Toren, Gelderse / Huis te Spankeren

IN BEWERKING [?]

Object
Toren, Gelderse / Huis te Spankeren

Locatie
Adres: Zutphensestraatweg 8, 6956 AC
Spankeren
Gemeente Rheden
Provincie Gelderland

Het kasteel ligt in de uiterwaarden van de IJssel, ten oosten van het dorp Spankeren.

Typologie

De toren is een alleenstaande ronde woontoren.

Etymologie
Waarschijnlijk is de toren genoemd naar de bouwheer Karel van Gelder. Van 'Gelder's toren' is de naam verbasterd tot Gelderse Toren.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 12-2-2003

De toren is een omgrachte alleenstaande woontoren in neogotische stijl. De toren heeft twee verdiepingen en een rond kegelvormig dak, en heeft aan alle kanten balkons en erkers. De toren is omdijkt en omgracht; naar de hoofdburcht voert een ophaalbrug. De toren verkeert in goede staat en is in gebruik als woonhuis.

Oudste vermelding
Datum: 1535, 1/9
Bron: I. A. Nijhoff, Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland VI.3 (Arnhem 1875) nr. 1816

"'In vurwarden ind manieren hijrna bescreven hebben Gerit van Scherpenzeell genant Palick, drost op Veluwen, durwerden etc. ind meyster Roeleff Leydecker van mijnen genedigen lieffsten heren den toirn op Spanckeren aingenamen aff to breecken ind wederomme opt nij to maicken, dats to weten, daty zij denseluen toirn, mit kameren, genge ind anders also maicken sullen als sijne ff. gnaden hon gewesen hebben (...)'"

Karel van Gelre gaf in 1535 opdracht een oudere toren af te breken en een nieuwe te bouwen.

Bezitsgeschiedenis
In 1179 is al sprake van een 'curtis Spankeren', een 'hof Spankeren'. Deze curtis was bezit van de graven van Zutphen en raakte door een huwelijk van Ermgard van Zutphen met Gerhard II, hertog van Gelre, in bezit van de Gelderse hertogen. Karel van Gelre liet er in 1535 een oude toren afbreken en een nieuwe bouwen. Karel van Gelre liet de toren in 1538 na aan zijn bastaardzoon Karel van Gelder. Diens zoon Karel gaf de toren aan zijn zuster Catharina. Zij trouwde in 1598 met Herman van Delen, zodat het kasteel in bezit kwam van het geslacht Van Delen. Hun zoon Karel verkocht de toren in 1653 aan zijn zwager Wilt van Broeckhuisen, die getrouwd was met Karels zuster Fenna van Delen. Hun zoon Wilt Jan liet de toren na aan zijn dochter Fenna. Door haar huwelijk in 1707 met Gerrit Jan van Rhemen van Rhemenshuizen kwam de toren in bezit van het geslacht Van Rhemen. In 1868 liet Alexander van Rhemen de toren tot de eerste verdieping afbreken en opnieuw opbouwen. In 1922 verkocht dit geslacht de toren aan de familie Wurfbain. Door een faillissement in 1979 werd de familie Wurfbain gedwongen de toren te verkopen en kwam die in bezit van de heer Ruyten. Diens zoon bezit en bewoont de toren tegenwoordig.

Historische betekenis
De toren was bedoeld om een gedeelte van de IJssel te kunnen controleren.

Bouwgeschiedenis
Andela acht het mogelijk dat de Gelderse Toren na 1448 is gebouwd door Karel van Egmond, hertog van Gelre. In 1535 gaf Karel van Gelre de aannemer Roeleff Leydecker de opdracht een oude toren af te breken en een nieuwe te bouwen. Er zijn helaas geen nadere gegevens over deze oudere toren bekend. Andela vermoedt dat de afbraak die toen in de aanbesteding overeengekomen was niet of maar beperkt heeft plaatsgevonden. De toren is bij deze verbouwing zeer waarschijnlijk verhoogd en in ieder geval voor bewoning geschikt gemaakt. De oudste vermelding dateert uit 1535 en spreekt van den toirn to Spanckeren.In 1714 is de toren inwendig verbouwd naar ontwerp van Isaack van den Heuvel, het ontwerp is maar ten dele uitgevoerd. Van den Heuvel tekende in 1718 ook een kaart van het landgoed met daarop de in die periode gerealiseerde formele aanleg van de tuinen. In de periode 1868-1869 is de toren opnieuw verbouwd. In 1868 wilde de toenmalige kasteelheer Alexander van Rhemen het kasteel afbreken en tot een romantische ruïne laten vervallen, maar het bleek onmogelijk de onderste verdieping af te breken. Daarom zijn de eerste en tweede verdieping geheel gesloopt en opnieuw opgebouwd in neogotische stijl, naar een ontwerp van J. Brink Evers. De toren werd aan de buitenkant bepleisterd en kreeg een rond kegelvormig dak. De al bestaande gracht werd gehandhaafd en er werd een ophaalbrug naar de poort aangelegd. Het koetshuis werd vernieuwd rond 1880; ook werden er tussen 1885-1895 een dienstwoning, een tuinmanswoning en een oranjerie gebouwd. Het park er omheen werd in een landschappelijke stijl aangelegd. De waterhuishouding van het landgoed werd eind 19e eeuw verbeterd.Het is twijfelachtig of de Gelderse Toren tot de woontorens gerekend mag worden, omdat niet bekend is of de toren in oorsprong werd bewoond of juist werd gebruikt als versterking op een blijkbaar toen cruciaal punt langs de IJssel. Pas met de verbouwing in 1534 wordt het een bewoonbare toren getuige de vermelding in de aanbestedingsakte dat het huis moest worden voorzien van kameren, genge ind anders.