Zuilichem
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Zuilichem
Zuilichem
Locatie
Adres: Iets ten oosten van Waaldijk 63
Zuilichem
Gemeente Zaltbommel
Provincie Gelderland
Kasteel Zuilichem was gelegen aan de Waal, ten noorden van het dorp Zuilichem, tussen het Kerkwegje en de Waalbandijk.
Adres: Iets ten oosten van Waaldijk 63
Zuilichem
Gemeente Zaltbommel
Provincie Gelderland
Kasteel Zuilichem was gelegen aan de Waal, ten noorden van het dorp Zuilichem, tussen het Kerkwegje en de Waalbandijk.
Typologie
Kasteel Zuilichem was een kasteel met een vierkante hoofdburcht.
Kasteel Zuilichem was een kasteel met een vierkante hoofdburcht.
Etymologie
Het kasteel is genoemd naar de plaats waar het gelegen is geweest.
Het kasteel is genoemd naar de plaats waar het gelegen is geweest.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 31-3-2003
In de bodem bevinden zich fundamenten van het kasteel, die bovengronds opgemetseld zijn en zo zichtbaar zijn gemaakt voor het publiek.
Laatst bijgewerkt: 31-3-2003
In de bodem bevinden zich fundamenten van het kasteel, die bovengronds opgemetseld zijn en zo zichtbaar zijn gemaakt voor het publiek.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
In de bodem zijn nog enkele resten van funderingen van kasteel Zuilichem bewaard gebleven. Deze zijn na opgravingen in 1997 bovengronds zichtbaar gemaakt.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
In de bodem zijn nog enkele resten van funderingen van kasteel Zuilichem bewaard gebleven. Deze zijn na opgravingen in 1997 bovengronds zichtbaar gemaakt.
Afmetingen
De hoofdburcht van kasteel Zuilichem had een maat van 20 x 20 meter, de voorburcht met zijn enigszins trapeziumvorm een gemiddelde maat van 40 x 40 meter. Het totale terrein inclusief de grachten had een maat van 120 x 80 meter.
De hoofdburcht van kasteel Zuilichem had een maat van 20 x 20 meter, de voorburcht met zijn enigszins trapeziumvorm een gemiddelde maat van 40 x 40 meter. Het totale terrein inclusief de grachten had een maat van 120 x 80 meter.
Oudste vermelding
Datum: 1203
Bron: Sloet van den Beele 1872-1876, nr. 40
"'Burgenses quoque de Tile stadebunt eodem iure et stabunt apud Sulchem et Driele (...) s. Reynerus castellanus de Sulenkem.'"
In 1203 was sprake van een kastelein op het kasteel te 'Sulenkem.'
Datum: 1203
Bron: Sloet van den Beele 1872-1876, nr. 40
"'Burgenses quoque de Tile stadebunt eodem iure et stabunt apud Sulchem et Driele (...) s. Reynerus castellanus de Sulenkem.'"
In 1203 was sprake van een kastelein op het kasteel te 'Sulenkem.'
Bezitsgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer het kasteel, dat eigendom was van de graven van Gelre, precies gebouwd werd. In 1203 werd ene Reynerus genoemd als kastelein op een kasteel in Zuilichem. Waarschijnlijk is dit Reinoud van Nassau geweest. Het is niet bekend of dit kasteel gelegen is geweest op de plek waar nu resten van een laatmiddeleeuws kasteel zijn teruggevonden. In 1435 was een kasteel te Zuilichem eigendom van Arent van Herlaer, een leenman van de graaf van Gelre. In 1483 was het in bezit van Frederik Pieck van Asperen en in 1539 van Gijsbert van Doorn. Het kasteel werd verwoest in 1543, maar opnieuw opgebouwd. In 1590 was Izabel Pieck eigenares. In 1630 werd het kasteel door Elizabeth van Grevenbroek, weduwe van Joost Pieck, verkocht aan Constantijn Huygens, de bekende dichter. Zijn familie behield het kasteel tot 1753, toen Johan baron van Wassenaer, echtgenoot van Suzanna Louisa Huygens, het verkocht aan Johan Boellaard. Deze liet het kasteel afbreken. In 1818 werd het verkocht aan M.J. van Eyck, die zich daarna Eyck van Zuilichem noemde. Hij liet op de voorburcht een nieuw huis bouwen, maar zijn zoon F.N.M. van Eyck liet dit weer afbreken.
Het is niet bekend wanneer het kasteel, dat eigendom was van de graven van Gelre, precies gebouwd werd. In 1203 werd ene Reynerus genoemd als kastelein op een kasteel in Zuilichem. Waarschijnlijk is dit Reinoud van Nassau geweest. Het is niet bekend of dit kasteel gelegen is geweest op de plek waar nu resten van een laatmiddeleeuws kasteel zijn teruggevonden. In 1435 was een kasteel te Zuilichem eigendom van Arent van Herlaer, een leenman van de graaf van Gelre. In 1483 was het in bezit van Frederik Pieck van Asperen en in 1539 van Gijsbert van Doorn. Het kasteel werd verwoest in 1543, maar opnieuw opgebouwd. In 1590 was Izabel Pieck eigenares. In 1630 werd het kasteel door Elizabeth van Grevenbroek, weduwe van Joost Pieck, verkocht aan Constantijn Huygens, de bekende dichter. Zijn familie behield het kasteel tot 1753, toen Johan baron van Wassenaer, echtgenoot van Suzanna Louisa Huygens, het verkocht aan Johan Boellaard. Deze liet het kasteel afbreken. In 1818 werd het verkocht aan M.J. van Eyck, die zich daarna Eyck van Zuilichem noemde. Hij liet op de voorburcht een nieuw huis bouwen, maar zijn zoon F.N.M. van Eyck liet dit weer afbreken.
Historische betekenis
Kasteel Zuilichem is vooral van betekenis omdat het de woning is geweest van dichter Constantijn Huygens.
Kasteel Zuilichem is vooral van betekenis omdat het de woning is geweest van dichter Constantijn Huygens.
Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer er voor het eerst een kasteel is gebouwd in Zuilichem, maar in 1203 wordt er een kastelein genoemd. Het is onbekend hoe dit kasteel er toen uitzag. Waarschijnlijk is dit op enig moment verdwenen, wellicht omdat het gelegen was ergens op de oever van de Waal en die uitgeschuurd is geraakt door de rivier. Het kasteel waar in Zuilichem de resten van zijn aangetroffen, kan niet veel ouder zijn dan de tweede helft van de 13de eeuw. Dit kasteel bestond in de 17de eeuw uit een vierkant hoofdburcht van 20 x 20 meter bestaande uit twee vrijwel identiek rechthoekige bouwvolumes onder een zadeldak en ten zuiden daarvan een enigszins trapeziumvormige voorburcht van circa 40 x 40 meter met op de noordwesthoek een poorttoren en op de zuidwest- en zuidoosthoek een ronder toren. Verder naar het zuiden, aan de westzijde van de weg, bevond zich een koetshuis. De hoofdburcht, die deels in de dijk was gelegen, bevatte in de zuidgevel een uitgebouwde toren met entree en trap. De noordgevel bevatte in het midden een uitgebouwd achthoekig torentje op een vierkante basis. Uit het archeologisch onderzoek is niet geheel duidelijk geworden of het noordelijke bouwvolume van de hoofdburcht ouder is dan de zuidelijke. De zuidelijke is weliswaar jonger, maar dat kan ook een herstelling zijn, aangezien deze is opgetrokken uit hergebruikt materiaal. Mogelijk heeft de herstelling te maken met de inname van het kasteel in 1543 door troepen van de hertog van Gelre. Opvallend is wel dat bij de (her)bouw van het zuidelijke volume een deur in de oostgevel van het noordelijke volume is dichtgezet. Het geheel doet aan als een geplande aanleg van rond 1300 of iets later, met latere aanbouw, waarbij mogelijk eerst het achterste gedeelte is opgetrokken, gevolgd door het voorste gedeelte. In de 17de eeuw bevatte de noordelijke vleugel van de hoofdburcht een grote zaal met naastliggende kamer, de zuidelijke in het midden de entree met oostelijk de keuken en westelijk een slaapkamer. De indeling van de noordelijke vleugel doet nog sterk 13de-eeuws aan. In 1673 werd het kasteel door de Fransen geplunderd. Toen Johan Boellaard het kasteel in 1753 kocht was het vervallen. Hij liet de hoofdburcht afbreken; de voorburcht bleef gespaard. In 1819 liet M. J. van Eyck op de voorburcht een grote ronde toren bouwen, met daarnaast een kleiner zeskantig torentje en bijgebouwen. Hij herstelde het oude poortgebouw, maar brak een van de twee torentjes van de voorburcht en de ringmuur af. Zijn zoon F.N.M. Eyck van Zuilichem liet het huis dat zijn vader gebouwd had en alles wat er nog van de voorburcht over was afbreken. In 1996 werden bij werkzaamheden in het kader van de dijkverzwaring in de bodem resten aangetroffen van de fundamenten van de noordoosthoek van de hoofdburcht. Deze zijn onderzocht door de toenmalige ROB, waarna de resten weer met grond zijn bedekt. Nadat de dijk verlegd was, zijn de muurresten bovengronds gekopieerd en is een deel van het kasteel zo zichtbaar zijn gemaakt voor het publiek.
Het is niet bekend wanneer er voor het eerst een kasteel is gebouwd in Zuilichem, maar in 1203 wordt er een kastelein genoemd. Het is onbekend hoe dit kasteel er toen uitzag. Waarschijnlijk is dit op enig moment verdwenen, wellicht omdat het gelegen was ergens op de oever van de Waal en die uitgeschuurd is geraakt door de rivier. Het kasteel waar in Zuilichem de resten van zijn aangetroffen, kan niet veel ouder zijn dan de tweede helft van de 13de eeuw. Dit kasteel bestond in de 17de eeuw uit een vierkant hoofdburcht van 20 x 20 meter bestaande uit twee vrijwel identiek rechthoekige bouwvolumes onder een zadeldak en ten zuiden daarvan een enigszins trapeziumvormige voorburcht van circa 40 x 40 meter met op de noordwesthoek een poorttoren en op de zuidwest- en zuidoosthoek een ronder toren. Verder naar het zuiden, aan de westzijde van de weg, bevond zich een koetshuis. De hoofdburcht, die deels in de dijk was gelegen, bevatte in de zuidgevel een uitgebouwde toren met entree en trap. De noordgevel bevatte in het midden een uitgebouwd achthoekig torentje op een vierkante basis. Uit het archeologisch onderzoek is niet geheel duidelijk geworden of het noordelijke bouwvolume van de hoofdburcht ouder is dan de zuidelijke. De zuidelijke is weliswaar jonger, maar dat kan ook een herstelling zijn, aangezien deze is opgetrokken uit hergebruikt materiaal. Mogelijk heeft de herstelling te maken met de inname van het kasteel in 1543 door troepen van de hertog van Gelre. Opvallend is wel dat bij de (her)bouw van het zuidelijke volume een deur in de oostgevel van het noordelijke volume is dichtgezet. Het geheel doet aan als een geplande aanleg van rond 1300 of iets later, met latere aanbouw, waarbij mogelijk eerst het achterste gedeelte is opgetrokken, gevolgd door het voorste gedeelte. In de 17de eeuw bevatte de noordelijke vleugel van de hoofdburcht een grote zaal met naastliggende kamer, de zuidelijke in het midden de entree met oostelijk de keuken en westelijk een slaapkamer. De indeling van de noordelijke vleugel doet nog sterk 13de-eeuws aan. In 1673 werd het kasteel door de Fransen geplunderd. Toen Johan Boellaard het kasteel in 1753 kocht was het vervallen. Hij liet de hoofdburcht afbreken; de voorburcht bleef gespaard. In 1819 liet M. J. van Eyck op de voorburcht een grote ronde toren bouwen, met daarnaast een kleiner zeskantig torentje en bijgebouwen. Hij herstelde het oude poortgebouw, maar brak een van de twee torentjes van de voorburcht en de ringmuur af. Zijn zoon F.N.M. Eyck van Zuilichem liet het huis dat zijn vader gebouwd had en alles wat er nog van de voorburcht over was afbreken. In 1996 werden bij werkzaamheden in het kader van de dijkverzwaring in de bodem resten aangetroffen van de fundamenten van de noordoosthoek van de hoofdburcht. Deze zijn onderzocht door de toenmalige ROB, waarna de resten weer met grond zijn bedekt. Nadat de dijk verlegd was, zijn de muurresten bovengronds gekopieerd en is een deel van het kasteel zo zichtbaar zijn gemaakt voor het publiek.
Afbeeldingen
- Tekening door Jacob van der Ulft (1627-1689). Amsterdam Museum_TA 10336. - Pentekening door Constantijn Huygens jr., 1657. Teding van Berkhout Stichting. - Pen- en penseeltekening van de voorburcht door Constantijn Huygens jr., 1666. Voorburg, Huygens Museum Hofwijck. - Pen- en penseeltekening door Abraham Rademaker. Afgebeeld in Van den Klooster, nr. 58. - Kaart door H. Tas, 1772. Rijksarchief Arnhem, kaartencollectie. - Tekening van de ruïnes door J. F. Christ. Afgebeeld in Robidé van der Aa, nr. 52. - Plattegrond geheel kasteel, F.N.M. Eijck van Zuylichem ca 1840, UB Leiden P313 3N045. - Plattegrond hoofdburcht, F.N.M. Eijck van Zuylichem ca 1860, UB Leiden, P313 3N044 - Pentekening, A de Haen ca 1730, UB Leiden, P313 3N029. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5731. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5732. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5733. - Pentekening van de voorburcht, C Huygens 1679, Rijksprentenkabinet, PK RP-T-1997-43. - Pentekening, anoniem XVIII, Regionaal Archief Rivierenland, SAB002000518.
- Tekening door Jacob van der Ulft (1627-1689). Amsterdam Museum_TA 10336. - Pentekening door Constantijn Huygens jr., 1657. Teding van Berkhout Stichting. - Pen- en penseeltekening van de voorburcht door Constantijn Huygens jr., 1666. Voorburg, Huygens Museum Hofwijck. - Pen- en penseeltekening door Abraham Rademaker. Afgebeeld in Van den Klooster, nr. 58. - Kaart door H. Tas, 1772. Rijksarchief Arnhem, kaartencollectie. - Tekening van de ruïnes door J. F. Christ. Afgebeeld in Robidé van der Aa, nr. 52. - Plattegrond geheel kasteel, F.N.M. Eijck van Zuylichem ca 1840, UB Leiden P313 3N045. - Plattegrond hoofdburcht, F.N.M. Eijck van Zuylichem ca 1860, UB Leiden, P313 3N044 - Pentekening, A de Haen ca 1730, UB Leiden, P313 3N029. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5731. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5732. - Pentekening, C Huygens jr, Stadskasteel Zaltbommel, 0244-5733. - Pentekening van de voorburcht, C Huygens 1679, Rijksprentenkabinet, PK RP-T-1997-43. - Pentekening, anoniem XVIII, Regionaal Archief Rivierenland, SAB002000518.
Bronnen
Sloet van den Beele, L.J.A.W., 1872-1876, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutfen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288, Den Haag, nr. 40.
Sloet van den Beele, L.J.A.W., 1872-1876, Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutfen, tot op den slag van Woeringen, 5 Juni 1288, Den Haag, nr. 40.
Literatuur
- Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden XIII (Gorinchem 1851) 378. - Heeswijk, J.H.G.J. van, 'Het kasteel van Zuilichem', in: Tussen Voorn en Loevestein 11 (1975) 1-3. - Heijbroek, J.F., Met Huygens op reis (Zutphen 1983) 16, 42, 65-66. - Eyk van Zuylichem, F.N.M., 'Het voormalige kasteel te Zuylichem', in: Geldersche Volks-Almanak 1870, 66-74. - Klooster, L.J. van den, Een kabinet van gezichten in Gelderland (Bussum 1974) no. 58. - Robidé van der Aa, C.P.E., Oud Nederland in de uit vroeger dagen overgeblevene burgen en kasteelen (Nijmegen 1841) nr. 52. - Schute, I.A., Archeologisch onderzoek naar het kasteel Zuilichem, gem. Brakel (Amsterdam 1995) (RAAP-rapport 124). - Veen, J.S. van, De verwoesting van het huis te Zuylichem in 1543, Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre 28(1925), 81-82. - Ver Huell, A., Het huis te Zuijlichem, in: Kellen, David van der, De Oude tijd (Haarlem 1870), 20-21. - Wijnen, Wim van, Het kasteel van Zuilichem, in: z.n., Kel, kel, waene tijd was te... (z.p. 1995), 53-62.
- Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden XIII (Gorinchem 1851) 378. - Heeswijk, J.H.G.J. van, 'Het kasteel van Zuilichem', in: Tussen Voorn en Loevestein 11 (1975) 1-3. - Heijbroek, J.F., Met Huygens op reis (Zutphen 1983) 16, 42, 65-66. - Eyk van Zuylichem, F.N.M., 'Het voormalige kasteel te Zuylichem', in: Geldersche Volks-Almanak 1870, 66-74. - Klooster, L.J. van den, Een kabinet van gezichten in Gelderland (Bussum 1974) no. 58. - Robidé van der Aa, C.P.E., Oud Nederland in de uit vroeger dagen overgeblevene burgen en kasteelen (Nijmegen 1841) nr. 52. - Schute, I.A., Archeologisch onderzoek naar het kasteel Zuilichem, gem. Brakel (Amsterdam 1995) (RAAP-rapport 124). - Veen, J.S. van, De verwoesting van het huis te Zuylichem in 1543, Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre 28(1925), 81-82. - Ver Huell, A., Het huis te Zuijlichem, in: Kellen, David van der, De Oude tijd (Haarlem 1870), 20-21. - Wijnen, Wim van, Het kasteel van Zuilichem, in: z.n., Kel, kel, waene tijd was te... (z.p. 1995), 53-62.
Documentatie
- Documentatie in de map 'Zuilichem', bibliotheek NKS.
- Documentatie in de map 'Zuilichem', bibliotheek NKS.
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Bestemmingsplan:
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
Opgravingen mei en oktober 1996.
Opgravingen mei en oktober 1996.
Overig onderzoek
- Onderzoek door RAAP, 1995 (Schute 1995). - Onderzoek door de Stichting Bodemkartering, 1945
- Onderzoek door RAAP, 1995 (Schute 1995). - Onderzoek door de Stichting Bodemkartering, 1945
Geomorfologische codering
D1- Dijk / 3K25 - Rivieroeverwal
D1- Dijk / 3K25 - Rivieroeverwal
Bodemkundige codering
|h Dijk / Rn95A - Kalkhoudende poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5
|h Dijk / Rn95A - Kalkhoudende poldervaaggronden; zware zavel en lichte klei, profielverloop 5
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.