Mensinge / Roden
IN BEWERKING [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Mensinge / Roden
Mensinge / Roden
Locatie
Adres: Mensingheweg 5-9, 9301 KA
Roden
Gemeente Noordenveld
Provincie Drenthe
Mensinge ligt in het dorp Roden, vlak ten zuiden van de kruising tussen de Norgweg en de Santeeweg.
Adres: Mensingheweg 5-9, 9301 KA
Roden
Gemeente Noordenveld
Provincie Drenthe
Mensinge ligt in het dorp Roden, vlak ten zuiden van de kruising tussen de Norgweg en de Santeeweg.
Typologie
Het is niet bekend hoe het oudste huis Mensinge eruit zag.
Het is niet bekend hoe het oudste huis Mensinge eruit zag.
Etymologie
Het is mogelijk dat Mensinge zijn naam ontleent aan ene Menso de Rode, die in 1225 werd genoemd.????
Het is mogelijk dat Mensinge zijn naam ontleent aan ene Menso de Rode, die in 1225 werd genoemd.????
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 26-3-2003
Het huis Mensinge is een rechthoekig huis met een schilddak, met twee lagere zijvleugels. Het hoofdgedeelte bestaat uit een lange gang waarop alle vertrekken uitkomen. Het huis ligt aan drie kanten in het water en is aan de linkerzijde onderkelderd. Op het voorplein bevinden zich aan weerszijden twee bouwhuizen.
Laatst bijgewerkt: 26-3-2003
Het huis Mensinge is een rechthoekig huis met een schilddak, met twee lagere zijvleugels. Het hoofdgedeelte bestaat uit een lange gang waarop alle vertrekken uitkomen. Het huis ligt aan drie kanten in het water en is aan de linkerzijde onderkelderd. Op het voorplein bevinden zich aan weerszijden twee bouwhuizen.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het is mogelijk dat er resten van het middeleeuwse huis Mensinge zijn opgenomen in het huidige huis, maat vanwege de regelmatige verwoestingen in de Middeleeuwen is dit niet met zekerheid te zeggen. Bestemmingsplan: Karakteristiek landgoed; specifiek: havezate.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Het is mogelijk dat er resten van het middeleeuwse huis Mensinge zijn opgenomen in het huidige huis, maat vanwege de regelmatige verwoestingen in de Middeleeuwen is dit niet met zekerheid te zeggen. Bestemmingsplan: Karakteristiek landgoed; specifiek: havezate.
Afmetingen
Oudste vermelding
Datum: Tussen 26-9-1381 en 19-1-1383
Bron: P. J. Blok e.a., Oorkondenboek van Groningen en Drente II (Groningen 1899) nr. 699.
"'Item Steven Zighers hout Mensinghe-goet, dat geleghen is in der kerspel van Roeden in Drentje. Ende dat is en borchleen van Vollenho.'"
Een lijst leenmannen van het Sticht vermeldt Steven Zighers op Mensinge.
Datum: Tussen 26-9-1381 en 19-1-1383
Bron: P. J. Blok e.a., Oorkondenboek van Groningen en Drente II (Groningen 1899) nr. 699.
"'Item Steven Zighers hout Mensinghe-goet, dat geleghen is in der kerspel van Roeden in Drentje. Ende dat is en borchleen van Vollenho.'"
Een lijst leenmannen van het Sticht vermeldt Steven Zighers op Mensinge.
Bezitsgeschiedenis
In 1225 wordt al een Menso de Rode genoemd, die mogelijk de eerste heer van het huis Mensinge was. Een huis wordt echter niet specifiek vermeld. Tussen 1381 en 1383 wordt het huis Mensinge voor het eerst genoemd. Het is dan een 'borchleen' (een leen dat wordt uitgegeven ter verdediging van een versterkte plaats) van de bisschop van Utrecht en is beleend aan Steven Zighers. Kort daarna wordt het aan anderen in leen gegeven; in 1392 aan Goesen, vrouw van Roelof Dusewolt, in 1394 aan Fosse Pijpens, een zuster van Steven Zighers, en enkele jaren later aan haar dochter Ghisel, weduwe van Johan Hidding.Het geslacht Hidding bleef in bezit van Mensinge tot 1485. Toen verkocht Wigbolt Wigboldes, zoon van Vosse Hidding, het huis aan de machtige Groningse jonker Onno van Ewsum. Het huis bleef in handen van dit geslacht tot 1721; ondertussen werd het verschillende malen heropgebouwd.In 1721 werd Mensinge door de erfgenamen van Willem van Ewsum verkocht aan Justus de Coninck van Peize. In 1727 werd het door Justus' weduwe verkocht aan Ida Elisabeth Ripperda, de weduwe van Onno Ewsum. Zij liet het huis verbouwen, maar dat kostte zoveel dat zij wegens schulden gedwongen was het in 1739 te verkopen aan Johan Philip Meisterlin. Na zijn dood verkocht zijn dochter het huis in 1764 aan haar oom, Coenraad Wolter Ellents.Hij overleed in 1784, en zijn weduwe Gesina liet Mensinge na aan haar neef, Jan Wilmsonn Kymmell. Het huis bleef in bezit van het geslacht Kymmel tot 1985. Toen verkocht Elisabeth Reina Johanna van Geuns, weduwe van Georg Rudolph Wolter Kymmell, het huis aan de gemeente Roden. De gemeente Roden is tegenwoordig opgenomen in de gemeente Noordenveld, die Mensinge nog steeds in bezit heeft en het exploiteert als museum.
In 1225 wordt al een Menso de Rode genoemd, die mogelijk de eerste heer van het huis Mensinge was. Een huis wordt echter niet specifiek vermeld. Tussen 1381 en 1383 wordt het huis Mensinge voor het eerst genoemd. Het is dan een 'borchleen' (een leen dat wordt uitgegeven ter verdediging van een versterkte plaats) van de bisschop van Utrecht en is beleend aan Steven Zighers. Kort daarna wordt het aan anderen in leen gegeven; in 1392 aan Goesen, vrouw van Roelof Dusewolt, in 1394 aan Fosse Pijpens, een zuster van Steven Zighers, en enkele jaren later aan haar dochter Ghisel, weduwe van Johan Hidding.Het geslacht Hidding bleef in bezit van Mensinge tot 1485. Toen verkocht Wigbolt Wigboldes, zoon van Vosse Hidding, het huis aan de machtige Groningse jonker Onno van Ewsum. Het huis bleef in handen van dit geslacht tot 1721; ondertussen werd het verschillende malen heropgebouwd.In 1721 werd Mensinge door de erfgenamen van Willem van Ewsum verkocht aan Justus de Coninck van Peize. In 1727 werd het door Justus' weduwe verkocht aan Ida Elisabeth Ripperda, de weduwe van Onno Ewsum. Zij liet het huis verbouwen, maar dat kostte zoveel dat zij wegens schulden gedwongen was het in 1739 te verkopen aan Johan Philip Meisterlin. Na zijn dood verkocht zijn dochter het huis in 1764 aan haar oom, Coenraad Wolter Ellents.Hij overleed in 1784, en zijn weduwe Gesina liet Mensinge na aan haar neef, Jan Wilmsonn Kymmell. Het huis bleef in bezit van het geslacht Kymmel tot 1985. Toen verkocht Elisabeth Reina Johanna van Geuns, weduwe van Georg Rudolph Wolter Kymmell, het huis aan de gemeente Roden. De gemeente Roden is tegenwoordig opgenomen in de gemeente Noordenveld, die Mensinge nog steeds in bezit heeft en het exploiteert als museum.
Historische betekenis
Mensinge speelde een belangrijke rol in de strijd tussen de stad Groningen en de Saksische hertogen, die rond het jaar 1500 plaatsvond. Mensinge steunde de Saksen, waardoor het enkele malen door de Groningers verwoest werd.
Mensinge speelde een belangrijke rol in de strijd tussen de stad Groningen en de Saksische hertogen, die rond het jaar 1500 plaatsvond. Mensinge steunde de Saksen, waardoor het enkele malen door de Groningers verwoest werd.
Bouwgeschiedenis
Het is niet bekend wanneer het eerste huis Mensinge gebouwd werd, noch hoe het eruit zag. In 1381 wordt het een borchleen genoemd, zodat het aannemelijk is dat het enige elementen van een versterking bezat. Toch zal het waarschijnlijk niet meer zijn geweest dan een stenen huis met een gracht eromheen. Het huis lag oorspronkelijk vlak aan het Steenberger Diep, en niet op de huidige hoger gelegen plaats. Het is aannemelijk dat het huis zijn functie als versterking al eind 14e eeuw verloor, omdat het dan geen borchleen meer wordt genoemd.Onno van Ewsum liet Mensinge, toen hij het in 1485 verkreeg, grondig opknappen. Het werd omschreven als een 'lustslot' en zal dus veel luxer zijn geweest dan de eerdere huizen. Hoe het erg precies uitzag is echter niet bekend.In de twisten aan het eind van de 15e en begin van de 16e eeuw werd Mensinge twee keer verwoest: de eerste keer in 1499 en de tweede keer in 1514, beide keren door de Groningers. Beide keren werd het snel weer hersteld. In 1514 had Mensinge een poort, bakhuis, kelders en een zomerhuis. In 1539 werd het beschreven als een huis met een keuken, een voorhuis, en poort, en zeven vertrekken in het hoofdgebouw, waarvan er een dienst deed als huiskapel. Van 1539-1542 werd dit huis door Johan van Ewsum afgebroken en werd een nieuw huis neergezet. Van het oude huis bleef alleen een uit kloostermoppen opgebouwde binnenmuur bewaard. Er werden een nieuwe keuken en een nieuwe kelder gebouwd, die nu nog op dezelfde plaats staan. Het linkergedeelte van het huidige huis dateert van deze verbouwing. Ook het bouwhuis werd vergroot en gemoderniseerd; er werd een vloer aangelegd en het kreeg glazen ruiten.Ida Elisabeth Ripperda liet het huis opnieuw verbouwen; volgens overlevering gebeurde dit na een brand in 1736, maar hier zijn geen sporen van aangetroffen. Waarschijnlijk vond de verbouwing grotendeels plaats in 1728, het jaartal dat genoemd staat naast de toegangsdeur. Het rechtergedeelte van het huidige huis werd aan het oudere linkerdeel toegevoegd. Twee lagere vooruitstekende vleugels, waarvan de rechter langer is dan de linker, werden haaks op het gebouw geplaatst. Het classicistische huis had na deze verbouwing de huidige indeling, met een keuken en een lange gang waarop de zes overige vertrekken uitkomen. Meisterlin maakte de verbouwing af, en liet in enkele vertrekken vloeren en een schoorsteen aanleggen. Sinds deze verbouwing heeft het huis twee verdiepingen met een schilddak. Het huis ligt aan drie kanten in het water.Rond 1885 werden het interieur en exterieur van het huis zelf opgeknapt. In 1912 werd het omringende terrein veranderd. De boerderij, die mogelijk al in 1540 gebouwd was, werd afgebroken en vervangen door een koetshuis met stal en een koetsierswoning. Ook het andere bouwhuis werd afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Ook werd er een poort gebouwd bij de oprijlaan. Na de aankoop door de gemeente Roden in 1985 werd het huis gerestaureerd, hetgeen in 1988 afgerond was.
Het is niet bekend wanneer het eerste huis Mensinge gebouwd werd, noch hoe het eruit zag. In 1381 wordt het een borchleen genoemd, zodat het aannemelijk is dat het enige elementen van een versterking bezat. Toch zal het waarschijnlijk niet meer zijn geweest dan een stenen huis met een gracht eromheen. Het huis lag oorspronkelijk vlak aan het Steenberger Diep, en niet op de huidige hoger gelegen plaats. Het is aannemelijk dat het huis zijn functie als versterking al eind 14e eeuw verloor, omdat het dan geen borchleen meer wordt genoemd.Onno van Ewsum liet Mensinge, toen hij het in 1485 verkreeg, grondig opknappen. Het werd omschreven als een 'lustslot' en zal dus veel luxer zijn geweest dan de eerdere huizen. Hoe het erg precies uitzag is echter niet bekend.In de twisten aan het eind van de 15e en begin van de 16e eeuw werd Mensinge twee keer verwoest: de eerste keer in 1499 en de tweede keer in 1514, beide keren door de Groningers. Beide keren werd het snel weer hersteld. In 1514 had Mensinge een poort, bakhuis, kelders en een zomerhuis. In 1539 werd het beschreven als een huis met een keuken, een voorhuis, en poort, en zeven vertrekken in het hoofdgebouw, waarvan er een dienst deed als huiskapel. Van 1539-1542 werd dit huis door Johan van Ewsum afgebroken en werd een nieuw huis neergezet. Van het oude huis bleef alleen een uit kloostermoppen opgebouwde binnenmuur bewaard. Er werden een nieuwe keuken en een nieuwe kelder gebouwd, die nu nog op dezelfde plaats staan. Het linkergedeelte van het huidige huis dateert van deze verbouwing. Ook het bouwhuis werd vergroot en gemoderniseerd; er werd een vloer aangelegd en het kreeg glazen ruiten.Ida Elisabeth Ripperda liet het huis opnieuw verbouwen; volgens overlevering gebeurde dit na een brand in 1736, maar hier zijn geen sporen van aangetroffen. Waarschijnlijk vond de verbouwing grotendeels plaats in 1728, het jaartal dat genoemd staat naast de toegangsdeur. Het rechtergedeelte van het huidige huis werd aan het oudere linkerdeel toegevoegd. Twee lagere vooruitstekende vleugels, waarvan de rechter langer is dan de linker, werden haaks op het gebouw geplaatst. Het classicistische huis had na deze verbouwing de huidige indeling, met een keuken en een lange gang waarop de zes overige vertrekken uitkomen. Meisterlin maakte de verbouwing af, en liet in enkele vertrekken vloeren en een schoorsteen aanleggen. Sinds deze verbouwing heeft het huis twee verdiepingen met een schilddak. Het huis ligt aan drie kanten in het water.Rond 1885 werden het interieur en exterieur van het huis zelf opgeknapt. In 1912 werd het omringende terrein veranderd. De boerderij, die mogelijk al in 1540 gebouwd was, werd afgebroken en vervangen door een koetshuis met stal en een koetsierswoning. Ook het andere bouwhuis werd afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Ook werd er een poort gebouwd bij de oprijlaan. Na de aankoop door de gemeente Roden in 1985 werd het huis gerestaureerd, hetgeen in 1988 afgerond was.
Afbeeldingen
-Tekening van de voorzijde van Mensinge, ca. 1878. Afgebeeld in Bos, p. 412.-Ansichtkaart van Mensinge, ca. 1900?. Afgebeeld in Harenberg, 106.
-Tekening van de voorzijde van Mensinge, ca. 1878. Afgebeeld in Bos, p. 412.-Ansichtkaart van Mensinge, ca. 1900?. Afgebeeld in Harenberg, 106.
Bronnen
Literatuur
-Allert de Lange reisgidsen, Gids voor de Nederlandse kastelen en buitenplaatsen (Amsterdam 1966) 37-ANWB kastelengidsen (Den Haag 1943: 62, 1946: 63, 1953: 80, 1956: 80, 1968: 119, 1971: 52)-Commissie Mensinge, Huize Mensinge (Roden 1965)-Comité Mensinge, Havezate Mensinge (Roden 1981)-Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Kunstreisboek (Amsterdam 1960: 266, 1976: 140)-Aa, A. J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden VII (Gorinchem 1846) 830-Bakker, J., Reisboek voor de provincie Drenthe (Assen z.j.) 25, 245-Bos, J., F. J. Hulst & P. Brood, Huizen van stand. Geschiedenis van de Drentse havezaten en hun bewoners (Assen 1989) 406-423-Bosch van Drakestein, R., e.a., Historische lusthoven in de Lage Landen (Abcoude 1992) 112-119-Bouws, T., Kijk op Nederland: Drenthe (Amsterdam 1976) 30-Braake, G. ter, Drentse havezaten (Meppel 1985) 119-124-Harenberg, J., Nederlandse kastelen in oude ansichten II (Zaltbommel 1976) 87-Helsdingen, H. W. van, Gids voor de Nederlandse kastelen (Amsterdam 1957) 19-Ingelse, D. L., 'Unieke havezate in Roden', in: Drenthe 52 (1981) 10-12-Kalkwiek, K. A. & A. I. J. M. Schellart, Atlas van de Nederlandse kastelen (Alphen a/d Rijn 1980) 220-Kooij, P., Slotkapellen in Drente en Overijssel (Delden 1993) 27-Molen, S. J. van der & P. Vogt, Stinzen, borgen en havezaten van het Noordererf (Zutphen 1978) 70-71-Oldenburger-Ebbers, C. S., De tuinengids van Nederland (Rotterdam 1989) 84-86-Poel Hiddingh, L. van den, 'Eenige 15e eeuwsche Hiddingh's', in: De Nederlandsche Leeuw 62 (1944) 121-125-Roemeling, O. D. J., 'Enkele adellijke geslachten in Drenthe in de Middeleeuwen I', in: De Nederlandsche Leeuw 90 (1973) 238-298-Roemeling, O. D. J., 'Enkele adellijke geslachten in Drenthe in de Middeleeuwen II', in: De Nederlandsche Leeuw 94 (1977) 225-260-Schaap, J. W., 'De heren van Ruinen en hun heerlijkheid', in: De Nederlandsche Leeuw 98 (1981) 270-309, m.n. 288-Schellart, A. I. J. M., & T. de Vries, Burchten en kastelen: stenen getuigen van onze historie (Den Haag z.j.) 102-Schellart, A. I. J. M., Slotkapellen in Nederland (Muiderberg 1984) 6, 10, 20-Stenvert, R., S. Broekhoven, S. van Ginkel-Meester & C. Kolman, Monumenten in Nederland: Drenthe (Zwolle 2001) 168-169-Veen, C. van der, 'Roden op de bres voor havezate Mensinge', in: Drenthe 51 (1980) 58-60-Viruly, A., Vliegend boven Nederland (Amsterdam 1972) 106-Westra van Holthe, J., 'Havezathen in Drenthe', in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 10 (1957) 171-191, aldaar 184-Wolf-Catz, H., Kastelen, hun personages, hun schatten (Zeist 1965) 157-Wolf-Catz, H., Kleine geschiedenissen van grote kastelen (Leiden 1976) 223-Zandstra, E., Shell toergids langs burchten en buitens (z.p., z.j.) 49-50-Nieuwe Haagse Courant, 17-2-1949-Nieuwsblad van het Noorden, 29-11-1971-Nieuwsblad van het Noorden, 23-7-1975-Nieuwsblad van het Noorden, 28-6-1988-Documentatie in de map 'Mensinghe (Roden)', bibliotheek NKS.
-Allert de Lange reisgidsen, Gids voor de Nederlandse kastelen en buitenplaatsen (Amsterdam 1966) 37-ANWB kastelengidsen (Den Haag 1943: 62, 1946: 63, 1953: 80, 1956: 80, 1968: 119, 1971: 52)-Commissie Mensinge, Huize Mensinge (Roden 1965)-Comité Mensinge, Havezate Mensinge (Roden 1981)-Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Kunstreisboek (Amsterdam 1960: 266, 1976: 140)-Aa, A. J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden VII (Gorinchem 1846) 830-Bakker, J., Reisboek voor de provincie Drenthe (Assen z.j.) 25, 245-Bos, J., F. J. Hulst & P. Brood, Huizen van stand. Geschiedenis van de Drentse havezaten en hun bewoners (Assen 1989) 406-423-Bosch van Drakestein, R., e.a., Historische lusthoven in de Lage Landen (Abcoude 1992) 112-119-Bouws, T., Kijk op Nederland: Drenthe (Amsterdam 1976) 30-Braake, G. ter, Drentse havezaten (Meppel 1985) 119-124-Harenberg, J., Nederlandse kastelen in oude ansichten II (Zaltbommel 1976) 87-Helsdingen, H. W. van, Gids voor de Nederlandse kastelen (Amsterdam 1957) 19-Ingelse, D. L., 'Unieke havezate in Roden', in: Drenthe 52 (1981) 10-12-Kalkwiek, K. A. & A. I. J. M. Schellart, Atlas van de Nederlandse kastelen (Alphen a/d Rijn 1980) 220-Kooij, P., Slotkapellen in Drente en Overijssel (Delden 1993) 27-Molen, S. J. van der & P. Vogt, Stinzen, borgen en havezaten van het Noordererf (Zutphen 1978) 70-71-Oldenburger-Ebbers, C. S., De tuinengids van Nederland (Rotterdam 1989) 84-86-Poel Hiddingh, L. van den, 'Eenige 15e eeuwsche Hiddingh's', in: De Nederlandsche Leeuw 62 (1944) 121-125-Roemeling, O. D. J., 'Enkele adellijke geslachten in Drenthe in de Middeleeuwen I', in: De Nederlandsche Leeuw 90 (1973) 238-298-Roemeling, O. D. J., 'Enkele adellijke geslachten in Drenthe in de Middeleeuwen II', in: De Nederlandsche Leeuw 94 (1977) 225-260-Schaap, J. W., 'De heren van Ruinen en hun heerlijkheid', in: De Nederlandsche Leeuw 98 (1981) 270-309, m.n. 288-Schellart, A. I. J. M., & T. de Vries, Burchten en kastelen: stenen getuigen van onze historie (Den Haag z.j.) 102-Schellart, A. I. J. M., Slotkapellen in Nederland (Muiderberg 1984) 6, 10, 20-Stenvert, R., S. Broekhoven, S. van Ginkel-Meester & C. Kolman, Monumenten in Nederland: Drenthe (Zwolle 2001) 168-169-Veen, C. van der, 'Roden op de bres voor havezate Mensinge', in: Drenthe 51 (1980) 58-60-Viruly, A., Vliegend boven Nederland (Amsterdam 1972) 106-Westra van Holthe, J., 'Havezathen in Drenthe', in: Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 10 (1957) 171-191, aldaar 184-Wolf-Catz, H., Kastelen, hun personages, hun schatten (Zeist 1965) 157-Wolf-Catz, H., Kleine geschiedenissen van grote kastelen (Leiden 1976) 223-Zandstra, E., Shell toergids langs burchten en buitens (z.p., z.j.) 49-50-Nieuwe Haagse Courant, 17-2-1949-Nieuwsblad van het Noorden, 29-11-1971-Nieuwsblad van het Noorden, 23-7-1975-Nieuwsblad van het Noorden, 28-6-1988-Documentatie in de map 'Mensinghe (Roden)', bibliotheek NKS.
Documentatie
Bescherming gebouw
Status:
Status:
Bescherming terrein
Status:
Status:
Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 17-4-2003
Auteur: Saskia Roselaar
Beschrijving gemaakt: 17-4-2003
Bouwhistorisch onderzoek RCE
Archeologisch onderzoek RCE
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
Bodemkundige codering
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.