Object
Herwijnen, Huis te / Frissestein

Locatie
Adres: t.o. Waaldijk 145
Herwijnen
Gemeente Lingewaal
Provincie Gelderland

Huis te Herwijnen lag ten zuiden van de Waaldijk in de bovenwaard van Herwijnen, in een weiland tegenover het huidige huis Frissestein.

Typologie

Er is niet genoeg bekend van het middeleeuwse kasteel om het bij een bepaalde categorie in te kunnen delen.

Etymologie
Het huis te Herwijnen is genoemd naar de nederzetting Herwijnen. De herkomst van de naam Frissestein, waarmee het huis te Herwijnen ook wel wordt aangeduid, is onbekend.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 28-2-2003

In het weiland tegenover het huidige huis Frissestein zijn de grachten en funderingen van het kasteel te zien als reliëf in de bodem. Het negentiende-eeuwse toegangshek van het Huis te Herwijnen staat nog altijd op de oorspronkelijke plaats.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Grondgebruik:

De resten van het middeleeuwse het Huis te Herwijnen liggen onder de grond in een weiland.

Afmetingen
Het hele terrein meet 110 bij 60 meter, inclusief de grachten. De hoofdburcht meet 37 bij 37 meter, exclusief de grachten.

Oudste vermelding
Datum: 1390, 10/3
Bron: P. N. van Doorninck, Acten betreffende Gelderland en Zutphen, 1376-1402, uit het staatsarchief te Dusseldorp (Haarlem 1901) p. 42

'(...) dat wy in oirkonde onser manne van leen hyr nabescreven beleent hebben Deric van Herwynen herr Johans soen, die van ons ontfangen heft tot eynen Zutphensen leen, mit eynen ponde te verhergeweden tot Zutphenschen rechten, dat huys tot Herwynen (...)'Graaf Willem III van Gelre beleende in 1390 Dirk van Herwijnen met het Huis te Herwijnen.

Bezitsgeschiedenis
Het huis te Herwijnen, een Gelders leen, hoorde in de 14e eeuw toe aan het geslacht van Herwijnen. Het werd altijd Huis te Herwijnen genoemd; pas in 1608 komt voor het eerst de naam Frissestein voor. In 1390 werd Dirk van Herwijnen ermee beleend. In 1421 werd het door de weduwe van Dirk van Herwijnen verkocht aan Walraven van Haeften. Het bleef in het geslacht van Haeften tot het in 1609. Toen stierf Walraven van Haeften en liet het kasteel na aan Reinoud van Brederode, de zoon van zijn zuster Theodora. Reinoud werd opgevolgd door zijn broer Wolfert van Brederode, die als laatste mannelijke Brederode in 1679 overleed.De bezitsgeschiedenis tussen 1679 en 1683 is onduidelijk. De mogelijkheid bestaat dat de heerlijkheid Herwijnen en Frissestein in die periode 'in de dijk' werd gegeven, waarbij de Staten en het Kwartier van Nijmegen het bestuur en het onderhoud overnamen, aangezien er armoede en chaos was ontstaan door krijgsgeweld en natuurrampen. Er werd toch een nieuwe eigenaar voor de heerlijkheid gevonden, toen Hetwich van Brederode, een nicht van Reinoud van Brederode en een zuster van Wolfert van Brederode, in 1683 met Herwijnen werd beleend. In 1685 erfde Carel Aemilius van Dona Herwijnen. Hij was getrouwd met Sophia Theodora van Brederode, en erfde het kasteel na de dood van Hetwich van Brederode. Hij liet het kasteel na aan zijn dochter Amelia van Dona, die getrouwd was met Symon Hendrik van der Lippe. In 1712 verkocht het geslacht Van der Lippe het Huis te Herwijnen aan Adriaan Bout. In 1732 werd het verkocht aan de familie Bierman, die het in 1844 nog in bezit had. Begin 19e eeuw werd het huis afgebroken; het huidige huis werd in 1828 gebouwd. Later ging het terrein waar het kasteel gestaan had over op de familie Kolff, die het verkocht aan de familie De Lint.

Bouwgeschiedenis
De middeleeuwse burcht bestond uit een voorburcht van circa 40 x 28 meter en een hoofdburcht van circa 37 x 37 meter. Beide terreinen waren met elkaar verbonden door een houten brug. Volgens afbeeldingen van voor 1672 bestond de voorburcht uit een vierkant terrein met op de oosthoek een ronde toren met uitgebouwde toilettoren en aan de noordwestzijde een hoge vierkante poorttoren met uitgebouwde traptoren. Tenminste langs de zuidwestzijde en de noordwestzijde stonden bijgebouwen.Een zeventiende-eeuwse plattegrond van het huis maakt het mogelijk de hoofdburcht te omschrijven. Het huis had een U-vormige plattegrond, die bestond uit een rechthoekige zaalbouw en twee torens of nagenoeg vierkante vleugels. Deze u-vorm werd afgesloten door middel van een uitgebouwde poorttoren. De wijze waarop de plattegrond is getekend, doet vermoeden dat dit huis te Herwijnen in een bouwfase is ontstaan.Uit opgravingsgegevens blijkt dat de funderingen van de hoofdburcht 1,53 meter dik waren. Het aangetroffen baksteenformaat was 27,5 x 13,5 x 5 cm, hetgeen datering in de veertiende of vijftiende eeuw mogelijk maakt.Het kasteel had in de loop der tijd veel te lijden van overstromingen.In 1672 werd het kasteel door de Fransen verwoest. Misschien werd het daarna weer opgebouwd, maar in de 18e eeuw werd het verder verwaarloosd; wat er nog van over was werd begin 19e eeuw afgebroken. In 1828 werd het huidige huis gebouwd, maar dat staat niet op de plaats van het middeleeuwse Huis te Herwijnen.

Afbeeldingen
-Afbeelding van het kasteel door J. Bisschop (Bijl 1994, 45, 60).-Kaart van Herwijnen en omgeving uit 1632 met daarop het kasteel (Bijl 1994, 65).-19de-eeuwse afbeelding van de achterkant van het huis rond 1680 (Bijl 1994, 101).-Tekening door Abraham Rademaker, ca. 1725 (Bijl 1994, 35, 109).-Kaart uit 1729 met daarop Frissestein (Bijl 1994, 79).-Afbeelding uit 1735 van de resten van het middeleeuwse kasteel (Bijl 1994, 75).-17e-eeuwse plattegrond van het huis te Herwijnen. Collectie Bodel Nijenhuis, Leiden.

Literatuur
-ROB, 1977, Jaarverslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1975, Rijswijk, 80. -ROB, 1984, Jaarverslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1982, Rijswijk, 118. -Aa, A. J. van der, 1844, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden V, Gorinchem, 524 (Herwijnen- kasteel te). -Bijl, A., 1994, Over heren, weiden en kastelen. Een geschiedenis van Herwijnen van prehistorie tot heden, Vuren. -Maaren, H. van, 1988, Herwijnense vertellingen, Herwijnen, 27-28. - Roode, F. de, 2008, Archeologische monumentenzorg in de gemeente Lingewaal. archeologische sporen in een groene parel. Deel1: Beleidsnota archeologische monumentenzorg, 115. -Schuyf, J., 1981, 'Beyond the castle: moated sites in the Netherlands', in: T. J. Hoekstra, H. L. Janssen & I. W. L. Moerman (red), Liber castellorum: 40 variaties op het thema kasteel, Zutphen, 144-153. -Vermeulen, F. A. J., 1946, De monumenten van de geschiedenis en kunst in de provincie Gelderland: de Tielerwaard, Den Haag, 346

Documentatie
.-Documentatie in de map 'Frissestein', bibliotheek NKS.Bronnen:-Doorninck, P. N. van, 1902, Acten betreffende Gelderland en Zutphen, 1376-1402, uit het staatsarchief te Dusseldorp, Haarlem, 42.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan:
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 16-4-2003

Archeologisch onderzoek RCE
Inspectie in 1977 en 1991. Er is een tekening met situatieschets en maten uit de documentatie van de ROB over het huis te Herwijnen (Documentatiecentrum NKS).

Overig onderzoek
Er zijn in 1939 opgravingen verricht, maar het is onbekend waar het opgravingrapport is gebleven.