Heumen

IN BEWERKING [?]

Object
Heumen

Locatie
Adres:
Heumen
Gemeente Heumen
Provincie Gelderland

Kasteel Heumen lag enkele kilometers ten zuiden van het dorp Heumen in de uiterwaarden van de Maas.

Typologie
Zaaltoren (1250-1350) (aanvankelijk)
Vierkante of rechthoekige burcht (1275-1550) (later)
Kasteel Heumen bestond aanvankelijk uit een eenvoudige woontoren, die later werd uitgebreid tot en vierkante burcht.

Etymologie
Het kasteel is genoemd naar het dorp Heumen.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 10-2-2003

Resten van het kasteel liggen in de bodem onder een viaduct van de in 1980 aanlegde snelweg A73.

Oudste vermelding
Datum: 1386
Bron: P.N. van Doorninck, Acten betreffende Gelre en Zutphen, 1376-1392, uit het Staatsarchief te Dusseldorp (Haarlem 1900) pag. 74.

"'(...) ende dat gelt van der leessinge vurscreven den selven Johanne of sijnen erven tot Hoemen upt overste huijs dat nu is heren Segers vurscreven, vrij ende kummerloes te leveren (...)'"

Willem, graaf van Gelre, belooft Johan van Groesbeek elk jaar 300 oude schilden te geven en die te betalen op het kasteel in Heumen.

Bezitsgeschiedenis
De bouwheren en eerste bezitters van kasteel Heumen waren de graven van Dalen, die het in de 14e eeuw lieten bouwen. Tussen 1343 en 1348 verwierf Johan van Groesbeek de heerlijkheid en het bijbehorende kasteel. Zijn zoon Zeger droeg het kasteel over aan Willem I, hertog van Gelre, die hem er in 1402 ermee beleende. In 1473 werden grote delen van het Gelderse gebied door de hertog van Gelre overgedragen aan de hertog van Kleef. In 1480 moest Zeger van Groesbeek (dit kan haast niet dezelfde Zeger zijn als de voornoemde, hoewel dit in de literatuur wel zo lijkt) het kasteel wegens trouwbreuk overdragen aan hertog Jan van Kleef, maar hij kreeg het in 1482 weer terug. In 1660 verkocht Johan van Groesbeek het kasteel aan Ludolf Steenhuys. Door vererving raakte het kasteel in 1767 in handen van Bernhard graaf van Welderen, heer van Ubbergen. In 1769 verkocht hij het aan de stad Nijmegen. In 1770 werd het verkocht aan Mauritz Cornelis Pasques, heer van Chavonnes. Die verkocht het aan Mr. Cornelis Hendrik Craan. In 1809 verkocht diens weduwe het aan haar broer Jacobus Johannes Craan en diens schoonzoon Jonkheer Johan Anthony Boreel de Mauregnault, die het lieten afbreken. De grond bleef na de sloop van het kasteel nog lange tijd in bezit van de erven van de jonkheer Boreel de Mauregnault.

Historische betekenis
Het kasteel is opvallend vanwege de aanvankelijke kruisvorm van de hoofdburcht en de hoefijzervormige toren.

Bouwgeschiedenis
In de 14e eeuw werd het eerste Kasteel Heumen gebouwd in opdracht van de graven van Dalen. De bouw van het kasteel verliep in 7 fasen: (1) in het begin van de 14e eeuw werd een rechthoekige zaaltoren gebouwd, met aan beide zijden een rechthoekige aanbouw, zodat een kruisvormig geheel ontstond. De zaaltoren mat 23,4 x 11,4 meter van buiten en 18,6 x 6,5 meter van binnen; de muurdikte was dus 2,4 meter. (2) In het midden van de 14e eeuw werd er een ringmuur gebouwd om het voorterrein. Deze muur was ca. 80 cm. dik. Alleen aan de oostelijke kant, waar de hoofdburcht zich bevond, stond geen muur. (3) Rond 1400 werden het kruisvormige hoofdgebouw opgevuld tot een vierkant. Op de noordwestelijke hoek verrees een hoefijzervormige toren. Om dit gebouw werd een gracht aangelegd. (4) In het midden van de 15e eeuw werd op 5,5 tot 6,5 meter afstand van de hoofdburcht een weermuur gebouwd, met een lengte van 39 x 36,5 meter. De oudere gracht werd gebruikt als funderingssleuf, waarna om de muur een nieuwe gracht gegraven werd. De toegangspoort bevond zich aan de westkant. Ook de voorburcht werd versterkt met een weermuur, die 4,5 meter van de noordelijke muur van de voorburcht lag. (5) Tijdens de strijd tussen Karel van Gelre en de stad Nijmegen in 1526-1527 werd het kasteel ontmanteld. Daarna werd het opnieuw versterkt. Er werden 3 hoektorens gebouwd; de hoefijzervormige werd verbouwd en aan de noordoostelijk een zuidwestelijke hoek werden ronde torens gebouwd. Er kwam een verbindingsvleugel tussen de hoofdburcht en de westelijke ringmuur. Op de voorhof werden twee gebouwen neergezet, een in de zuidwestelijke hoek en een langs de hele lengte van de noordelijke muur. Aan de oostkant van de voorhof werd een muur gebouwd, die deels vastzat aan de westelijke muur om de hoofdburcht. (6) In december 1585 werd het kasteel veroverd door de Spanjaarden, waarbij het zwaar gebombardeerd werd. Hierna werd het oostelijke deel van de hoofdburcht afgebroken, zodat alleen het westelijke deel de woonfunctie vervulde. Tegen de oostelijke ringmuur werd een apart gebouw opgericht. De toegang bevond zich nu in de noordelijke muur. (7) In de 17e eeuw werd tussen de noordwestelijke en de zuidwestelijke toren een muur gebouwd, zodat de woonvleugel vergroot werd. Er werd een zuidoostelijke hoektoren toegevoegd. Bij de toegang in het noorden kwam een stenen boogbrug.Cornelis Craan liet in 1790 een groot deel van het kasteel afbreken. Alleen het oostelijk deel van de hoofdburcht bleef bestaan: 2 paviljoens met ronde hoektorens en 2 bijgebouwen. In 1809 werd het kasteel helemaal afgebroken en vervangen door nieuwbouw. In 1879 stond er alleen nog een fragment van de zuidoostelijke hoek en een bijgebouw, dat in 1939 gesloopt werd.