Object
Hagestein II / Gasperden

Locatie
Adres: N.v.t.
Hagestein
Gemeente Vianen
Provincie Utrecht

Het kasteelterrein ligt dicht bij de Lek ten noordwesten van het dorp Hagestein, dat vroeger het stadje Gasperden was. Ten oosten van de Lange Dreef. Het kasteel en het stadje waren tot één verdedigingswerk geïntegreerd. Het tweede kasteel Hagestein lag 406 meter ten noord-noorwesten van het kruispunt: Lange Dreef, Engweg, Dorpsstraat, Biezenweg.

Typologie

De typologie van het tweede kasteel Hagestein bij Gasperden is onbekend.

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar de polder 'Hagen' waar het gesitueerd was. Stein is een ander woord voor stenen huis. Gasperden was eigenlijk de naam van het gebied en het stadje dat bestond van 1382 tot 1405, maar het kasteel wordt soms ook zo genoemd. De naam Gasperden is ontleend aan de Gaasp, een riviertje dat voor de vorming van de huidige loop van de Lek ter plaatse van Hagestein liep. De naam Gasperden is in de loop van tijd vervangen door Hagestein.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-3-2009

Het kasteelterrein Hagestein II is nu in gebruik als weiland.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Het vroegere kasteelterrein is nu in gebruik als weiland. Aan de oppervlakte is niets meer te zien van het kasteel.

Afmetingen
De voorburcht mat ca. 22 x 17 meter, exclusief de binnengracht. Het gehele complex van kasteel plus stad Hagestein mat ongeveer ca. 87,5 x 127,5 m. De afmetingen zijn gebaseerd op de kadastrale minuut Hagestein 1811-1832, Zuid-Holland, Sectie A, blad 02.

Fysisch-geografische situering
Het kasteel was gelegen op een stroomrug.

Oudste vermelding
Datum: onbekend
Bron: onbekend

"De oudste vermelding is onbekend."

De oudste vermelding van Hagestein II is onbekend. Er is wel een oudste vermelding van het eerste kasteel Hagestein: In 1252 draagt Gijsbert van Goye zijn allodiale bezit, het slot van Gasperden, op aan de graaf van Gelre: 'Gevengoye domum meam apud Gaspewerde totum allonium meum sicut iacet infra fossatum meum exteriorem' ('Mijn huis Gevengoye nabij Gaspewerde, gelegen binnen de buitenste gracht van mijn totale allodium').

Bezitsgeschiedenis
In de dertiende eeuw kwam Hagestein I in het bezit van de heren van Goye en in 1252 draagt Gijsbert van Goye het slot van Gasperden als leen op aan In 1335 werd Otto van Asperen door de graaf van Holland beleend met Gasperden of 'herlicheit Hagesteyne' zoals het dan genoemd wordt. Hagestein is in handen van het geslacht Asperen tot het rond 1350 door Aleid van Asperen verkocht wordt aan Jan IV van Arkel. In 1376 wordt kasteel Hagestein I door de zoon van Jan IV, Otto van Arkel, aan zijn zoon Jan V van Arkel in leen gegeven, die het verbouwt tot een sterke vesting. In de Arkelse oorlog, die duurde van 1401 tot 1412, werd Hagestein I belegerd en veroverd onder leiding van graaf Willem VI van Holland. Het kasteel en het stadje Gasperden werden geslecht en het gebied Hagestein werd bezit van de bisschop van Utrecht, die aan de kant van Holland stond. Sinds 1510 was de heerlijkheid van Hagestein het gemeenschappelijke bezit van de kapittels van de Dom en van Oudmunster in Utrecht. Zij lieten in de zestiende eeuw Hagestein II bouwen op de plaats van het oude huis. Dit kasteel, Hagesten II, werd in 1855 gesloopt.

Bouwgeschiedenis
In de dertiende eeuw kwam Gasperden in het bezit van de heren van Goye en in 1252 draagt Gijsbert van Goye het slot van Gasperden als leen op aan de graaf van Gelre. Er moet dus voor 1252 al sprake zijn geweest van een eerste kasteel Hagestein. Hoe dit kasteel er precies uitzag is onbekend. In de 16e eeuw werd er op de plaats van dit kasteel een nieuw kasteel gebouwd.Dit kasteel is blijkens de archiefstukken kort na 1546 gebouwd als woontoren, waarbij de woontoren Vleuten als voorbeeld heeft gediend. Volgens een tekening van Joan Berck uit 1583 was het een rechthoekige toren van een enkele bouwlaag boven een kelder. De wat onbeholpen tekening doet een schilddak vermoeden. De toren stond direct in de gracht en was met een brug verbonden met de voorburcht. Aan de zijde van de voorburcht stond een stenen poortdoorgang. In 1646, toen Roghman het kasteel tekende, was de toren met een verdieping verhoogd (of Berck heeft de hoogte niet goed weergegeven) en had hij een noord-zuid gericht zadeldak. De toren was aan tenminste de noord-en westzijde aanmerkelijk uitgebreid. Aan de noordzijde bevond zich een lager rechthoekige aanbouw van twee bouwlagen onder een zadeldak, aan de westzijde een hoog opgaande vierkante aanbouw haaks op het midden van de toren (een traptoren?) met ten noorden daarvan een lage aanbouw en ten zuiden daarvan een uitgebouwde kamer, steunend op een houten draagconstructie in de gracht. De houten brug was vervangen door een stenen boogbrug, die was voorzien van een overbouwing over de gehele lengte. Rond 1745 tekende Jan de Beyer het kasteel. Het was toen opnieuw sterk uitgebreid. De woontoren met de aanbouw aan de noordzijde was verbouwd tot een rechthoekig huis met omlopend schilddak, de uitgebouwde kamer aan de zuidwestzijde was vergroot tot een vierkante toren en op de noordwesthoek was als tegenhanger eveneens een vierkante uitbouw geplaatst. De bebouwing op de brug was verwijderd en de oorspronkelijke poortdoorgang hersteld of weer teruggebracht. De door Simon Fokke rond het midden van de achttiende eeuw gemaakte tekening van (het beleg van) het kasteel berust volledig op fantasie. Het kasteel is in 1855 afgebroken.

Afbeeldingen
-Plattegrond van de stad Hagestein, met daarop het kasteel, door Joan Berck, 1583, Rau, Top. Atlas, Arch. Domkapittel 1648-18 (In: Van Groningen 1989, 245).-Het tweede huis Hagestein vanuit het noordwesten, door R. Roghman uit 1646-1647. 157 x 400 mm. Amsterdam, Rijksprentenkabinet, inv. 1898 A 3660 (Van der Wyck 1989, 79).-Het kasteel Hagestein volgens een potloodtekening van A. Schoemaker uit de eerste helft van de achttiende eeuw. Collectie: Leiden U.B. Bodel Nijenhuis 305 I 21. -Belegering van het eerste slot Hagestein door graaf Willem VI. Fantasievoorstelling in het midden van de achttiende eeuw door Simon Fokke. -Het huis Hagestein in de achttiende eeuw. Gravure van H. Spilman naar Jan de Beijer (In: Van Groningen 1989, 156).-Het huis Hagestein, oostzijde, door F.N.M. Eyck van Zuylichem, sepiatekening, 1838. Collectie: Leiden U.B. Bodel Nijenhuis 305 I 19.-Kadastrale minuut Hagestein 1822, Zuid-Holland, Sectie A, blad 02, nr. 503 (huis) tot en met 508. (http://watwaswaar.nl/#VE-SO-6-ed-1v-1-3AUi-1vqC---Hr, geraadpleegd op 09-03-2010)-Kadastrale minuut (1822) over Google Earth foto, 2009, locatie terrein HagesteinII (NKS digitale documentatie)

Bronnen
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 79.

Literatuur
-Dekker, C., 1983, Het Kromme Rijngebied in de middeleeuwen, Zutphen. Stichtse Historische reeks 9.-Exaltus, R.P., 1995, Vijfheerenlanden archeologisch onderzoek kasteel Hagestein, Amsterdam. RAAP-rapport 135.-Groesbeek, J.W., 1954, De heren van Arkel, De Nederlandsche Leeuw, jaargang 71. nr. 4/7.-Groningen, C.L. van, 1989, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, De Vijfheerlanden met Asperen, Heukelum en Spijk, 's-Gravenhage, 155-156.-Heniger, J., 1982, Beleg van Hagestein, Het land van Brederode, jaargang 7, nr. 2/3, 32-44.-Hoekstra, T.J., 1996, Een nieuw kasteel, Het land van Brederode, jaargang 21, 29-30-Pols, M.S., 1893, De heerlijkheid en stad van Hagestein, Verslagen en mededelingen van de Vereniging tot uitgave der bronnen van het Oude Vaderlandsche recht, deel 3, nr. 1.-Kok, R.S., 2003, Van bronstijd-boerderij tot lusthof voor Van Brederode. Een verkenning van de archeologie van Vianen, In: Archeologische Kroniek van Utrecht 2002-2003, 27.-Waale, M.J., 1990, De Arkelse oorlog 1401-1412. Een politieke, krijgskundige en economische analyse, Hilversum, 184-185.-Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman, Alphen aan den Rijn. 2 dln.

Documentatie
In Archis worden de in het tabblad 'Beschrijving' op het terrein gedane vondsten beschreven n.a.v. het onderzoek van RAAP in 1995. In Archis is daarnaast, onder deze gegevens, ook informatie opgenomen uit de database van de SKLN. Deze informatie betreft echter een ander object, nl. het Blokhuis bij Hagestein. Hier zijn twee verschillende objecten ten onrechte met elkaar in verband gebracht (WL 28-3-2009).

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J  (Bestemming in Voorontwerp bestemmingsplan landelijk gebied 2008)
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Annemiek te Stroete
Beschrijving gemaakt: 12-11-2002

Geomorfologische codering
T, Terp of hoogwatervluchtplaats.

Bodemkundige codering
|f TERP-- , Oude bewoningsplaatsen.