eeuwen niet veel veranderd. Eind 17de eeuw raakte het in verval, en werd vervolgens door Th. de Leeuw, nadat hij het kasteel in 1715 gekocht had, hersteld. Hij herstelde de torens en liet er spitsen op zetten. Na zijn dood in 1744 raakte het kasteel echter opnieuw in verval. Het verviel tot een ruine en werd tenslotte in 1860 afgebroken.
De oudste vermelding van kasteel Abcoude dateert uit 1268. Helaas weten we niet precies hoe het kasteel er toen uit zag.Op basis van afbeeldingen en een weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP is vast te stellen dat het grondplan van kasteel Abcoude de vorm had van een onregelmatige zeshoek. Het is onwaarschijnlijk dat het kasteel in deze vorm in een enkele bouwfase tot stand is gekomen. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om aanpassingen aan een bestaand polygonaal kasteel. De vroegste afbeeldingen van Abcoude zijn afkomstig uit de 17de eeuw, en laten een groot kasteel zien, dat gebouwd is in een onregelmatige zeshoek. De toegang tot de hoofdburcht werd gevormd door een rechthoekig poortgebouw, en aan de rechterzijde ervan stond een zware vierkante toren. De 3 andere knikken in onregelmatige zeshoekige aanleg werden gedekt door twee ronde torens en een D-vormige toren. Vermoedelijk heeft de toren tegenover het poortgebouw dienst gedaan als donjon. Het is onwaarschijnlijk dat het kasteel in een enkele fase is gebouwd. Mogelijk is er sprake geweest van aanpassingen aan een bestaand kasteel. Kasteel Abcoude is waarschijnlijk in later eeuwen niet veel veranderd. Eind 17de eeuw raakte het in verval, en werd vervolgens door Th. de Leeuw, nadat hij het kasteel in 1715 gekocht had, hersteld. Hij herstelde de torens en liet er spitsen op zetten. Na zijn dood in 1744 raakte het kasteel echter opnieuw in verval. Het verviel tot een ruine en werd tenslotte in 1860 afgebroken.
Afbeeldingen
- Kaart van het gebied tussen Montfoort en Amsterdam, met daarop een afbeelding van Abcoude, anoniem, 1554. GA Amsterdam (Renaud 1995, 78).- Landmeterskaart van kasteel Abcoude, door Marcelis van Oort, 1599. HUA, archief Financiele Instellingen, inv. nr. 113. (Renaud 1995, 100).- Tekening van de oostzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. Fondation Custodia (Coll. F. Lugt), Parijs, 5108. (Wyck, H.W.M. van der, 1989, 24, Renaud 1995, 98).- Tekening van de noordzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1888 A 1769 (Renaud 1995, 97).- Tekening van de westzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1911:69 (Renaud 1995, 96). - Tekening van Abcoude, met de toegangsbrug rechts, door R. Roghman uit 1646-1647. 's-Gravenhage, Koninklijk Huisarchief, nr. AT 26. (Van der Wyck 1989, 25).- tekening door A. de Haan- 17e-eeuwse tekening door A. v. Buchel- Prent van kasteel Abcoude, vervaardigd en uitgegeven door C.J. Visscher in 1620. HUA VA 2266. - Tekening van kasteel Abcoude door Abraham Rademaker (Beelaerts van Blokland en Dumas 2006, 263-267).- Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Abcoude, 1818, sectie B, blad 1, perceelnrs. 39-43. http://watwaswaar.nl/#Tw-ZM-6-1-1v-1-3052-2OBc---201 (geraadpleegd 26-3-2010) Bewerking door Viersen naar de kadastrale minuut, kadastrale gemeente Abcoude, sectie A1 + A2 en B1. (Renaud 1995, 100) - Reconstructietekening van het kapplan van kasteel Abcoude, door R.G. Bosch van Drakestein naar het weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP en de tekeningen van Roghman (Renaud 1995, 101).- Luchtfoto van het kasteelterrein. Foto Provincie Utrecht, (H. Bol) 1995 (Renaud 1995, 101).
- Kaart van het gebied tussen Montfoort en Amsterdam, met daarop een afbeelding van Abcoude, anoniem, 1554. GA Amsterdam (Renaud 1995, 78).- Landmeterskaart van kasteel Abcoude, door Marcelis van Oort, 1599. HUA, archief Financiele Instellingen, inv. nr. 113. (Renaud 1995, 100).- Tekening van de oostzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. Fondation Custodia (Coll. F. Lugt), Parijs, 5108. (Wyck, H.W.M. van der, 1989, 24, Renaud 1995, 98).- Tekening van de noordzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1888 A 1769 (Renaud 1995, 97).- Tekening van de westzijde van kasteel Abcoude, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1911:69 (Renaud 1995, 96). - Tekening van Abcoude, met de toegangsbrug rechts, door R. Roghman uit 1646-1647. 's-Gravenhage, Koninklijk Huisarchief, nr. AT 26. (Van der Wyck 1989, 25).- tekening door A. de Haan- 17e-eeuwse tekening door A. v. Buchel- Prent van kasteel Abcoude, vervaardigd en uitgegeven door C.J. Visscher in 1620. HUA VA 2266. - Tekening van kasteel Abcoude door Abraham Rademaker (Beelaerts van Blokland en Dumas 2006, 263-267).- Kadastrale minuut, kadastrale gemeente Abcoude, 1818, sectie B, blad 1, perceelnrs. 39-43. http://watwaswaar.nl/#Tw-ZM-6-1-1v-1-3052-2OBc---201 (geraadpleegd 26-3-2010) Bewerking door Viersen naar de kadastrale minuut, kadastrale gemeente Abcoude, sectie A1 + A2 en B1. (Renaud 1995, 100) - Reconstructietekening van het kapplan van kasteel Abcoude, door R.G. Bosch van Drakestein naar het weerstandsonderzoek van de Stichting RAAP en de tekeningen van Roghman (Renaud 1995, 101).- Luchtfoto van het kasteelterrein. Foto Provincie Utrecht, (H. Bol) 1995 (Renaud 1995, 101).
Bronnen
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn.
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn.
Literatuur
Beelaerts van Blokland, W. en Ch. Dumas, 2006, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker, Zwolle, 263-267.Carasso-Kok, M., 1985, 'Abcoude en Baambrugge in de Middeleeuwen', in: M. Carasso-Kok, 1985, Abcoude en Baambrugge 900 jaar, Abcoude, 32.Exaltus, R.P. en P.J. Orbons, 1995, Provincie Utrecht: Archeologisch onderzoek op de kasteelterreinen Slot van Abcoude, Huis te Vreeland en Huis ter Eem. Amsterdam, 10-13. RAAP-rapport 116.Renaud, J., 1995, 'Abcoude', in: Olde Meierink, B., e.a., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 96-101.Vis, J., 1930, 'Het voormalig Slot te Abcoude', in: Jaarboek Nifterlake 1930, 31-60.
Beelaerts van Blokland, W. en Ch. Dumas, 2006, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker, Zwolle, 263-267.Carasso-Kok, M., 1985, 'Abcoude en Baambrugge in de Middeleeuwen', in: M. Carasso-Kok, 1985, Abcoude en Baambrugge 900 jaar, Abcoude, 32.Exaltus, R.P. en P.J. Orbons, 1995, Provincie Utrecht: Archeologisch onderzoek op de kasteelterreinen Slot van Abcoude, Huis te Vreeland en Huis ter Eem. Amsterdam, 10-13. RAAP-rapport 116.Renaud, J., 1995, 'Abcoude', in: Olde Meierink, B., e.a., 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 96-101.Vis, J., 1930, 'Het voormalig Slot te Abcoude', in: Jaarboek Nifterlake 1930, 31-60.
Documentatie
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 3. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 3. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J (Ontwerp Bestemmingsplan Gemeente Abcoude Buitengebied 3(Nog steeds zo 17-6-2009).
Bestemming: (Natuurgebied)
Bestemmingsplan: J (Ontwerp Bestemmingsplan Gemeente Abcoude Buitengebied 3(Nog steeds zo 17-6-2009).
Bestemming: (Natuurgebied)
Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 21-6-1999
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 21-6-1999
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Onderzoek Habbema 1985 met als doel het kasteel te localiseren.Veldinspectie 2004 t.b.v. het AMR-project.
Onderzoek Habbema 1985 met als doel het kasteel te localiseren.Veldinspectie 2004 t.b.v. het AMR-project.
Overig onderzoek
Weerstandsonderzoek en booronderzoek door RAAP (Exaltus en Orbons 1995).
Weerstandsonderzoek en booronderzoek door RAAP (Exaltus en Orbons 1995).
Geomorfologische codering
3K26, Rivier-inversierug
3K26, Rivier-inversierug
Bodemkundige codering
Rn47C , Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4
Rn47C , Kalkloze poldervaaggronden; zware klei, profielverloop 3, of 3 en 4
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.