Object
Lockhorst

Locatie
Adres: Nabij de Lockhorsterweg te Leusden
Leusden
Gemeente Leusden
Provincie Utrecht

Het middeleeuwse Lockhorst was gelegen in de gemeente Leusden, ten oosten van de Heiligenbergerbeek en ten zuiden van de buitenplaats Heiligenberg, in het Lockhorsterbos nabij de Lockhorsterweg. Het terrein is te zien vaanf de A28.

Typologie

Bij Lockhorst ging het om een motte.

Etymologie
Onbekend

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 2-4-2009

Van het middeleeuwse huis zijn geen sporen meer zichtbaar. Wel is er van de middeleeuwse motte nog een ophoging in het landschap zichtbaar. Ten noordwesten van het middeleeuwse kasteelterrein is in 1928 een nieuw landhuis gebouwd. Dit huis heeft een U-vormige plattegrond, met naar achter uitspringende vleugels, en heeft twee bouwlagen. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen. De voorgevel heeft vijf assen en is symmetrisch ingedeeld.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Grondgebruik:

Tegenwoordig rest van het middeleeuwse huis enkel nog een rond, iets verhoogd, terrein omgeven door een sterk verlande gracht.

Afmetingen
Zoals is vast te stellen op basis van de kadastrale minuut uit 1825 was de hoofdburcht een rond eiland met een middenlijn van ca. 40 m.

Fysisch-geografische situering
De motte van het verdwenen kasteel Lockhorst was opgeworpen met dekzand uit de gegraven omgrachting. De omgeving en de plaats zullen voor de bouw van het kasteel ontgonnen zijn vanuit een oorspronkelijk beekbegeleidend moeras met broekbossen. De motte ligt heden iets ten noorden van het nieuwe huis in het parkbos, naast de genormaliseerde en rechtgetrokken beek. De gracht is sterk verland (Coppelmans 2005, nr. 49).

Oudste vermelding
Datum: onbekend
Bron: onbekend

"onbekend"

Het is niet bekend wanneer het huis Lockhorst voor het eerst genoemd wordt. In 1254 is er al wel sprake van de curtis Lockhorst, maar het is niet duidelijk of er toen al een versterkt huis op deze hof stond.

Bezitsgeschiedenis
De curtis Lockhorst wordt voor het eerst genoemd in 1254 (OSU III, 1321. 0). Adam van Lockhorst hield het toen in leen van de Paulusabdij te Utrecht. Adam van Lockhorst had onenigheid over zijn bezittingen met zijn voogd, zijn oom Johan van Lockhorst. In de oorkonde wordt de strijd bijgelegd in het bijzijn bisschop Hendrik van Vianden, waarbij de goederen op nieuw verdeeld werden, en Lockhorst voor het eerst vermeld wordt. Er staat 'Johannes renunciavit curti in Lockhorst' : Johannes doet afstand van de curtis, de hof, in Lockhorst. Het is onduidelijk of het bij deze hof ook al ging om een versterkt huis.Nakomelingen van Adam zouden tot 1596 met Lockhorst beleend blijven. Na de dood van Vincent van Lockhorst vererfde het huis op zijn minderjarige kleinzoon Otto van Arkel. Deze droeg het 14 jaar later over aan zijn aangetrouwde oom Claes van Mathenesse. Bij het overlijden van zijn zoon, Cornelis van Mathenesse, in 1664, werd Cornelis' neef Albert Nicolaas van Schagen met Lockhorst beleend. Deze stierf terwijl zijn zoon Albert Nicolaas nog minderjarig was. In 1702 verkocht Albert Nicolaas Lockhorst aan Johan Adolph van Renesse. Bij zijn dood in 1760 vererfde het goed op zijn broer, Willem Jacob van Renesse en vervolgens op zijn oudste zoon Gijsbrecht van Hardenbroek. De familie van Hardenbroek bleef tot 1927 in bezit van Lockhorst. In dat jaar werd het verkocht aan Elisabeth Bicker, echtgenote van Catharinus Pels Rijcken. De familie Pels Rijken is nog steeds in bezit van het goed.

Bouwgeschiedenis
Het is niet duidelijk hoe Lockhorst er oorspronkelijk heeft uitgezien. In 1536 werd Lockhorst echter wel zonder moeite erkend als een ridderhofstad. Dit betekent dat het op dat moment wel een versterkt huis was. De ridderhofstad wordt een kleine eeuw later, in 1641 getaxeerd op slechts 5.000 gulden. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat er op dat moment nog een versterkt huis op Lockhorst stond. De boerderij bleef wel bewoond. Pas in 1885 werd er een nieuw landhuis opgetrokken. Dit werd in 1928 weer afgebroken om plaats te maken voor het huidige huis Lockhorst, dat gelegen is ten noordwesten van de plek waar het middeleeuwse Lockhorst heeft gestaan.

Afbeeldingen
- Tekening van de langhuisboerderij die gelegen was op de voorburcht van het verdwenen middeleeuwse kasteel Lockhorst, door L.P. Serrurier naar C. Pronk, 1729. HUA, TA 1563 (Olde Meierink e.a. 1995, 286).- Luchtfoto van het voormalige kasteelterrrein met het huidige landhuis. Foto Provincie Utrecht (H. Bol) 1995 (Olde Meierink e.a. 1995, 287).- Kadastrale minuut Leusden 1824, Utrecht, Sectie E, blad 02, perceel 668 (http://watwaswaar.nl/#YK-WG-7-ed-1v-1-3SOu-2A6a---2IV, geraadpleegd op 11-03-2010) en tekening van de kadastrale situatie in 1825, door A. Viersen naar de kadastrale minuut, kadastrale gemeente Leusdden, sectie E1 en E2 en Amersfoort, sectie B2 en B3 (Olde Meierink e.a. 1995, 288).- Kadastrale minuut (1824) over Google Earth foto, 2009, Locatie terrein Lockhorst. (NKS digitale documentatie)

Literatuur
- Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 49. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.- Donkersgoed, C. van, 1995, Lockhorst, in: Olde Meierink e.a., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 286-288.- Hovy, J., 1952, De heerlijkheid Lockhorst, in: Jaarboek Oud-Utrecht, 1952, 93-109.- Renes, H., H. Vlaardingerbroek en Leo Wevers, 1998, Leusden. Geschiedenis en Architectuur Monumenteninventarisatie Provincie Utrecht 21, Zeist.- Wittert van Hoogland, E.B.F.F., 1909-1912, Bijdragen tot de geschiedenis der Utrechtsche ridderhofsteden en heerlijkheden 's-Gravenhage, I, 190-208.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: J (ontwerpbestemmingsplan buitengebied 2008)
Bestemming:
Bestemming:  ('landgoed')

Auteur en datum
Auteur: M.D. Saan
Beschrijving gemaakt: 3 november 2000

Archeologisch onderzoek RCE
- 3 t/m 6 november 2003, booronderzoek.

Overig onderzoek
2003 - Booronderzoek door RAAP

Geomorfologische codering
2R2, Dalvormige laagte, zonder veen.

Bodemkundige codering
Hn21F-VI, Veldpodzolgronden; leemarm en zwak lemig fijn zand.