Duurstede
VOLLEDIG [?]
algemeen | omschrijving | bezits- en bouwgeschiedenis | afbeeldingen, literatuur en documentatie | verdere informatie | terug naar de lijst
Object
Duurstede
Duurstede
Locatie
Adres: Langs de Wal
Wijk bij Duurstede
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht
De ruïne van het kasteel Duurstede is gelegen aan de zuidkant van Wijk bij Duurstede, vlak bij het centrum van de stad.
Adres: Langs de Wal
Wijk bij Duurstede
Gemeente Wijk bij Duurstede
Provincie Utrecht
De ruïne van het kasteel Duurstede is gelegen aan de zuidkant van Wijk bij Duurstede, vlak bij het centrum van de stad.
Typologie
Duurstede is in de dertiende eeuw gebouwd als een woontoren. In de loop van de tijd is het kasteel uitgebreid tot een vierkante kasteel.
Duurstede is in de dertiende eeuw gebouwd als een woontoren. In de loop van de tijd is het kasteel uitgebreid tot een vierkante kasteel.
Etymologie
De naam Duurstede is afgeleid van Dorestad, de naam van de nabijgelegen middeleeuwse nederzetting.
De naam Duurstede is afgeleid van Dorestad, de naam van de nabijgelegen middeleeuwse nederzetting.
Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 01-08-2011
Huidige functie:
Van het kasteel rest tegenwoordig nog de oude vierkante toren, de zware Bourgondische ronde toren en delen van de ommuring op een omgracht terrein. Het kasteel ligt in een Zocherpark.
Laatst bijgewerkt: 01-08-2011
Huidige functie:
Van het kasteel rest tegenwoordig nog de oude vierkante toren, de zware Bourgondische ronde toren en delen van de ommuring op een omgracht terrein. Het kasteel ligt in een Zocherpark.
Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van kasteel Duurstede is tegenwoordig nog de ruïne zichtbaar. Twee van de torens zijn nog in goede staat en er resteren nog delen van ander middeleeuws muurwerk. Ook de grachten zijn nog aanwezig.
Zichtbaar:
Grondgebruik:
Van kasteel Duurstede is tegenwoordig nog de ruïne zichtbaar. Twee van de torens zijn nog in goede staat en er resteren nog delen van ander middeleeuws muurwerk. Ook de grachten zijn nog aanwezig.
Afmetingen
De hoofdburcht mat ca. 40 x 35 meter.
De hoofdburcht mat ca. 40 x 35 meter.
Fysisch-geografische situering
Het kasteel is gefundeerd op een restant van de Houtense stroom, een zijtak die rond 50 voor Christus verzandde. Daarbij is sprake van een ondergrond van zand en grind (Coppelmans 2005, nr. 22).
Het kasteel is gefundeerd op een restant van de Houtense stroom, een zijtak die rond 50 voor Christus verzandde. Daarbij is sprake van een ondergrond van zand en grind (Coppelmans 2005, nr. 22).
Oudste vermelding
Datum: 1322,
Bron:
...
Datum: 1322,
Bron:
...
Bezitsgeschiedenis
De eerste keer dat Duurstede vermeld werd, in 1322, was het een leen van de graaf van Gelre, en in het bezit van het geslacht Van Zuylen van Abcoude. Bij het overlijden van de laatste mannelijke erfgenaam, Willem van Abcoude, in 1407, ging Duurstede over in handen van zijn neef Jacob van Gaesbeek. De dochter van Willem, Johanna, die getrouwd was met Jan van Brederode betwistte deze overname. Jan ging daarbij zo ver dat hij Duurstede wapenderhand innam. Bisschop Frederik van Blankenstein kwam echter tussenbeide, en uiteindelijk kon Jacob van Gaesbeek Duurstede in bezit nemen. Na zijn dood in 1459 kwam Duurstede in handen van de Utrechtse bisschop, David van Bourgondië. Het bleef de residentie van de bisschoppen van Utrecht tot 1580. De Staten van Utrecht namen het toen over. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog heeft Duurstede geen rol gespeeld. Het bleef gespaard, omdat de Franse bevelhebber in de veronderstelling leefde dat het kasteel het eigendom was van de burgemeester van Wijk bij Duurstede, die hem goed gezind was. Het kasteel stond ondertussen langzaam te vervallen. De bewoners gebruikten stenen van het kasteel om de oorlogsschade te repareren, waardoor het gedeeltelijk afgebroken werd. In de achttiende eeuw werden de weilanden rondom het kasteel bezit van de gemeente Wijk bij Duurstede. In 1852 werd tenslotte ook het kasteel het eigendom van de gemeente.
De eerste keer dat Duurstede vermeld werd, in 1322, was het een leen van de graaf van Gelre, en in het bezit van het geslacht Van Zuylen van Abcoude. Bij het overlijden van de laatste mannelijke erfgenaam, Willem van Abcoude, in 1407, ging Duurstede over in handen van zijn neef Jacob van Gaesbeek. De dochter van Willem, Johanna, die getrouwd was met Jan van Brederode betwistte deze overname. Jan ging daarbij zo ver dat hij Duurstede wapenderhand innam. Bisschop Frederik van Blankenstein kwam echter tussenbeide, en uiteindelijk kon Jacob van Gaesbeek Duurstede in bezit nemen. Na zijn dood in 1459 kwam Duurstede in handen van de Utrechtse bisschop, David van Bourgondië. Het bleef de residentie van de bisschoppen van Utrecht tot 1580. De Staten van Utrecht namen het toen over. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog heeft Duurstede geen rol gespeeld. Het bleef gespaard, omdat de Franse bevelhebber in de veronderstelling leefde dat het kasteel het eigendom was van de burgemeester van Wijk bij Duurstede, die hem goed gezind was. Het kasteel stond ondertussen langzaam te vervallen. De bewoners gebruikten stenen van het kasteel om de oorlogsschade te repareren, waardoor het gedeeltelijk afgebroken werd. In de achttiende eeuw werden de weilanden rondom het kasteel bezit van de gemeente Wijk bij Duurstede. In 1852 werd tenslotte ook het kasteel het eigendom van de gemeente.
Historische betekenis
...
...
Bouwgeschiedenis
Het oudste gedeelte van kasteel Duurstede is een vierkante toren. De zijden ervan zijn ieder ongeveer 11,5 m lang en de muren zijn ca. 2,5 m. dik. Deze toren, gebouwd rond 1225, stond solitair op de hoek van een groter omgracht terrein. Over overige bebouwing op dat terrein op dat moment is niets bekend. De toren is later opgenomen in een vierkant kasteel. Dit kasteel is vermoedelijk gesloopt of verwoest en in een grotere vorm weer opgebouwd, waarbij de toren binnen de ommuring kwam te liggen. Een grote verbouwing vond plaats na 1459 onder David van Bourgondië. Daarbij werd onder meer de westelijke hoektoren verzwaard en verhoogd, waardoor de grote Bourgondische toren ontstond. Deze toren had een diameter van 15 meter, een hoogte van 41 meter en een muurdikte van 4,5 m, en was voorzien van een ingesnoerde spits. Rond 1530 zijn rond het kasteel vestingwerken aangelegd naar ontwerp van Rombout Keldermans.
Na de Tachtigjarige Oorlog raakte het kasteel in verval. Bewoners van Wijk bij Duurstede gebruikten stenen van het kasteel om de oorlogsschade te herstellen. In 1727 werd er een overeenkomst gesloten tussen de Staten van Utrecht en de stad Wijk bij Duurstede: het vervallen kasteel werd overgedragen aan de stad op voorwaarde dat er tenminste één toren onderhouden zou worden. Hierdoor werd verder verval van de Bourgondische toren gestuit. Inn 1769 werden de wallen van de aarden fortificaties afgegraven. In 1883 was de bouwkundige staat van de toren zo slecht dat architect P.J.H. Cuypers opdracht kreeg om de toren te restaureren. Het bleek nodig de hele kap van de toren te vervangen en de overdekte weergang te reconstrueren. Pas in 1948 werd er begonnen met een grootscheepse restauratie onder leiding van architect Royaards. De woontoren kwam toen echter niet aan bod. Deze is tenslotte in 1984/85 gerestaureerd.
Het oudste gedeelte van kasteel Duurstede is een vierkante toren. De zijden ervan zijn ieder ongeveer 11,5 m lang en de muren zijn ca. 2,5 m. dik. Deze toren, gebouwd rond 1225, stond solitair op de hoek van een groter omgracht terrein. Over overige bebouwing op dat terrein op dat moment is niets bekend. De toren is later opgenomen in een vierkant kasteel. Dit kasteel is vermoedelijk gesloopt of verwoest en in een grotere vorm weer opgebouwd, waarbij de toren binnen de ommuring kwam te liggen. Een grote verbouwing vond plaats na 1459 onder David van Bourgondië. Daarbij werd onder meer de westelijke hoektoren verzwaard en verhoogd, waardoor de grote Bourgondische toren ontstond. Deze toren had een diameter van 15 meter, een hoogte van 41 meter en een muurdikte van 4,5 m, en was voorzien van een ingesnoerde spits. Rond 1530 zijn rond het kasteel vestingwerken aangelegd naar ontwerp van Rombout Keldermans.
Na de Tachtigjarige Oorlog raakte het kasteel in verval. Bewoners van Wijk bij Duurstede gebruikten stenen van het kasteel om de oorlogsschade te herstellen. In 1727 werd er een overeenkomst gesloten tussen de Staten van Utrecht en de stad Wijk bij Duurstede: het vervallen kasteel werd overgedragen aan de stad op voorwaarde dat er tenminste één toren onderhouden zou worden. Hierdoor werd verder verval van de Bourgondische toren gestuit. Inn 1769 werden de wallen van de aarden fortificaties afgegraven. In 1883 was de bouwkundige staat van de toren zo slecht dat architect P.J.H. Cuypers opdracht kreeg om de toren te restaureren. Het bleek nodig de hele kap van de toren te vervangen en de overdekte weergang te reconstrueren. Pas in 1948 werd er begonnen met een grootscheepse restauratie onder leiding van architect Royaards. De woontoren kwam toen echter niet aan bod. Deze is tenslotte in 1984/85 gerestaureerd.
Afbeeldingen
- Plan uit ca. 1530 van de hand van Rombout Keldermans om de verdedigingswerken te moderniseren. HUA, TA 2088-d (Renaud 1985, 28).
- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het noordwesten, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1891 A 2466 (Van der Wyck 1989, 64 / Olde Meierink e.a. 1995, 181).
- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het oosten, door Roelant Roghman,1646/47. Wenen, Graphische Sammlung Albertina, 15131 (Van der Wyck 1989, 62 / Olde Meierink e.a. 1995, 182).
- Tekening van kasteel Duurstede met de kerk rechts op de achtergrond, door Roelant Roghman, 1646/1647. Haarlem, Teylers Museum, cat. O**50 (Van der Wyck 1989, 63).
- Tekening van kasteel Duurstede, anoniem, rond 1660. (Renaud, 1985, 22)- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het zuiden, omstreeks 1665, anonieme tekening in het Ridderhofstedenboek. HUA, TA 1119-6 (Olde Meierink e.a. 1995, 180).
- Tekening van de ruïne van kasteel Duurstede, door Cornelis Pronk, ca. 1730. KHA, MCS/673 (Olde Meierink e.a. 1995, 183).
- Gravure van kasteel Duurstede, door Jan van Vianen naar een tekening van C. Specht. De toestand in 1650, met een inzet waar de situatie anno 1700 wordt weergegeven (Renaud 1985, voorzijde).
- Tekening van kasteel Duurstede in 1778. Naar een tekening van E.M.F. van Hangest baron d'Ivoy. HUA, TA (Renaud 1985, 6).
- Kaart met daarop Wijk bij Duurstede en kasteel Duurstede, door Jacob van Deventer, ca. 1570. HUA, Ta 483 13/31: negentiende-eeuwse kopie naar het origineel in Madrid, Bibliotheca Nacional, manuscritos CC 19 en 20 (Olde Meierink e.a. 1995, 184).
- Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Wijk bij Duurstede, Utrecht, Sectie E, blad 1, nr. 1 http://watwaswaar.nl/#XI-SO-6-ed-1v-1-3O0u-1uVc---2hu, geraadpleegd op 30-06-2010).
- Plattegrond van kasteel Duurstede op kelderniveau. Tekening R.G. Bosch van Drakestein naar ROB (J.Ypey) (Olde Meierink e.a. 1995, 185).
- Doorsnedes van de donjon na de restauratie. Tekening door R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 175).
- Reconstructie van het kasteel van David van Bourgondië anno 1490, tekening door R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 178).
- Reconstructie van het uiterlijk van de dertiende-eeuwse woontoren, tekening R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 179).
- Twee pogingen tot reconstructie van het innerlijk van de dertiende-eeuwse woontoren, tekeningen R.J. Rop, 1985 (Top vanaf 1983, 180 en 182).
- Twee pogingen tot reconstructie van de plattegronden op verschillende niveau's van de dertiende-eeuwse woontoren, tekeningen door R.J. Top (Top vanaf 1983, 181-182).
- Plattegronden van de woontoren van kasteel Duurstede, op begane-grondniveau (oorspronkelijk kelderniveau), de eerste verdieping (oorspronkelijk begane-grondniveau), de tweede verdieping (oorspronkelijk eerste verdieping) en de derde verdieping (oorspronkelijk tweede verdieping), door R.G. Bosch van Drakenstein naar Architektenburo Meulenbelt B.V. Utrecht (R. J. Top) 1986 (Olde Meierink e.a. 1995, 185).
- Doorsnede van de Bourgondische toren van kasteel Duurstede. Tekening R.G. Bosch van Drakestein naar C. W. Royaars, 1943 (Olde Meierink e.a. 1995, 186).
- Doorsnede van de woontoren van kasteel Duurstede. Tekening R. G. Bosch van Drankenstein naar Architektenburo Meulenbelt B.V. Utrecht (R.J. Top) 1986.
- Plan uit ca. 1530 van de hand van Rombout Keldermans om de verdedigingswerken te moderniseren. HUA, TA 2088-d (Renaud 1985, 28).
- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het noordwesten, door Roelant Roghman, 1646/47. RPK, 1891 A 2466 (Van der Wyck 1989, 64 / Olde Meierink e.a. 1995, 181).
- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het oosten, door Roelant Roghman,1646/47. Wenen, Graphische Sammlung Albertina, 15131 (Van der Wyck 1989, 62 / Olde Meierink e.a. 1995, 182).
- Tekening van kasteel Duurstede met de kerk rechts op de achtergrond, door Roelant Roghman, 1646/1647. Haarlem, Teylers Museum, cat. O**50 (Van der Wyck 1989, 63).
- Tekening van kasteel Duurstede, anoniem, rond 1660. (Renaud, 1985, 22)- Tekening van kasteel Duurstede gezien vanuit het zuiden, omstreeks 1665, anonieme tekening in het Ridderhofstedenboek. HUA, TA 1119-6 (Olde Meierink e.a. 1995, 180).
- Tekening van de ruïne van kasteel Duurstede, door Cornelis Pronk, ca. 1730. KHA, MCS/673 (Olde Meierink e.a. 1995, 183).
- Gravure van kasteel Duurstede, door Jan van Vianen naar een tekening van C. Specht. De toestand in 1650, met een inzet waar de situatie anno 1700 wordt weergegeven (Renaud 1985, voorzijde).
- Tekening van kasteel Duurstede in 1778. Naar een tekening van E.M.F. van Hangest baron d'Ivoy. HUA, TA (Renaud 1985, 6).
- Kaart met daarop Wijk bij Duurstede en kasteel Duurstede, door Jacob van Deventer, ca. 1570. HUA, Ta 483 13/31: negentiende-eeuwse kopie naar het origineel in Madrid, Bibliotheca Nacional, manuscritos CC 19 en 20 (Olde Meierink e.a. 1995, 184).
- Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Wijk bij Duurstede, Utrecht, Sectie E, blad 1, nr. 1 http://watwaswaar.nl/#XI-SO-6-ed-1v-1-3O0u-1uVc---2hu, geraadpleegd op 30-06-2010).
- Plattegrond van kasteel Duurstede op kelderniveau. Tekening R.G. Bosch van Drakestein naar ROB (J.Ypey) (Olde Meierink e.a. 1995, 185).
- Doorsnedes van de donjon na de restauratie. Tekening door R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 175).
- Reconstructie van het kasteel van David van Bourgondië anno 1490, tekening door R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 178).
- Reconstructie van het uiterlijk van de dertiende-eeuwse woontoren, tekening R.J. Top, 1985 (Top vanaf 1983, 179).
- Twee pogingen tot reconstructie van het innerlijk van de dertiende-eeuwse woontoren, tekeningen R.J. Rop, 1985 (Top vanaf 1983, 180 en 182).
- Twee pogingen tot reconstructie van de plattegronden op verschillende niveau's van de dertiende-eeuwse woontoren, tekeningen door R.J. Top (Top vanaf 1983, 181-182).
- Plattegronden van de woontoren van kasteel Duurstede, op begane-grondniveau (oorspronkelijk kelderniveau), de eerste verdieping (oorspronkelijk begane-grondniveau), de tweede verdieping (oorspronkelijk eerste verdieping) en de derde verdieping (oorspronkelijk tweede verdieping), door R.G. Bosch van Drakenstein naar Architektenburo Meulenbelt B.V. Utrecht (R. J. Top) 1986 (Olde Meierink e.a. 1995, 185).
- Doorsnede van de Bourgondische toren van kasteel Duurstede. Tekening R.G. Bosch van Drakestein naar C. W. Royaars, 1943 (Olde Meierink e.a. 1995, 186).
- Doorsnede van de woontoren van kasteel Duurstede. Tekening R. G. Bosch van Drankenstein naar Architektenburo Meulenbelt B.V. Utrecht (R.J. Top) 1986.
Bronnen
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 62-64.
Wyck, H.W.M. van der, 1989, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman I, Alphen aan de Rijn, 62-64.
Literatuur
Gaasbeek, F., M. Kooiman en B. Olde Meierink, 1991, Wijk bij Duurstede: geschiedenis en architectuur Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht 6 (Zeist).
Renaud, J.G.N., 1978, 'Het kasteel Duurstede', Spiegel Historiael 13-4, 222-227.
Renaud, J.G.N., 1985, De ruïne van Duurstede. Serie Nederlandse Kastelen, nieuwe reeks, deel 9, Zutphen.
Renaud, J.G.N., 1995, 'Duurstede', in: Olde Meierink, B., e.a. 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 180-186
Top, R.J., vanaf 1983, 'De Donjon van Kasteel Duurstede. Speurtocht naar de oorsprong', in: Castellogica I 173-184.
Gaasbeek, F., M. Kooiman en B. Olde Meierink, 1991, Wijk bij Duurstede: geschiedenis en architectuur Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht 6 (Zeist).
Renaud, J.G.N., 1978, 'Het kasteel Duurstede', Spiegel Historiael 13-4, 222-227.
Renaud, J.G.N., 1985, De ruïne van Duurstede. Serie Nederlandse Kastelen, nieuwe reeks, deel 9, Zutphen.
Renaud, J.G.N., 1995, 'Duurstede', in: Olde Meierink, B., e.a. 1995, Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 180-186
Top, R.J., vanaf 1983, 'De Donjon van Kasteel Duurstede. Speurtocht naar de oorsprong', in: Castellogica I 173-184.
Documentatie
Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting, map 'Duurstede'.
Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting, map 'Duurstede'.
Coördinaten
Coordinaten: 51°58'10.12''N, 5°20'37.39''O
Kaartblad: 39B , x: 152.012, y: 442.341, precisie 3
Coordinaten: 51°58'10.12''N, 5°20'37.39''O
Kaartblad: 39B , x: 152.012, y: 442.341, precisie 3
Bescherming gebouw
Status: (454308 )
Monumentnummer: 454308
ODB beschrijving (www.KICH.nl): 'RUINE sinds de 18e eeuw; bestaande o.a. uit een vierkante donjon uit de 2e helft der 13e eeuw. Grote ronde hoektorens van het franse type uit de 2e helft van de 15e eeuw, tijdens het bewind van Bisschop David van Bourgondie tot stand gekomen. De overkraagde overdekte weergang bij de restauratie in 1954 hersteld'.
Status: (454308 )
Monumentnummer: 454308
ODB beschrijving (www.KICH.nl): 'RUINE sinds de 18e eeuw; bestaande o.a. uit een vierkante donjon uit de 2e helft der 13e eeuw. Grote ronde hoektorens van het franse type uit de 2e helft van de 15e eeuw, tijdens het bewind van Bisschop David van Bourgondie tot stand gekomen. De overkraagde overdekte weergang bij de restauratie in 1954 hersteld'.
Bescherming terrein
Bestemming
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Bestemmingsplan: J
Bestemming:
Auteur en datum
Auteur: M.D.Saan
Beschrijving gemaakt: 5-1-2001
Auteur: M.D.Saan
Beschrijving gemaakt: 5-1-2001
Bouwhistorisch onderzoek RCE
N.v.t.
N.v.t.
Archeologisch onderzoek RCE
1943-1945 onder leiding van J. Renaud..
1943-1945 onder leiding van J. Renaud..
Overig onderzoek
Geomorfologische codering
B, Bebouwing
B, Bebouwing
Bodemkundige codering
|h Bebouwing
|h Bebouwing
Basisregistratie - er zijn in ieder geval gegevens over naam en locatie van het object, en verwijzingen naar de beschikbare afbeeldingen, literatuur, documentatie en bronnen. Aan de hand van deze informatie kan eenieder die geïnteresseerd is zich gaan verdiepen in het desbetreffende kasteel. Het is de bedoeling dat deze basisregistratie-beschrijvingen in de toekomst tot volwaardige beschrijvingen worden uitgebreid.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.
In bewerking - de beschrijvingen zijn veelal voorzien van meer uitgebreide informatie over de geschiedenis en bouwgeschiedenis van het kasteel. Deze beschrijvingen zijn echter nog niet door de wetenschappelijke redactie van het Kastelenlexicon gezien, of moeten nog bijgewerkt worden naar aanleiding van redactie-opmerkingen.
Volledig - deze beschrijvingen zijn door de redactie gezien en goedgekeurd.