Object
Heemstede te Houten

Locatie
Adres: Heemsteedseweg 26, 3992 LS, Houten
Houten
Gemeente Houten
Provincie Utrecht

Kasteel Heemstede is gelegen in de hoek tussen de Heemsteedseweg en de Heemsteedsekanaaldijk, ten westen van de A27 en de plaats Houten.

Typologie

De typologie van het middeleeuwse huis is niet bekend. Mogelijk ging het om een woontoren. Het huidige 17de-eeuwse huis is zwaar gerestaureerd nadat het op 10 januari 1987 door een hevige brand in de as werd gelegd.

Etymologie
'Heem' verwijst naar 'huis' en 'stede' betekent 'stad'.

Huidige situatie
Laatst bijgewerkt: 19-09-2009

Na een brand in 1987, waarbij een belangrijk deel van het 17de-eeuwse huis verloren ging, is het huis herbouwd. In het souterrain is tegenwoordig Restaurant Kasteel Heemstede gevestigd en de rest van het huis is in gebruik als kantoor bij Phanos N.V. (de vroegere Bouwmaatschappij WCN).Rond het huis ligt een park dat tussen 1680 en 1700 vanuit Engelse landschapsstijl in barokke stijl werd heringericht. Aan de hand van archeologisch onderzoek wordt vanaf 2000 onder regie van Hylkema Consultants en tezamen met Oldenburgers Historische Tuinen gewerkt aan de restauratie van de tuinen.

Toestand van het middeleeuwse kasteel
Zichtbaar:
Grondgebruik:

Er is geen middeleeuws muurwerk in het huidige gebouw aanwezig.

Afmetingen
Er zijn geen sporen van het middeleeuwse bouwwerk achtergebleven. De kadastrale minuut (verzamelplan) Oud-Wulven 1811-1832, Utrecht, Sectie B, blad 02, laat het na-middeleeuwse kasteel Heemstede zien. Het aflezen van afmetingen is op dit verzamelplan lastig.

Fysisch-geografische situering
Dit kasteel werd gebouwd op geulafzettingen van de Jutphase stroom, nu een rivierinversierug in het veenweidenlandschap (Coppelmans 2005, nr. 36).

Oudste vermelding
Datum: 1347, 20/12
Bron: HUA, Handschriften, inv. nr. 361-4, fol 29 (Dekker 1983, 445)

Het oorspronkelijke leen was in vieren verdeeld en in 1347 blijkt er volgens een oorkonde op het derde perceel een 'steenhuse' te staan. RAU, Handschriften, inv. nr. 361-4, fol 29 (Dekker 1983, 445).

Bezitsgeschiedenis
De oudste vermelding van dit kasteel te Heemstede dateert uit 1347. Het middeleeuwse huis lag op dat moment op het derde perceel van een in vieren gedeeld leen dat ten oosten van de Heemstederdijk lag. Het leen was waarschijnlijk in vieren verdeeld tussen de dochter en drie zonen van Frederik van Drakenburg. Frederik van Drakenburg wordt tussen 1246 en 1263 in bronnen genoemd. In het begin van de 17de eeuw bleek het leen aan Adriaen van Winssen toe te behoren. Zijn dochter, Maria Agnes van Winssen, trouwde in 1640 met Hendrick Pieck. Dit echtpaar liet in 1645 een nieuw huis bouwen op de plaats van het oude kasteel. Dit huis, dat in de 19de en 20ste eeuw bepaalde geen continue bewoning zou kennen, brandde op 10 januari 1987 voor een groot deel af. De Stichting Medische Bibliotheek verkocht het zwaar beschadigde huis op 26 november 1987 aan de projectontwikkelaar Imanagement bv, die het later onderbracht in een dochtermaatschappij: De Heemstede Projecten bv te Nieuwegein. In 1999 werd het pand gekocht door de heer Ensing van Bouwmaatschappij WCN, die het ook daadwerkelijk liet restaureren. Onder leiding van architectenbureau Van Hoogevest werd gewerkt aan een plan tot herstel van het exterieur en kreeg het complex de bestemming van congrescentrum met hotelaccommodatie. In het souterrain is tegenwoordig een restaurant gevestigd, Restaurant Kasteel Heemstede, en de rest van het huis is in gebruik als kantoor bij Phanos N.V. (de vroegere Bouwmaatschappij WCN).

Bouwgeschiedenis
De oudste vermelding van het huis dateert uit 1347. Helaas weten we niet hoe dit kasteel eruit heeft gezien. Er zijn geen bouwkundige gegevens over dit 'steenhuse' bekend, maar het was mogelijk een woontoren. Maria Agnes van Winssen en haar man Hendrick Pieck lieten in 1645 op de plaats van het oude kasteel een nieuw omgracht huis bouwen in Hollands-classicistische stijl. Dit huis brandde op 10 januari 1987 af. In de periode 1999-2002 werd dit huis herbouwd.

Afbeeldingen
Er zijn geen afbeeldingen van het middeleeuwse bouwwerk, maar wel van het 17de-eeuwse huis: -Heemstede gezien vanuit het noorden op een tekening door Jan de Beijer uit 1749. Particuliere collectie (Wevers 1995, 244).-Heemstede gezien vanuit het zuiden op een tekening door Jan de Beijer uit 1749. Particuliere collectie (Wevers 1995, 244).-Plattegrond van Heemstede op kelderniveau en van de begane grond. Tekeningen van R.G. Bosch van Drakestein naar ir. N.C.G.M. van de Rijt, 1973 (Olde Meierink e.a. 1995, 248).- Kadastrale minuut, 1828, Gemeente Oud-Wulven, Utrecht, Sectie B, blad 02, nr. 170 (Niet juist toegevoegd bij watwaswaar.nl, maar wel bij NKS digitale documentatie)- Foto van Heemstede II door Henk Bol uit 1982 [ProvUtrecht-9b] - Kadastrale minuut (1828) over Google Earth, 2009, locatie terrein Heemstede te Houten. (NKS digitale documentatie)

Literatuur
- Boer-van Hoogevest, C., 2000, 'Kasteel Heemstede uit de as herrezen', Jaarbericht Stichting Utrechtse Kastelen 2000, 10-27.- Dekker, C., 1983, Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, Zutphen, 445. Stichtse Historische reeks 9.- Determijer, B., 1997, 'Weelde kasteel Heemstede bleek moeilijk te dragen', Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen 1(1997), 14-20.- Graaf, K. van der, R. Datema en K. Anderson, 1990, Landschapsplan en archeologie in de provincie Utrecht, Amsterdam, 330-335. RAAP-rapport 43.- Lohof, E., M.W. Enderman, 2001, Archeologisch onderzoek en bouwhistorische opname in het zuidwestelijk deel van de tuinen van kasteel Heemstede te Houten. ADC-rapport 66.- Schip, A. van, 2002, 'Bij kasteel Heemstede gevonden fragmenten van Utrechtse gegoten marmervloertegels', Tijdschrift van de Historische Kring 'Tussen Rijn en Lek' 4(2002), 73-74. - Wevers, L., 1995, 'Heemstede II', in: Olde Meierink e.a., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, 244-248.- Wevers, L., 1991, Heemstede, Delft. - Wttewaall, O., 2001, 'De tuin van kasteel Heemstede bij Houten', Mededelingen Stichting Utrechtse Kastelen 71(2001), 6-17.

Documentatie
Coppelmans, J.W.M., 2005, Overzicht van de fysisch-geografische situering van de kastelen in de provincie Utrecht voor de SKLN, Amsterdam, no. 36. Documentatiecentrum Nederlandse Kastelenstichting.

Bescherming gebouw
Status:

Bescherming terrein
Status:

Bestemming
Bestemmingsplan: onbekend
Bestemming:

Auteur en datum
Auteur: R.P.Chorus
Beschrijving gemaakt: 29-09-2000

Geomorfologische codering
3K 25, Rivieroeverwal.

Bodemkundige codering
Rn95A-V*, Kalkhoudende poldervaaggronden; zwar zavel en lichte klei, profielverloop 5.